Ik zou die stelling nu nog kunnen verdedigen, maar dan zou ik vooral een ander soort ‘hoon’ over me heen krijgen vanwege rolbevestigende term ‘huisvrouw’. Mannen koken inderdaad vaker dan 10 jaar geleden, maar dat haalt het gemiddelde niveau van ‘thuis-goed-en-gezond-koken’ zeker niet omhoog.
Natuurlijk zijn er gezonde en lekkere thuiskokende uitzonderingen. En natúúrlijk doet het groeiend aantal vegetarische food lovers vermoeden dat we gezondheid belangrijker gaan vinden. En als je de omzet van kookboeken en keukenattributen als maatstaf zou nemen, dan gaat de kookkunst van de Nederlander met sprongen vooruit. Niets is echter minder waar. In restaurants wordt beter, lekkerder en gezonder gekookt dan thuis.

Gemak dient de mens
Huishoudscholen bestaan niet meer. Moeders (en vaders) leren hun kroost ook nauwelijks de basisprincipes van het kookambacht. De gemiddelde Nederlander heeft ook nooit de kans gehad te leren hoe je een gezonde, lekkere en gevarieerde maaltijd op tafel moet zetten. We moeten het onszelf leren, met hulp van filmpjes, supermarktmagazines, receptenwebsites en talloze tv-programma’s. We weten best veel over gezond en lekker, maar we kúnnen het niet. Oefening baart kunst en die ‘gemiddelde Nederlander’ gunt zich de tijd niet om die dagelijkse kookverplichting te beoefenen. Zelfs in Coronatijd erkent de consument dat hij er ook geen zin in heeft. Hij zoekt voortdurend de gemaksoplossing. Al die feiten kun je lezen in de onderzoeken van het FoodService Instituut Nederland.

Nu zijn het vooral de topkoks die de trend naar gezonder en lekkerder in heel Nederland aanjagen. Zelfs McDonalds en andere ‘fastfoodreuzen’ maken hun producten alleen maar gezonder. Voordat ik nu hoongelach over me heen krijg, wijs ik erop dat ons fastfoodgedrag te maken heeft met onze behoeften en niet te wijten is aan het aanbod
Er zijn ook nog nooit zoveel maaltijden thuis bezorgd dan de afgelopen jaren. En nooit eerder werden zoveel kant-en-klaar producten gekocht bij de supermarkt en de speciaalzaak. En het bijzondere is dat vooral de beide jongere generaties (Millennials en Generatie-Z) nóg vaker ‘geen zin’ en ‘geen tijd’ hebben dan de generatie van hun ouders. Hun voorkeur ligt (veel meer dan gemiddeld) bij ‘buiten-de-deur’ eten en het jezelf zo gemakkelijk mogelijk maken. We noemen ze niet voor niets de ‘gemaksgeneraties’. En zij hebben een wondermiddel voor het praktiseren van alle gemaksopties: hun derde hersenhelft, zoals we de smartphone met al zijn ontzorgende apps wel kunnen noemen.

Het is nog niet zo lang geleden dat al dat convenience food bestempeld werd als smakeloos en ongezond. Die tijd is voorbij. Uiteraard zijn industrieel bereide maaltijden minder sexy, wat generieker qua smaakbeleving en soms nog te vaak voorzien van additieven die de houdbaarheid moeten verlengen (en dus het aantal vitamines verlagen). Maar je vindt nu in de supermarkten ook ultraverse maaltijden die al die nadelen niet meer hebben en zich objectief kunnen meten met een zelfgemaakt gezinsdiner.

Ook Horeca kan nog tandje gezonder
De gemiddelde maaltijd in de horeca scoort qua smaak en gezondheid echt een tandje beter. Een kok binnen de horeca is goed opgeleid, weet alles van ingrediënten en kookattributen, hij kan gevarieerd koken en weet met zijn vakmanschap zelfs een gewoon gerecht tot een lekkernij om te toveren. Het is dus niet zo onlogisch dat het gerecht van een opgeleide kok gewoon beter en gezonder is dan het gerecht van die gemiddelde huisvrouw (of huisman). Alleen op gebied van zout en suiker kan de horeca nog een stapje vooruit. Het is nog niet zolang geleden dat horecaondernemers hun koks aanmoedigden om kwistig met zout te strooien zodat aan tafel meer gedronken ging worden.
Guilty pleasureCartoon Geert Retera voor FSIN

Nu zijn het vooral de topkoks die de trend naar gezonder en lekkerder in heel Nederland aanjagen. Zelfs McDonalds en andere ‘fastfoodreuzen’ maken hun producten alleen maar gezonder. Voordat ik nu hoongelach over me heen krijg, wijs ik erop dat ons fastfoodgedrag te maken heeft met onze behoeften en niet te wijten is aan het aanbod. Wij hebben allemaal voortdurend een enorme guilty pleasure behoefte. Ja jij ook! En daarnaast zou het zomaar kunnen dat frietjes en hamburgers van McDonalds ‘gezonder’ zijn dan de patatjes en hamburgers uit de over- of onderverhitte frituurpan thuis.

