Het gebruik om aan voeding medicinale krachten toe te schrijven is al zo oud als de mensheid. Lang voordat geneeskunde evidence based medicine werd, ontwikkelde zich in talloze antieke en minder oude culturen kennis van (over het algemeen) plantaardige producten en hun invloed op de humane gezondheid. Daarvan zijn veel geschriften en andere getuigenissen overgeleverd.

Nadat de geneeskunde de wetenschappelijke basis van de biologie, biochemie, farmacologie en epidemiologie kreeg, ontstond er de strikte scheiding tussen de ’professionele’ en ‘academische’ beoefening enerzijds en de ‘amateuristische’ en ‘traditionele’ anderzijds. Met alle bijvoeglijk naamwoorden tussen aanhalingstekens, behalve dat ‘strikt’, want de beroepsgroep van artsen heeft er de afgelopen anderhalve eeuw alles aan gedaan het nobele werk te onderscheiden van dat van de piskijkers.

‘Narrative review’
Zo’n karikatuur van de medische wetenschap zal je niet aantreffen in Food as Medicine, een zeer omvangrijke, gedetailleerde en volgens de auteurs unieke narrative review, waarvan de ondertitel luidt ‘Hoe voeding en dieet van invloed zijn op de behandeling van, en het omgaan met ziekten’.

Het 335 pagina’s tellende werkstuk is gratis te downloaden en verdient een groot lezerspubliek. Het kwam tot stand op initiatief van Charles Platkin, docent public health aan de Hunter College in New York en actief als blogger, tv-producent en auteur in de ‘voeding-als-medicijn’-beweging in de Verenigde Staten. Platkin is oprichter van het Center for Food As Medicine, een non-profit organisatie die zich ten doel stelt “de mysteries en mythen rond voedsel te ontrafelen”.

Food as Medicine is het resultaat van vier jaar research en komt op een goed gekozen moment. Er is wereldwijd een groeiende bezorgdheid over de kwalijke invloed van de voeding op de gezondheid. De obesitas- en coronapandemieën drukken ons met de neus op de feiten: goede voeding is cruciaal voor gezondheid en fysieke weerbaarheid. Er wordt niet meer aan getwijfeld dat er oorzakelijke verbanden bestaan tussen voeding en bepaalde ziekten, zoals hart- en vaatziekten, diabetes en sommige vormen van kanker. “Of slechte voeding al dan niet schade kan toebrengen aan het lichaam mag niet langer ter discussie staan,” schrijven Platkin en zijn collega’s.

Pretentie
De pretentie van Platkins werk is niet gering. “Wetenschappers, medische professionals, beleidsmakers en andere belangrijke belanghebbenden” kunnen ervan leren hoe voeding te gebruiken bij het beheer en de behandeling van chronische ziektes. “Wij hopen dat dit rapport als basis zal dienen voor een beter begrip van de mogelijke toepassingen van voeding en dieet als therapeutisch mechanisme.”

Het rapport valt in vijf delen uiteen. De rode draad wordt al meteen duidelijk. In de inleiding wordt direct geschetst wat de plaats van voeding is in de volksgezondheid. Verse, gevarieerde, onbewerkte, nutriëntrijke voeding, te weten groente, fruit, magere eiwitten, noten, peulvruchten en volle granen, worden in verband gebracht met lagere sterftecijfers en minder hart- en vaatziekten, obesitas, diabetes en sommige vormen van kanker.

Wat er mis is met de hedendaagse voeding wordt breed uitgemeten en in historisch perspectief geplaatst. Niet alleen de kwaliteit van de hedendaagse, dominante voeding komt aan de orde, ook het hele Umfeld daarvan: voedingssupplementen, online informatie, gebrekkige wetgeving, beïnvloeding door de commercie. Een vraag die al in de inleiding gesteld wordt is: hoe komt het dat voeding zo gemarginaliseerd is in het biochemische onderzoek?

Gebrek aan bewijs is nog geen gebrek aan werkzaamheid
Hippocrates
Na (1) een korte, doch leerzame geschiedenis van het gebruik van voeding als medicijn volgen een (2) overzicht van richtlijnen, voorschriften en wetgeving over gezonde voeding, (3) bestaande praktijken en de “acceptatie van voedsel als medicijn”, (4) ziekten die door voeding beïnvloed worden en (5) aanbevelingen. Vooral het tweede en derde deel zijn gericht op de Amerikaanse praktijk, maar de overige zijn voor iedereen belangwekkend.

Behalve dat Hippocrates nooit het fameuze aan hem toegeschreven credo ‘laat voedsel uw medicijn zijn’ heeft gebezigd, leren we ook hoe traditionele geneeskunde uit het oude Griekenland, China, India (Ayurveda) en van vele etnische volkeren tot op heden gepraktiseerd wordt. Producten als knoflook, paddenstoelen en een baaierd van kruiden en specerijen (kurkuma, peper) krijgen van oudsher geneeskracht toegedicht.

