Johan Vollenbroek, voorzitter van milieuorganisatie MOB, is de magere asceet die de Nederlandse regering onder Rutte III verraste. Eerst met het gewonnen proces bij de Raad van State in mei 2019 waardoor het Programma Aanpak Stikstof (PAS) onwettig werd. Dat had grote consequenties voor vergunningen aan boerenbedrijven; ze konden naar hun uitbreiding fluiten, zelfs als die al gerealiseerd was. Later werd duidelijk dat het proces meer was dan een alleen agrarische aangelegenheid. Menig bedrijf, vele energiecentrales en zelfs Schiphol bleken niet te beschikken over de benodigde natuurvergunning.

Ook snelwegen bleken niet veilig. Met de wet in de hand kon Vollenbroek - of ieder ander die tegen een bouwproject is - de overheid wijzen op schending van de natuurdoelen.

Om al die redenen verkeerde Nederland van 29 mei 2019 tot 9 maart jongstleden in een diepe stikstofcrisis. Op eerstgenoemde datum ging het PAS onderuit; op de laatstgenoemde werd het eindelijk vervangen door een nieuwe stikstofwet. Boeren-, 'gewone' en energiebedrijven hadden opeens allemaal 'stikstofruimte' nodig. En die is er niet, want Nederland moet minder stikstof uitstoten. Volgens de Commissie Remkes moet er 50% van de emissies af. Dat willen ook Vollenbroek en zijn MOB-team. De regering maakte er een harde resultaatverplichting van 26% van de emissiereducties van. Zowel Vollenbroek als de VVD-er Remkes vinden die doelstelling zwaar tekortschieten.

Volgens minister Schouten zou er niets aan de hand zijn. Met andere woorden: we konden de boom in
Meteen zeperd
Toen de nieuwe wet koud 3 dagen oud was, bleek die al meteen een zeperd. Afgelopen vrijdag 12 maart bepaalde de voorzieningenrechter in Noord-Nederland dat de provincie Friesland een melkveehouder geen vergunning kan geven voor uitbreiding. Dit ondanks de maatregelen die de boer heeft getroffen om zijn stikstofemissies te verminderen. De rechter deed de uitspraak in een door MOB aangespannen rechtszaak. De organisatie meldde dat de uitspraak maakt dat er "vrijwel geen nieuwe uitbreidingen van veehouderbedrijven meer worden toegestaan". De rechter volgt de redenering van het Hof in Luxemburg en de Raad van State bij hun uitleg van de Europese natuurwetgeving. Maatregelen moeten bewezen werken. Zolang dat onvoldoende zeker is, mag de vergunningverlener er niet van uitgaan dat ze dat doen. Vollenbroek reageert even laconiek als verbolgen op de situatie. "Op 1 maart 2020 hebben we zowel Remkes en de minister als de dierlijke sector gewaarschuwd dat de normen waarmee de emissies in de veehouderij worden gemeten - de zogeheten Rav-factoren - op drijfzand berusten. Volgens minister Schouten zou er niets aan de hand zijn. Met andere woorden: we konden de boom in."

Boerenkoepel LTO schrok en sprak van een keiharde tegenvaller. Vollenbroek sprak van een bom onder het stikstofbeleid. "De metingen die gedaan worden om de effecten van reductiemaatregelen te meten zijn schijnprecies", vertelt Vollenbroek me. "Er wordt één keertje iets gemeten en het getal dat daaruit komt, belandt vervolgens met een cijfer achter de komma in een lijst. Vervolgens herhaalt niemand de meting en worden er geen praktijk-nametingen gedaan."



Ook Nico Gerrits, Vollenbroeks tegenstrever op het gebied van het stikstofbeleid van de Nederlandse overheid, liet meermaals weten dat rechters dergelijke besluiten zouden moeten nemen omdat de stikstofwet niet deugt. Wat hen betreft was het voorspelbaar, want de rechter heeft zijn oordeel ook met andere wetten in overeenstemming te brengen. Geen vergunning zonder bewezen effectieve maatregelen tegen emissies. Het spoedoverleg zal dan ook vermoedelijk geen plezierige afloop hebben. Boeren zitten met een probleem.

Een minister die dit soort trucs uithaalt, moet onmiddellijk op straat worden gezet. Dat dit niet gebeurt, is het moreel failliet van het kabinet
'Niks dwarszitten'
Maar gelukkig is gedeelde smart halve smart. Ook de wegenbouw kan niet door. De Raad van State haalde een streep door de plannen van minister Cora van Nieuwenhuizen met de A15. De reden laat zich raden: de natuureffecten zijn onvoldoende duidelijk en bewijsbaar slecht in kaart gebracht. Het project ligt op zijn kont. Net als LTO, is de minister geschrokken. De verbreding van de A4 bij Den Haag en de aanpak van knooppunt Hoevelaken haalde ze afgelopen week zonder procedure of dreiging geheel uit eigen beweging van tafel. Op mijn suggestie dat Vollenbroek de minister gemakkelijk kan 'dwarszitten', reageert hij scherp. "Hoezo dwarszitten? Neem de A27 bij Amelisweerd. Provincie, gemeente, niemand wil dat project meer. Behalve een minister die van het padje is. Bovendien werkt Rijkswaterstaat hier bewust met een model dat de stikstofdepositie van verkeer systematisch te laag inschat. Wij zitten niet dwars. Een minister die dit soort trucs uithaalt, moet onmiddellijk op straat worden gezet. Dat dit niet gebeurt, is het moreel failliet van het kabinet. Dit flikt ze bij de vliegvelden ook."

