De huidige kostenstijgingen, als gevolg van inflatie en hogere energieprijzen, hebben nog meer impact. Niet alleen consumenten maken andere keuzes, ook telers. In een recente uitzending van WNL gaat millennial Jill Bleiksloot langs bij verschillende glastuinders.
Glasteelt
Bijna de helft van de Nederlandse glastuinbouwers zou overwegen te stoppen. Door de stijgende energieprijzen is het voor hen bijna onmogelijk rendabel te produceren. Telers krijgen op alle fronten met kostenstijgingen te maken. De kosten voor kunstmest, verpakkingen, brandstoffen, gewasbescherming, energie en arbeid rijzen de pan uit. Maar de prijs waarvoor ze hun producten kunnen afzetten, beweegt niet in gelijke mate mee omhoog. Het aanbod is immers nog zo ruim dat de verkoopprijzen onvoldoende stijgen.
Vollegrondstelers
Vollegrondstelers zullen blijven "zaaien en poten om wereldwijd de bevolking van voedsel te kunnen voorzien", schrijft Nieuwe Oogst. "Wij voelen de verplichting om bij te dragen aan het voorkomen van dreigende voedseltekorten," zegt Robert Schilder van veredelaar Bejo.
Maar ligt er straks nog 'genoeg' groente voor een betaalbare prijs in de winkels? Als de tuinbouw de kassen leeg laat staan, verdwijnen de tomaten, komkommers en paprika's of worden ze schreeuwend duur. Zo duur dat consumenten ze niet meer kopen. En als de Oekraïners hun akkers niet meer kunnen inzaaien, zullen er mogelijk kolen, sla en wortelen verdwijnen. Op zijn minst zal er een verschuiving plaatsvinden. Omdat Oekraïne zo'n belangrijke graanleverancier is, zullen vollegrondstelers in de landen ten westen van Oekraïne meer granen inzaaien.
"Er is meer nood voor brood," zegt Joost van Regteren van Bayer Vegetable Seeds. Dat zal onvermijdelijk ook ten koste gaan van de groenteteelt in de vollegrond. Dat zal het aanbod aan groente verminderen, waardoor de prijsdruk op het groenteassortiment van supermarkten en groentewinkels verder zal vergroten. Van Regteren vindt dat zorgelijk. In de WNL-uitzending blijkt dat aardappelen plaats zullen maken voor graan, zodat ook aardappelen duurder worden. Dat zou gebeuren omdat er te weinig zonnebloemolie is om de aardappelen in te frituren.
Op twitter maken critici die de markten voor groenten kennen korte metten met deze tekst. Volgens hen worden vollegrondstuinders niet verleid tot de teelt van graan. Ze hebben contracten met leveranciers die hen zullen houden aan de levering van groenten. Dat geldt zowel voor de teelt van groenten voor conserveren (blik en diepvries) als voor groenten die geteeld worden om vers verkocht te worden. Ook het feit dat de teelten heel gespecialiseerd zijn, zou een substitutie door graan in de weg staan.
Vollegronds teelten zul je vooral een verschil gaan zien tussen vers en conserven industrie, die laatste probeert altijd voor een dubbeltje op de eerste rang te zitten, een saldo net boven graan. Vers is een compleet andere markt, daar zal geen tot heel weinig verdringing zijn.
— Frank Luttels (@Frank_Luttels) April 11, 2022
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Ik kan me niet voorstellen dat veel Nederlandse groentetelers overschakelen naar de teelt van graan. Het saldo van zomertarwe zal met hele mooie actuele prijzen rond de € 1200 per hectare, de saldos van groenten liggen daar normaal gesproken ver boven. Verder zijn veel groentetelers kleinschaliger en qua mechanisatie, opslag en personeel ingericht op .... groente.
Wel kan er geschoven worden tussen akkerbouwgewassen, als aardappelen, uien en suikerbieten. Bovendien heeft niemand een flauw idee over de graanprijs van april 2023. Als er in alle regio's van de wereld op dezelfde manier gereageerd wordt als in Nederland (begin maart geen zaaizaad tarwe meer beschikbaar), dan kon die die nog wel eens tegenvallen.
