Tot nu toe werd algemeen aangenomen dat na de komst van de conquistadores 90 tot 95% van de inheemse bevolking het loodje legde door oorlog, slavernij en door de Europeanen meegebrachte infectieziekten waarvoor de lokale bevolking nog geen immuniteit had ontwikkeld. Doordat de populatie zo drastisch afnam, kwamen grote gebieden aan gecultiveerd land braak te liggen. Dat leidde tot een snelle herbebossing én tot een duidelijke afname van de hoeveelheid atmosferische CO2 aan het begin van de 17e eeuw. In de geschiedenis staat die periode bekend als de 'kleine IJstijd' die prachtige wintertaferelen opleverde van diverse schilders. Op Foodlog voerden we in het verleden een uitgebreide discussie over de rekenkundige aspecten van de nieuwe bomengroei die de periode van grote winterkou veroorzaakte.

Maar die theorie klopt niet. Dat ontdekte een internationaal team van onderzoekers, onder wie enkele Nederlanders. Zij onderzochten fossiele pollen uit het hele Amazonebekken en kwamen tot de verrassende ontdekking dat die herbebossing al 300 tot 600 jaar eerder begon. Met andere woorden: al voor de komst van de Spaanse en Portugese veroveraars van Zuid-Amerika raakten grote gebieden ontvolkt en overwoekerden planten menselijke nederzettingen.

Volgens hoofdonderzoeker Chrystal McMichael (universitair hoofddocent aan de Universiteit van Amsterdam) biedt de ontdekking belangrijke ecologische inzichten in het mechanisme en tijdsverloop van koolstofopslag in tropische bossen. Om de hedendaagse vegetatiesamenstelling van het Amazonegebied te begrijpen, moeten onderzoekers weten hoe lang gebieden verlaten zijn of dat ze nooit bewoond zijn geweest. “De ontdekking dat sommige bossen al 800 jaar in plaats van 400 geleden herstelden, vertelt ons veel over de diversiteit en het vermogen van deze bossen om koolstof op te slaan”, zegt McMichael in Scientias.

Waarom het Amazonebekken ontvolkte, blijft nog even een vraag. De onderzoekers opperen verschillende mogelijkheden, zoals klimaatverandering en verandering in neerslagpatronen. Ook zou de complexiteit van de zich ontwikkelende samenlevingen tot oorlogen of andere maatschappelijke conflicten geleid zou kunnen hebben. Ook een pre-Europese pandemie behoort tot de mogelijkheden die het team verder wil onderzoeken.

Met de inzichten uit deze fossiele pollenstudie hopen de onderzoekers betere voorspellingen te kunnen doen over de koolstofopslagcapaciteit van het Amazonewoud. Zeker nu we weten dat de bossen van de Amazone al 10 jaar lang meer CO2 uitstoten dan opslaan is kennis van het moment waarop de gebieden voor het eerst verlaten werden "noodzakelijk voor een beter begrip van de moderne samenstelling en koolstofopslag van het tropische bos,” aldus McMichael.

Over de capaciteit van oude bomen om koolstof op te slaan bestaan verschillende theorieën. Sommigen beweren dat oude bossen geen nieuwe CO2 meer opslaan omdat ze volwassen zijn en het afsterven van oud en het opgroeien van jong hout in een dynamisch evenwicht zou zijn. Anderen beweren dat oud hout wel degelijk nieuwe koolstof opslaat, maar dat de capaciteit afhangt van bodem en vocht. Om in die omstandigheden inzicht te krijgen, willen de onderzoekers de hergroei van het oude bos kunnen vaststellen.

Dit artikel afdrukken