Wat Vollenbroek betreft "heeft Rutte er bewust voor gekozen om de stikstofcrisis niet op te lossen tijdens de Catshuisoverleggen. De doelstellingen in de wet komen te laat. Dat overleeft onze natuur niet. Het niet aflatende gejammer van LTO over de stikstofmodellen zijn we onderhand moe. Ik heb geen stikstofmodel nodig om te zien dat de natuur er beroerd aan toe is, grotendeels als gevolg van stikstofneerslag en de verlaging van de grondwaterstand. Dit is het gevolg van 30 jaar wanbeleid, waaraan de landbouwsector ook debet is door een verschroeiende lobby in Den Haag tot op de dag van vandaag."

Rutte heeft er bewust voor gekozen om de stikstofcrisis niet op te lossen tijdens de Catshuisoverleggen
"Kijk eens", zegt Vollenbroek "wat LTO allemaal af procedeert". Hij citeert uit juridische documenten: LTO spreekt over 'juridisch vandalisme' en linkt dit aan mijn cliënte MOB.
Deze verklaring van LTO kan niet anders worden begrepen als een aanval op de rechtsstaat.
LTO lijkt aan mijn cliënten de toegang tot de rechter te willen ontzeggen of beperken, terwijl agrarische organisaties - waaronder ook LTO en LTO-Noord - talloze beroepsprocedures hebben aangespannen tegen besluitvorming van het openbaar bestuur. Raadpleging van www.rechtspraak.nl volstaat om dit te kunnen vaststellen. Het uitsprakenregister geeft meer dan 700 treffers op 'LTO'.


En daarmee is de kous niet af. Overal waar Vollenbroek energiebedrijven met biomassacentrales kan verhinderen die te laten draaien, uitbouwen of bouwen, zet hij die de voet dwars. In veel gevallen kan hij ze met een beroep op natuurbescherming - het tegengaan van stikstofdepositie - platleggen. Daarmee legt hij tevens het belangrijkste deel van de Nederlandse 'duurzaam' genoemde energievoorziening plat. Zestig procent van onze duurzame energie komt uit de verbranding van biomassa omdat tot voor kort werd gedacht dat biomassa duurzame energie oplevert. Zoals de media van Telegraaf tot TV Nederland in het afgelopen jaar duidelijk hebben gemaakt, heeft het verstoken van rest- en snoeiafval zich inmiddels ontwikkeld tot het verstoken van hele bossen, en zeker niet alleen productiebossen. Hoe afhankelijker een land zich van biomassa maakt, hoe minder resthout en andere niet zinvoller te benutten biomassa ontoereikend zullen blijken om stroom op te wekken. De media tonen keer op keer beelden van complete wilde bospercelen die zijn gekapt om de ovens van energiecentrales in te gaan. En dat is nou precies waar Vollenbroek niet heen wil omdat de ongebreidelde energievraag van mensen er uiteindelijk de natuur mee zal opofferen.

Vollenbroek wil mensen laten nadenken en dat zal hij tijdens Rutte IV nog vaak laten gebeuren
Als er onvoldoende schone energie is, zal de energievraag beteugeld moeten worden. Ook als dat consequenties heeft voor onze manier van leven omdat, zegt Vollenbroek, "er geen alternatief is". Dat is duurzaamheid en daar leeft hij naar. Vollenbroek: "we moeten als land keuzes maken. Willen we meer asfalt, meer vliegen, meer stinkende en natuurverwoestende megastallen? Of willen we een mooier, duurzamer Nederland met wellicht wat minder inkomen maar meer welzijn, cq. welbevinden."

Binnen Europa is Nederland qua milieu en duurzaamheid "een ontwikkelingsland geworden", vindt Vollenbroek. "We zijn de paria van Europa.
En nog iets. We hebben LTO afgelopen jaren verschillende keren benaderd uitgenodigd voor overleg. We hebben alleen maar afwijzingen gekregen. Het is een in zichzelf gekeerde, gesloten club die alleen de weg naar politiek Den Haag én de rechter goed weet te vinden."

