Onlangs ontving ik de factuur voor mijn jaarlidmaatschap van Foodlog. Daarbij werd verwezen naar een gedeelte van de Foodlog website getiteld Waarom Foodlog Leden?. Daar vind je deze tekst: “Foodlog legt de verschillende lagen van de werkelijkheid bloot. Foodlog zoekt naar feiten om daar vervolgens vanuit alle politieke kleuren en ideologieën over te oordelen. De feitelijke basis voor het gesprek op Foodlog is cruciaal … Iedereen heeft recht op zijn mening, maar niemand op zijn eigen feiten. Misschien kunnen we het best samen eens worden als we de werkelijke feiten op tafel hebben. Het zou veel gepolariseerde discussies in Nederland een eind verder kunnen brengen dan de verlammende welles/nietessen en laffe besluiten die bij gebrek aan beter dan maar worden genomen over de toekomst van ons eten en de samenleving”.

Geen 'objectieve' feiten
De nadruk op ‘de feitelijke basis voor gesprekken op Foodlog’ is mijns inziens tegelijkertijd lovenswaardig én problematisch. Lovenswaardig omdat meningen vaak gepresenteerd worden als ‘feiten’ en problematisch omdat ‘objectieve’ feiten niet bestaan, ook niet als ze op de Foodlog website als zodanig worden gepresenteerd. Er wordt gezegd: “Foodlog zoekt naar feiten om daar vervolgens vanuit alle politieke kleuren en ideologieën over te oordelen” (mijn cursief). Is dat een logische volgorde? Deze zin kan op zijn minst de indruk wekken dat Foodlog ‘feiten’ presenteert alsof die niet ook altijd al door (politieke en andere) ideologieën zijn beïnvloed. Mijns inziens is elk ‘feit’ gebaseerd op een onderliggend wereldbeeld wat helaas meestal niet expliciet wordt gemaakt. In discussies over de landbouw zijn bijvoorbeeld onderliggende ‘grondhoudingen naar de natuur’ (zoals het door het CDA met de mond beleden rentmeesterschap) onderdeel van zulke wereldbeelden. Maar ook ontologische (aard van de werkelijkheid), epistemologische (aard van kennis) en methodologische niet-wetenschappelijke vooronderstellingen zijn onderdeel van wereldbeelden. In een eerder artikel op Foodlog getiteld De blinde vlek van de Wageningse Universiteit heb ik hierover bericht.

Misschien kunnen we het best samen eens worden als we de onderliggende wereldbeelden of tafel hebben
Ook geen 'werkelijke' feiten
Er wordt gezegd: “Misschien kunnen we het best samen eens worden als we de werkelijke feiten op tafel hebben”. Ook deze zin kan de indruk wekken dat Foodlog ‘de werkelijke feiten’ op tafel kan krijgen. Er vinden inderdaad veel ‘gepolariseerde discussies’ plaats, ook op de Foodlog website, maar zou dat juist niet komen omdat we het altijd maar over ‘de werkelijke feiten’ willen hebben, terwijl de wetenschapsfilosofie ons leert dat ‘de werkelijke feiten’ niet bestaan.

De vaak ellenlange discussies of Foodlog over bijvoorbeeld de cijfers die ten grondslag zouden (moeten) liggen aan de stikstof-problematiek geven aan dat het onwaarschijnlijk is dat we het eens gaan worden over cijfers (of feiten). Hoe komt dat? Mijns inziens omdat cijfers en feiten altijd gekleurd worden door onderliggende wereldbeelden (van ecologische, technologische, economische, politieke, sociaal-structurele, culturele en psychologische aard). Wellicht is de volgende zin logischer: “Misschien kunnen we het best samen eens worden als we de onderliggende wereldbeelden op tafel hebben”, oftewel eerst beginnen met die wereldbeelden eens expliciet te maken. In het geval van de toekomst van de landbouw bijvoorbeeld de onderliggende ‘grondhoudingen naar de natuur’.

Elkaar in ieder geval beter begrijpen
Het is niet waarschijnlijk dat alle belanghebbenden het eens gaan worden over de meest gewenste grondhouding naar de natuur (zoals almachtige heerser over de natuur, verlichte heerser, beheerder van de natuur, partner van de natuur, participant aan de natuur, eenheid met de natuur), maar dan zullen we elkaar in ieder geval beter begrijpen en minder snel in gepolariseerde en eindeloze welles/nietes discussies over cijfers terecht komen. Het is uiteraard wel zo dat het belijden van een grondhouding één ding is en het daadwerkelijk praktiseren ervan, tot uitdrukking komend in gedrag, iets anders. Ecologisch en maatschappelijk verantwoord gedrag vraagt om diepgaande persoonlijkheidsontwikkeling, Bildung, bewustzijnsontwikkeling of spirituele ontwikkeling. In mijn recente boek over de klimaatcrisis ga ik hier uitvoerig op in. Zie ook mijn reactie op Mathieu Wagemans, Wat komt er na het constructivistisch paradigma?.

Dit artikel afdrukken