En dat de prijzen van groente hoger of lager liggen heeft niet altijd een directe relatie met de telersprijzen. GFActueel komt met cijfers van Supermarktscanner die de webshopprijzen van supermarkten afstruint. Daarbij blijkt de prijs van bijv. prei 20 % hoger ligt tov van dezelfde periode in 2021, terwijl de telersprijzen lager liggen, soms amper € 0,10 / kg.
Hier mis ik onderbouwing en logica. Verwijzen naar het armzalige en populistische WNL voor argumentatie vind ik ook niet sterk. Ben zelf een leek maar zie zoveel scenario’s die andere vragen oproepen.
Prijzen stijgen omdat vraag groter is dan het aanbod. Ik vermoed dat mondiale handelaren en leveranciers de markt kunstmatig knijpen (houden bijv. graan vast) én supermarkten hun kans zien om extra te verdienen. NRC heeft daar enige tijd geleden aandacht aan besteed. Men voert prijsverhogingen door voor producten die al voor de oorlog gecontracteerd waren.
Dat kunstmatig verhogen van die prijzen houdt men niet eeuwig vol, lijkt mij, want dan verandert de markt. Liggen in de winter de peperdure kas-bloemkolen, -prinsessenboontjes en -paprika’s in de winkels te verpieteren, terwijl wij op de lokale markt om de hoek, direct van de boer, betaalbare winterpeen, zuurkool en knolletjes kopen. Dan daalt de vraag en dus ook de prijs. Zelfregulering.
Ik vind het niet aannemelijk dat men zomaar overstapt op tarwe. Volgens mij heeft FTM daar ook aardig artikel over geschreven, of was het ook weer NRC? Hoe kom je als boer in Europa immers op zo’n korte termijn nog aan betaalbaar tarwezaaigoed? Hoe hoog moet de tarweprijs wel niet stijgen om (ook technisch) een omzetting rendabel te maken? Hoe zit het met contractuele verplichtingen aan supermarkt ketens? Ook is niet alle grond geschikt voor tarwe. Je hebt ook wel een beetje grote akkers nodig. Wat als graanproductie uit VS komend jaar een tandje opgeschaald wordt of leveranciers de tarwe weer versneld doorlaten? Graan is beperkt houdbaar, je kunt het niet eeuwig in een silo laten liggen. Zeker niet met huidige klimaatverandering (warm en vochtig). Gaat het schimmelen en wordt het sterk. Ik vind daarom niet logisch dat de goed opgeleide boeren in Europa zomaar overstappen op tarwe. Dat overigens vooral bedoeld is voor veevoer.
Ik had het interessanter gevonden om iets te lezen over (zonnebloem)olie en vlees. Gaat Europa nu koolzaadgeel kleuren? Wat betekent dat voor graslanden (veeteelt) en tuinbouw? Hoe rendabel is veeteelt nog met alle regels en nu ook nog met die hoge tarweprijs? Hoeveel kost het om over te schakelen op olierijk zaad?
Ik heb geen idee hoor, maar gezien de prijsstijging van spijsolie, is dat wellicht een interessant onderzoeksonderwerp. Raapzaad lijkt mij niet het meest lastige gewas. In GB moest men op zeker moment een verbod op het telen ervan instellen, zó populair was het, dat the countryside compleet geel kleurde.
Misschien dat een overstap op olierijke gewassen leidt tot minder veeteelt. Dat zou weer kunnen leiden tot hogere vleesprijs, via import. Maar de vleesprijs gaat überhaupt stijgen vanwege de klimaatverandering.
Wat zullen milieu-effecten zijn? Minder emissie uit tuinbouw en veeteelt? Hebben tuinders CO2 van de industrie nodig als ze niet op gas verwarmen? Gaan we van graan en soja op grotere schaal vlees- en zuivelvervangers maken in plaats van veevoer? Is het eerste milieuvriendelijker? Wat is effect op biodiversiteit? Geen idee. Ik hoop positief.