Rutte en Vollenbroek: tot elkaar veroordeeld
Is Vollenbroek er dan op uit om Nederland maar gewoon plat te leggen omdat hij iets wil? Nee. Ik herinner me een telefoongesprek uit september 2019 met hem."Realiseer je je dat je Nederland nu in een chaos stort, Johan?" Dat vroeg ik hem met een serieuze glimlach. Zijn eisen én de wet leiden immers tot de noodzaak ons leven fundamenteel aan te passen. Volgens hem zou het allemaal niet zo'n vaart lopen als het kabinet zijn verantwoordelijkheid maar zou nemen. Hij was blij met Remkes en hoopte de strijdbijl te kunnen begraven. Maar het kabinet besliste anders. Dat laat Vollenbroek niet zomaar gebeuren. Met een handomdraai zorgt hij voor tientallen processen die de wetgever dwingen zijn positie opnieuw te overwegen.

Anders dan Marjan Minnesma van Urgenda die op 9 oktober 2018 haar klimaatproces tegen de Staat won, heeft Vollenbroek het vergunningenbeleid als praktisch wapen
Gisteren vroeg ik hem of hij bereid is tot gesprek met mensen die niet zo bereid zijn tot het opgeven van hun luxe leven en net als Rutte vinden dat duurzaamheid moet, maar dat er nog wel ge-BBQ-ed - en niet alleen met een vegan burger - moet kunnen worden. "Ja, als we het kunnen hebben over de consequenties van veel te weinig doen. Mensen moeten bewust kunnen kiezen." Vollenbroek wil mensen laten nadenken en dat zal hij tijdens Rutte IV nog vaak laten gebeuren.

Na jaren van uitwisseling tussen de Vlaamse en de Brabantse milieubeweging, heeft zijn strijd tegen stikstof-overbemesting van de natuur ook in België wortel geschoten voor de rechter. Nu dat eenmaal het geval is, lijkt het niet ondenkbaar dat Vollenbroek zelfs meerdere Europese landen in onze regio aan het denken zal zetten en voorlopig houden in de komende jaren. Wie echter het advies Remkes - nota bene een VVD-er - implementeert mag erop rekenen dat Vollenbroek zijn strijdbijl opbergt. Daar komt nog wel één niet zo klein 'dingetje' bij: heel Europa is inmiddels voor 60% van zijn duurzame energie van houtstook afhankelijk. Vergeleken met onze buurlanden doen we het zelf relatief netjes.



Het zal ook in de toekomst regelmatig voorkomen dat Vollenbroek van de politiek verliest. Als hij daar aanleiding in ziet, kan hij daar met de rechter altijd nog een keer overheen. Een jongere generatie milieubewuste mensen die met minder luxe genoegen nemen, staat inmiddels klaar en kent het klappen van de juridische zweep.
De verkiezingen waarin Rutte vandaag zal winnen, zullen vermoedelijk laten zien dat hij en Vollenbroek tot elkaar veroordeeld zijn. Zelfs een kabinet van de conservatieve VVD, CDA en wat gematigd klein-rechtse opvulling zal de progressieve D66 en ChristenUnie nodig hebben om te kunnen regeren. Dat zal op de grote dossiers stikstof en duurzame energie tot steeds dezelfde halfslachtige spagaten leiden als onder Rutte III. Anders dan Marjan Minnesma van Urgenda die op 9 oktober 2018 haar klimaatproces tegen de Staat won, heeft Vollenbroek het vergunningenbeleid als praktisch wapen. Minnesma heeft alleen haar gelijk, Vollenbroek kan handhaving afdwingen. Voortdurend zal het spel tussen kabinet en MOB zich herhalen. Tot één van de twee murw wordt of geen geld meer heeft om de procedures voort te zetten.



Afgelopen zondag 14 maart hield Johan Vollenbroek een speech ter gelegenheid van Klimaatdag. Daarin sprak hij de volgende woorden uit:

Ik schaam mij om Nederlander te zijn in Europa:
- Nederland bungelt onderaan met duurzame energie, daarvan komt dan ook nog 60% van de stook van biomassa, waarvoor grootschalige bossenkap plaats vindt in Baltische landen.
- Ons oppervlaktewater behoort tot de vuilste van Europa.
- Onze luchtkwaliteit is op sommige plaatsen zo beroerd dat mensen moeten verhuizen: (v)luchtelingen binnen Nederland.
- Nederland heeft de hoogste veedichtheid van Europa: we slachten ca. 600 miljoen dieren/jaar.
- Nederland heeft de hoogste ammoniakemissie van alle Europese landen. Dit leidt tot gezondheidsschade en verdere aftakeling van onze natuur. Dit hangt ook nauw samen met insectensterfte.
- Landbouwgronden verschralen.
- Nederland belastingparadijs, toeslagenaffaire, jeugdzorg in grote problemen, problemen in het onderwijs, afstervende cultuursector, maar wel belastingkado’s van miljarden aan grote bedrijven.

Dit artikel afdrukken