Het lekken is voorbij. Er ligt nu een brij aan adviezen waarover de minister schrijft dat al die teksten als doel hebben "de natuur robuust en duurzaam te doen herstellen en daarmee maatschappelijke en economische activiteiten weer meer mogelijk te maken" en dat het volgende kabinet er in gebiedsprocessen zorgvuldig mee aan de slag gaat.

Te snel en onzeker
Afgelopen week was nog groot nieuws dat het Planbureau voor de Leefomgeving het kabinet duidelijk maakte dat het te snel te veel zou willen, omdat de maatregelen die Nederland moet treffen om aan zijn stikstofverplichtingen jegens Brussel te voldoen in 'ongekend tempo' resultaten moeten behalen die bovendien flink wat onzekerheden met zich meebrengen. Dat is een tegenvaller omdat het nieuwe kabinet haast moet maken om Nederland niet op slot te houden vanwege te weinig robuust beleid, zoals inmiddels al 2,5 jaar het geval is. De facto zegt het PBL dat het tempo te hoog is om serieus te kunnen worden genomen.

Zachte cijfers zijn geen reden om niets te doen, maar een disclaimer bij de resultaatsverwachtingen is op zijn plaats
Onder de rapporten valt ditmaal vooral nieuw rekenwerk van het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) op. Het instituut berekende dat de neerslag van de uitstoot van de industrie op Natura 2000-gebieden nauwelijks schadelijk is. De gemiddelde generieke bijdrage van de industrie aan de depositie op natuur zou slechts 2,1% bedragen. Er zijn geen piekbelasters en het heeft dus ook geen zin om grote bedrijven aan te pakken omdat hun emissies sterk worden verspreid door hun hoge schoorstenen. Slechts 12% van de nationale industriële stikstofuitstoot (NOx) slaat in Nederland neer, volgens het RIVM. Daarentegen slaat boerenstikstof (NH3) voor 53% in eigen land neer. Daarom kunnen alleen boeren zinvol gericht aangepakt worden. Er is immers een drastische reductie nodig van de stikstofemissies in Nederland vanwege aangegane verplichtingen. Als die alleen bij boeren kan worden gevonden, dan zijn zij toch echt de logische partij om aan te pakken, redeneert het RIVM.

Laag bij de grond
Volgens het RIVM draagt wegverkeer voor 7% bij aan de depositie op Natura 2000-gebieden in Nederland. Omdat de uitlaatpijpen van auto's dicht bij de grond zitten, zou de NOx-uitstoot daarvan weer wel dicht bij bij de grond neerslaan, zegt het milieu-instituut. Recent werd bekend dat in Britse steden - waar veel auto's rijden met uitlaten dicht bij de grond - de boerenstikstof die eveneens dicht bij de grond wordt uitgestoten (maar ver van de stadscentra) nadrukkelijk aanwezig is in de vorm van ziekmakend fijnstof dan de uitstoot van auto's. Hoe die bevindingen en verklaringen zich tot elkaar verhouden, blijft een breinbreker net zoals de depositie in de Nederlandse duinen die - zoals we nu van het RIVM leren - niet van de hoogovens van Tata kan komen maar uit zee en van dicht bij de grond uitgestoten boerenstikstof elders uit het land moet komen. Volgens bioloog Marc Janssen, directeur van de stichting Duinbeheer, ziet het RIVM dat verkeerd en is de stikstofvervuiling van de duinen wel degelijk afkomstig uit de hoog uitgestoten emissies van Tata.

Vermoedelijk mag met recht geconstateerd worden dat het denkkader van waaruit stikstof wordt gemodelleerd en conclusies worden getrokken met grote onzekerheden is omgeven. Toch lijkt het ditmaal menens: de formatie zal vermoedelijk fors snijden in de veestapel die voor de uitstoot van boerenstikstof zorgt. Los van juridische verplichtingen om de stikstofemissies in Nederland te beteugelen, gebeurt dat ook vanuit oprechte natuurwensen. Of de Nederlandse natuur daar ook daadwerkelijk beter van zal worden, zal pas blijken nadat de maatregelen (voor bedragen die tot €17 miljard kunnen oplopen) genomen zijn. Dat mag geen reden zijn om niets te doen, maar vanwege de zachte cijfers en inzichten over de allocatie van kwaad aan de verschillende typen en uitstootplaatsen van stikstof is een disclaimer bij de resultaatsverwachtingen op zijn plaats.

Nederland exporteert zijn stikstofprobleem
De Volkskrant zet vanmorgen vier belangrijke aspecten op een rij over de invloed van stikstof op mens, omgeving en klimaat in kaart brengt op basis van het boekje Stikstof – De sluipende effecten op natuur en gezondheid van de hoogleraren Jan-Willem Erisman (Universiteit van Leiden) en Wim de Vries (Wageningen UR).
De 4 effecten op een rij:
1. Stikstof schaadt de gezondheid
2. Stikstof warmt het klimaat op
3. Stikstof vervuilt het water
4. Nederland is een grootexporteur van stikstof

Met name het vierde punt is interessant waar het op het maken van beleid aankomt. Van de totale in Nederland geproduceerde stikstofemissies waait tweederde met de dominante zuidwestenwind de grens over.
De hoeveelheid stikstof die vanuit het buitenland Nederland binnenkomt, bedraagt volgens de publicatie circa 15-20% van de emissies in eigen land. Ze zijn afkomstig, in de vorm van NOxen van onder meer de scheepvaart op de Noordzee. Volgens De Vries vormt Nederland een Europees probleem. Op basis van de beleidsvoornemens moet geconstateerd worden dat Nederland alleen het probleem in eigen land aanpakt en zijn buren met de rest van de natuur- en gezondheidsschade laat zitten; hen zadelen we volgens De Vries op met de gevolgen van de NOx-emissies nu Nederland ervoor kiest de industrie niet aan te pakken. Van de natuurgebieden in de EU zit 65% boven de zogeheten Kritische Depositie Waarde (KDW), de grens waarboven de neerslag van emissies schadelijk wordt geacht. In Nederland zou dat gelden dat voor 75% van de natuurgebieden.

Wie zonder te verdwalen in de zachte en gepolitiseerde cijferbrij van het Nederlandse stikstofdossier wil lezen over de zowel schadelijke als onmisbare kanten van stikstof voor het moderne leven, raden we de klassieker The World of Nitrogen (1958) van chemicus en meesterverteller Isaac Asimov aan.
Dit artikel afdrukken