Welk onderzoek vindt nu plaats door de wetenschapsjournalistiek? Ik hoop op objectieve goed onderbouwde antwoorden en nieuwe vragen. Stop svp met populistisch nepnieuws.
Julia, er zijn geen tekorten aan graan. De vraag is dus niet hoger dan het aanbod. Er is iets anders aan de hand. De prijsspiraal is het gevolg van speculatie* op markten; de hoge prijzen zijn als het ware de risicopremie die de consument moet betalen omdat fabrikanten hun positie voor de toekomst veiligstellen voor het geval in de toekomst problemen optreden. Dat hebben we hier steeds gezegd, tegen het nepnieuws van de tekorten in.
Om die reden pleitte ik onlangs voor een voedselcommissaris: de markt kan dat probleem niet oplossen. Daar ligt een overheidstaak. Als die er niet komt, is het WNL scenario wel degelijk aan de orde en is het een van de betere Zembla-uitzendingen.
In Nederland verwacht ik weinig extra tarweteelt omdat ons land niet geschikt is voor baktarwe. Wel zou de veetarwe en meer mais een optie kunnen zijn, maar net als Jopie geloof ik dat niet.
Wel is in omringende landen (Duitsland, Frankrijk, Baltische Staten, Denemarken) de teelt van meer tarwe voor humane consumptie heel goed denkbaar. En dat geeft echt forse verschuivingen, temeer daar onze kasteelt toch echt uitvalt. In Nederland zou je meer koude grond groente verwachten en teelt van groenten die zonder verwarming en licht in kassen kunnen worden geteeld. Ik ben benieuwd wat Jopie Duijnhouwer, Henric van der Krogt en Pieternel van Velden (allen tuinbouwkenners) voor mogelijkheden en op opkomende trends zien.
Aan het zaaigoed voor tarwe is te komen: het is in de EU beschikbaar als het in Oekraïne niet wordt gezaaid (of - als Syngenta en Bayer dat besluit zouden nemen - door het te onthouden aan de Russen).
En gaan wij die hogere groenteprijzen door het komend jaar afnemende aanbod merken aan Nederlandse kassa's? Jazeker, want onze handel speelt een centrale rol in de EU zodat de prijseffecten in omringende landen zich ook bij ons zullen laten voelen.
* zoals uit mijn tekst hopelijk blijkt: ik bedoel met 'speculatie' niet dat de markt wordt gedomineerd door profiteurs van de situatie (al zullen die er ook tussen zitten), maar door de wil om bedrijven gaande te houden en de grondstoffenstroom in de toekomst veilig te stellen.
Dick, ik ben zeer pessimistisch voor de glastuinbouw. Er is goed verdiend de afgelopen jaren, maar vanaf eind vorig jaar vliegt het geld eruit bij veel bedrijven. De meeste glasgroente zal dit teeltseizoen afmaken, maar opnieuw planten zal voor een deel van de bedrijven niet haalbaar zijn. Bij de sierteelt zijn de eerste bedrijven al dicht gegaan, de komende weken volgen er meer, en ik verwacht na de zomer een volgende golf. Er is ongeveer 10 000 ha glas in Nederland, ik denk dat daar zeker 10% van afvalt dit jaar. Dat geeft ruimte voor woningbouw, zeker bij bedrijven die in stedelijk gebied liggen. Als gas niet goedkoper wordt zal er een nieuw evenwicht ontstaan, geen idee waar we dan op uitkomen.
Komende winter en heel volgend jaar zal groente wel duurder worden, echter niet in die mate dat het met gas van 70-100 ct rendabel telen is. Misschien komt er wat meer ruimte voor nauwelijks of licht gestookte groente, maar ik weet niet wie daar nog aan wil beginnen. Dat is nooit een vetpot geweest, en organisatorisch erg ingewikkeld want geen werk in de winter.
Henric, dank voor je antwoord! Ik ben met name geïnteresseerd in koude kassen. Voor we zeggen dat er niets in kan: wat kan er wel in?
Thee lukt bijvoorbeeld prima, met allerlei grote milieubesparingen bovendien (al kun je natuurlijk ook gewoon water drinken).