In mijn vorige bijdrage schreef ik over de lastige situatie rondom botanical claims. Nog altijd niet goedgekeurde beweringen mogen met een disclaimer op verpakkingen toch gebruikt worden. Behalve deze claims, zijn alle andere claims op levensmiddelen wel kritisch beoordeeld op hun wetenschappelijke basis. Ervan uitgaande dat iedere producent zich aan de wet houdt, zouden verpakkingen alleen nog goedgekeurde claims moeten laten zien.

Claims kunnen een goede informatiebron zijn als je een gezonde keuze wilt maken. Toen ik de voedings- en gezondheidsclaimsverordening voor het eerst leerde bekijken, viel me telkens op dat zulke claims maar een stukje van het verhaal vertellen. Zeker als we kijken naar gezondheidsclaims, zijn goedgekeurde claims vaak beweringen die gaan over specifieke effecten van individuele voedingsstoffen. Ondertussen wordt vanuit de voedingswetenschappen echter almaar duidelijker dat voedingsproducten bijdragen aan gezondheid juist doordat heel verschillende voedingsstoffen gezamenlijk meerdere, vaak subtiele, effecten kunnen veroorzaken. Waarom kijken we dan zo eenzijdig naar claims?

Vanuit de voedingswetenschappen wordt almaar duidelijker dat voedingsproducten bijdragen aan gezondheid juist doordat heel verschillende voedingsstoffen gezamenlijk meerdere, vaak subtiele, effecten kunnen veroorzaken
Oorzakelijk verband
Voor gezondheidsclaims kunnen worden goedgekeurd, moet er bewijs worden aangeleverd voor het oorzakelijk verband tussen de consumptie van een voedingsstof of levensmiddel en het daaruit voortvloeiende gunstige fysiologische effect. Het moet aantonen dat een gezonde populatie baat heeft bij deze stof. Die eis moet voorkomen dat het product wordt behandeld als geneesmiddel. Dat gebeurt als het claimt ziekte te voorkómen, behandelen of zelfs genezen.

Een levensmiddelenproducent die een nieuwe claim aanvraagt, stuurt zijn bewijs als onderdeel van een dossier dat naar de Europese Commissie gaat. De Commissie vraagt vervolgens de onafhankelijke wetenschappelijke experts bij de Europese Voedselveiligheidsautoriteit EFSA om kritisch naar het dossier te kijken. Bij hun beoordeling van het dossier staan drie elementen centraal: i) de voedingsstof of het ingrediënt moet eenduidig beschreven zijn; ii) het goed omschreven effect moet daadwerkelijk gunstig zijn en dat moet zijn vastgesteld bij een gezonde populatie; en iii) het oorzakelijk verband tussen de voedingsstof en het gunstige fysiologische effect moet worden onderbouwd met goed opgezette (gerandomiseerde, dubbelblinde, gecontroleerde) proeven bij mensen. Daarnaast moet ook worden aangetoond dat de hoeveelheid en het consumptiepatroon van de stof – om het gezondheidsvoordeel te bereiken – haalbaar is binnen een gebalanceerd dieet.

'Eén specifiek gezondheidseffect van één stof'
Deze beoordelingsprocedure lijkt op een farmaceutische: een dossier draait om één specifiek gezondheidseffect van één stof (of exact gespecificeerde combinatie van stoffen). Je kunt denken bijvoorbeeld aan vitamine C dat je weerstand ondersteunt, kalium dat bijdraagt aan normale spierfunctie, of zink dat bijdraagt aan het behoud van normale nagels. Dat die stof in een bepaalde matrix wordt geconsumeerd, wordt een enkele keer meegewogen in de uiteindelijke toegestane claim. Een goed voorbeeld hiervan is de claim die is goedgekeurd voor het gezondheidseffect van hydroxytyrosol, een polyfenol uit olijfolie: Olijfoliepolyfenolen dragen bij tot de bescherming van bloedlipiden tegen oxidatieve schade. Deze claim mag alleen gebruikt worden voor olijfolie met tenminste 5 mg hydroxytyrosol en derivaten daarvan per 20g olie. Maar hydroxytyrosol kan ook synthetisch gewonnen worden en wellicht worden toegevoegd aan voedingsproducten. Wat het daarin voor effect geeft, is de vraag.

Daarom blijf je als consument voorlopig nog steeds aangewezen op de achterkant van de verpakking, in plaats de mooie claims aan de voorkant
De beoordeling door EFSA creëert twee lastige situaties. Allereerst kan een claim afleiden van de vraag in hoeverre het product op zich past in een gezond dieet. Als op een pak sinaasappelsap staat dat het zo heerlijk gezond is door de vitamine C, lees je niets op de voorkant van de verpakking over de hoeveelheid suikerklontjes die je dankzij datzelfde glas sap binnenkrijgt. Op het netje sinaasappelen dat je bij de supermarkt koopt, lees je niets over de gezonde eigenschappen van de vruchten. Toch is die sinaasappel net zo’n prima bron van vitamine C, maar krijg je er minder suiker en meer vezels van binnen. Over het algemeen is de vrucht de gezondere keuze.

En wat te denken van de ‘light’ claim die vaker op voedingsproducten wordt gebruikt? Ook die vergelijkt één stof, of vetten, of koolhydraten, of energie, maar niet op alle drie voedingsstoffen tegelijk. Of de light variant altijd de gezondere keuze is, is maar de vraag. Daarnaast kunnen stoffen met een goedgekeurde claim worden toegevoegd aan een product. Daarmee kan een fles frisdrank met toegevoegde vitaminen ineens heel gezond lijken.

Voedingsprofielen
Kan dat niet anders? In artikel 4 van de verordening wordt gesproken over voedingsprofielen; de gedachte daarbij was dat claims slechts gebruikt zouden kunnen worden op producten die een ‘gezond’ voedingsprofiel hebben. Een kleine 15 jaar na de inwerkingtreding van de verordening is er helaas nog steeds geen concrete aanpak voor die voedingsprofielen.

In de afgelopen 15 jaar ervoeren de beoordelaars het als (te) moeilijk om een product als gezond of minder gezond te labelen. Dat is niet verwonderlijk omdat voeding altijd draait om het algehele voedingspatroon. Daarom werd artikel 4 een paar jaar geleden al bijna weer uit de wet gestreept. De ontwikkelingen rondom front-of-pack labels en logo’s zoals Nutri-Score kunnen daar weer verandering in brengen. Ze geven de consument wat meer context over wat gezonder en ongezonder is en bieden daarom misschien toch een uitweg. Maar ideaal zijn ze nog altijd niet. Daarom blijf je als consument voorlopig nog steeds aangewezen op de achterkant van de verpakking, in plaats de mooie claims aan de voorkant. De voedingswaarde moet je helaas nog steeds zelf ontcijferen.
Dit artikel afdrukken