Gaan we binnenkort tekorten zien?
Voor acute graantekorten in de EU hoeven we niet zo bang te zijn. De EU is volgens de prognoses voor 2021/2022 immers de grootste exporteur naar de wereldmarkt, nog groter dan Rusland die de nummer 2 is. Wel heeft Afrika reden om bezorgd te zijn. Daar zijn wel degelijk tekorten te verwachten omdat Afrika en met name Noord-Afrika gevoed wordt met graan uit Oekraïne. Door politieke onrust die daar kan ontstaan als de prijzen op de wereldmarkt onbeheersbaar worden kan een grotere toestroom van Afrikanen naar de EU ontstaan.

Cynisch bezien zou je de oorlog tussen Rusland en Oekraïne ook kunnen zien als een langetermijnstimulans voor onze groene energie- en voedseltransitie
Wat zou de EU moeten doen?
Cynisch bezien zou je de oorlog tussen Rusland en Oekraïne ook kunnen zien als een langetermijnstimulans voor onze groene energie- en voedseltransitie. De vraag is namelijk of het wel zo’n goed idee is om een wereldmarkt te hebben in periodes van politieke instabiliteit. Zou het niet beter zijn als de EU zelfvoorzienend is, door echt in groene energie te gaan investeren en wat voeding betreft zich op een EAT-Lancet-dieet te richten? Dat is immers een gezond dieet dat we in een duurzaam voedselsysteem kunnen maken. Dit vraagt veel aanpassing en veel politieke moed. Veel EU-subsidies zijn bijvoorbeeld gericht op dierlijke productie, niet op een meer plantaardig dieet.
In de EU is weliswaar veel (sociale) aanpassing nodig, maar een EAT-Lancet-dieet is hier mogelijk. In Azië, Noord- en Zuid-Amerika kan het ook. In Afrika en in delen van het Midden-Oosten is zo’n dieet niet mogelijk op dit moment, daar loopt het productiepotentieel simpelweg nog te ver achter, heb ik me laten vertellen.

Beter zelfvoorzienend dan afhankelijk van onbetrouwbare partners?
Ja. We dachten een wereldorde te creëren waarbij de neuzen voldoende dezelfde kant op zouden staan en we allemaal zouden convergeren naar een soort universeel democratisch model, maar dit is niet gebeurd. Nu blijkt heel duidelijk dat er helemaal geen sprake is van gedeelde visies.
We waren onbewust afhankelijk en dat realiseren we ons nu pas echt goed. De afgelopen 30 jaar hebben we als EU niets gedaan aan onze afhankelijkheid van Russisch gas. Voor aardmetalen geldt dat we sterk afhankelijk zijn van China. Voor soja hebben we ons met open ogen afhankelijk gemaakt van landen als Brazilië. Dat werkt alleen als je ervan uitgaat dat iedereen een homo economicus is met een democratische inslag.
De EU is kwetsbaar. Dat verminder je door minder afhankelijk te worden. En je vermindert afhankelijkheden, onder andere, door te vergroenen door bijvoorbeeld kringlooplandbouw. Dat is dus wat we zouden moeten doen.

Ik denk dat we de EU in snel tempo onafhankelijk moeten maken in een wereld die je niet kunt beheersen
Moeten we kerncentrales sluiten?
Nee, nog niet. Voordat je een windmolenpark hebt gebouwd ben je 5-10 jaar verder. Voor een groene energietransitie als geheel heb je een periode nodig van 10 tot 20 jaar. Er zijn verschillende scenario’s voor een duurzaam voedselsysteem. Zo'n systeem vergt een ander ketenbeheer en landschapsinrichting. En, hoe kom je die overgangsperiode van misschien wel 20 jaar goed door? Een periode waarin je het oude afbouwt, maar het nieuwe nog niet goed onder de knie hebt? Dat is de vraag. Ik denk dat we de EU in snel tempo onafhankelijk moeten maken in een wereld die je niet kunt beheersen. We zouden in de EU dit momentum moeten aangrijpen voor een versnelde groene transitie. We moeten nu al zuiniger gaan leven met hernieuwbare bronnen. De volgorde is: eerst gas en olie afbouwen, dan kernenergie afbouwen. Maar gebruik liever gas dan kolen. Dat helpt vanuit milieu-oogpunt. Dat Timmermans nu zegt: dan maar weer kolencentrales, dat is wel een hele grote stap achteruit. Daar zou ik niet voor zijn.

Hoe gaan we om met aardmetalen, die we zo nodig hebben voor computers, accu’s en auto’s?
Waar Rusland zijn strategische macht heeft gebouwd op zijn niet te omzeilen aanvoer van granen en fossiele brandstoffen, is China is nog slimmer geweest. China heeft zelf heel belangrijke mijnen voor zeldzame aardmetalen, maar ze hebben ook handig geopereerd in Afrika. Ze zijn gaan samenwerken met Afrikaanse landen die rijk zijn aan metalen zoals ijzer en koper, maar ook voor nikkel en kobalt. In de afgelopen 10 jaar heeft China een veel grotere toegang gekregen tot metalen die ze zelf niet tot haar beschikking heeft. Zo heeft ze een nog grotere invloed op de wereldmarkt van (zeldzame) aardmetalen verkregen. Deze grondstoffen zijn heel belangrijk zijn voor onze energietransitie, want die zijn hard nodig voor de productie van bijvoorbeeld accu’s of de magneten van windturbines.

Als de EU minder exporteert naar de wereldmarkt door te vergroenen, en Zuid-Amerika doet dat ook, dan is het van cruciaal belang dat binnen Afrika de landbouwproductie en –handelsstromen een boost krijgen
Wat gaat er nu gebeuren?
Rusland kan het misschien lang volhouden, maar waarschijnlijk niet winnen. De EU moet - zeg ik met schroom en helaas - bewapenen, versneld vergroenen, een band met China opbouwen en de relaties met Afrika vernieuwen. Een Afrika dat duurzaam voedsel voor haar bevolking produceert, geeft ook stabiliteit voor Europa.
Zuid-Amerika spint garen bij onze huidige landbouw omdat we hun veevoer importeren. Dus als wij vergroenen kunnen we een reactie verwachten vanuit Zuid-Amerika. Ze kunnen daar heel goed overstappen op een EAT-Lancetdieet, en op die manier hun landbouw vergroenen. Net als Noord-Amerika, overigens.
Als de EU minder exporteert naar de wereldmarkt door te vergroenen, en Zuid-Amerika doet dat ook, dan is het van cruciaal belang dat binnen Afrika de landbouwproductie en –handelsstromen een boost krijgen. Dat zou het continent, dat momenteel door graantekorten bedreigd wordt, enorm vooruithelpen. Het landbouwpotentieel is er en het zou een belangrijke welvaartsstijging kunnen betekenen.
Maar als Afrika dat niet weet te ontwikkelen en als Zuid-Amerika de bestaande export verlegt naar Afrika, dan ziet het er weer heel anders uit. Maar mochten we de landen op het grote continent Afrika helpen zelfvoorzienend te worden, dan krijgen we wellicht ook betere toegang tot de aardmetalen die daar worden gewonnen. Daarmee verkleinen we - zoals we op dit moment graag willen - onze afhankelijkheid van staten die ons wel als markten maar niet als vrienden zien: Rusland en China.




Dit artikel afdrukken