Jezelf verwennen hoort erbij
Ook al hebben we als gemiddelde Nederlander niet meer geleerd te koken, toch weten we meestal wel wanneer iets niet zo gezond is. De behoefte om even lekker ‘lak’ te hebben aan die gezondheidsdweperij fietst daar dwars doorheen. Die gemiddelde Nederlander – zeker ook de jongere generatie – vindt dat hij zichzelf van tijd tot tijd mág verwennen. En hoe meer stress er in de dagelijkse samenleving aanwezig is, hoe meer we die neiging tot guilty pleasure hebben. Die behoefte is van alle tijden. Daarom is er die uitgebreide dessertkaart in een restaurant. Daarom zijn er recordomzetten bij de ijsboer bij het eerste straaltje zonneschijn. Daarom de New York pizza lekker thuis of op kantoor.

Het beïnvloeden van gezond gedrag
Ik woon in de gemeente Ede waar een wethouder vorig jaar landelijke bekendheid kreeg met zijn voornemen om het aantal fastfoodbedrijven in ons dorp aan banden te leggen. Omdat jongeren anders te dik worden en al dat soort moreel-correct-klinkende argumenten. Ja, ik wéét dat er heel veel verleidingen zijn die de dagelijkse voedselkeuzes negatief beïnvloeden. Ja, ik weet dat ‘we’ met zijn allen te dik worden. En dan klinkt het stoer als je zegt dat je in kantines gevulde koeken of kroketten wilt weren en dat je de ontsnappingsroutes dicht wilt timmeren (geen food- en flitsbezorgers op het schoolplein). Of zeggen dat er binnen een bepaalde straal geen fastfoodbedrijven mogen komen.

Je moet ver wegblijven bij het bevoogdende overheids-toontje dat ik steeds vaker hoor, ook bij gemeentebesturen
Maar al die bevoogdende maatregelen werken averechts en roepen weerstand op. Als je de werkende Nederlanders op een moreel verheven toontje gaat vertellen dat ze meer vegetarisch moeten eten, dan hoeft het je niet te verbazen dat de vleesconsumptie bij die groep zelfs stijgt. De foodopvoeding begint toch echt bij papa en mama thuis.

Heel-Holland-Kookt
Wat wél werkt is beleid dat de intrinsieke motivatie bij jongeren weet te raken. En dat begint dus thuis en op school. Hoe leren we moeders (en vaders) wat gezondheid in de opvoeding betekent? Bij het consultatiebureau! Hoe krijgen we praktijklessen over gezond en lekker eten op de basisschool? Waarom zijn er geen spannende kooklessen in het curriculum van Havo en Atheneum? En waarom introduceren we in het HBO of WO niet een Minor over gezond- en duurzaam leven waarbij je extra studiepunten kun halen? Of een extra bedrag voor je studiebeurs?

Je moet gezond en lekker eten aantrekkelijk maken voor jong en oud. En je moet ver wegblijven bij het bevoogdende overheids-toontje dat ik steeds vaker hoor, ook bij gemeentebesturen. En het helpt zeker niet als je je focust op influencers die hip en happy een veganistische levensstijl als een nieuwe religie lopen aan te prijzen. Dan heb ik liever een nieuwe TV serie ‘Heel-Holland-Kookt’ waarbij de huisvrouw-hobby-kok zich kan meten met die gemiddelde restaurant-kok van mijn stelling in het begin. Is het jullie overigens wel eens opgevallen dat veruit de meeste koks in restaurants mannen zijn en dat veruit de meeste maaltijden thuis door vrouwen worden gemaakt? Of is dat een seksistische constatering?

Dit is de eerste bijdrage van Jan-Willem Grievink. Jan-Willem is oprichter van het FoodService Instituut Nederland, het Kennisinstituut voor de foodsector. Hij is al meer dan 50 jaar actief in de keten van Foodretail en Foodservice.
Dit artikel afdrukken