Platkin vat van alle middelen samen wat er wetenschappelijk over bekend is. Geregeld concludeert hij dat er maar weinig effect is bewezen. Positieve uitkomsten van traditionele behandelwijzen steunen vaak op slecht uitgevoerd onderzoek: “Hoewel er een overvloed is aan klinische studies naar de effectiviteit van verschillende traditionele Chinese geneeskundepraktijken, is er een gebrek aan bewijs van goede kwaliteit met een hoge betrouwbaarheid”.

Maar gebrek aan bewijs is nog geen gebrek aan werkzaamheid. Platkin pleit bijvoorbeeld voor een ‘Ayurveda-Moderne Geneeskunde interface’ als therapeutische benadering. De huidige trend naar een meer plantaardig eetpatroon wakkert bij veel consumenten de nieuwsgierigheid naar traditionele, op eeuwen van overerfde plantkunde gebaseerde geneeswijzen aan. Ook komen de ‘Blue Zones’ aan bod, de gemeenschappen op aarde (Sardinië, Ikaria, Okinawa, Linda Loma) waar de bewoners uitzonderlijk oud worden, mede dankzij hun gezonde dieet.

Goedgelovig
Misschien wel interessanter dan hoe goede voeding kwalen kan voorkomen is de toepassing van voeding bij ziekte. Kan voeding ziekten genezen? Als je goedgelovig rondneust op internet lijkt daarover geen twijfel te bestaan. Platkin is voorzichtiger. Niet alleen vanwege de ondeugdelijke informatie (hij geeft tips hoe je dat kan filteren), ook omdat – alweer – het bewijs zwak, vaak van onbetrouwbare herkomst, en tegenstrijdig is.

Een voorbeeld: echt bewijs ontbreekt dat suiker meespeelt bij het ontstaan van kanker. Datzelfde geldt voor de werkzaamheid van een low carb of het strengere ketogene dieet. Maar mensen met kanker, die in behandeling zijn, doen er goed aan weinig suiker en snelle koolhydraten te eten, blijkt uit onderzoek. En wie betwijfelt nog dat een strikt dieet met weinig koolhydraten, waarop je afvalt, goed kan werken tegen (beginnende) diabetes type 2?

Misschien nog wel interessanter dan hoe goede voeding kwalen kan voorkomen is de toepassing van voeding bij ziekte
Voedselbonnen
In de Verenigde Staten worden de obesitasepidemie, de ondervoeding in de lagere klassen en de slechte gezondheid in veel gemeenschappen bestreden door hulpprogramma’s die gezonde voeding beschikbaar maken. Van de vragen die geopperd worden binnen de Amerikaanse context in Food as Medicine is er voor de Nederlandse situatie één ook heel prikkelend. Moeten wij gezonde voeding op doktersvoorschrift gaan verstrekken aan bepaalde groepen? Groente op recept?

Platkin beschrijft initiatieven als voedselbonnen, schoolmaaltijden, lokale armoede-initiatieven, culturele en traditionele voedselprogramma’s en boerenmarkten in feite als medische interventies. In de Verenigde Staten wordt gezond eten door talloze instanties gestimuleerd, tegen de stortvloed van fast food in, en ook letterlijk op recept voorgeschreven.

Platkin en collega’s schrijven: “De integratie van voedsel als medicijn in de traditionele gezondheidszorg is een strategie die medische professionals, verzekeringsmaatschappijen, beleidsmakers, maatschappelijke organisaties en andere belangrijke belanghebbenden moeten onderzoeken om chronische ziekten effectief te voorkomen en te behandelen, de kosten van de gezondheidszorg te verlagen en de kwaliteit van leven van patiënten te verbeteren.”

2678 referenties
Food as Medicine is een document dat iedereen die geïnteresseerd is in dit onderwerp - leek, liefhebber of geleerde – kan lezen om de gedachten te bepalen. Behalve zeer omvangrijk en goed gedocumenteerd (met maar liefst 2678 referenties) is de wetenschappelijke basis evenwichtig.

Je zou verwachten dat onderzoekers van de ‘voeding-als-medicijn’-beweging lichtjes bevooroordeeld zijn. Maar niets daarvan. Food as Medicine is een met de beste intenties gecompileerd overzicht van traditie en wetenschap. Het is zo urgent omdat de behoefte aan verbetering van de voeding algemeen aan het worden is. Dit soort klare taal kan helpen de omslag te maken naar een gezonder voedselsysteem. Of je voeding als medicijn beschouwt, is dan misschien niet zo interessant.
Dit artikel afdrukken