De gebrekkige arbeidsparticipatie van Nederlandse vrouwen is nog altijd een actueel maatschappelijk onderwerp. Donderdag was bij de NPO de eerste aflevering te zien van de serie Waarom werken vrouwen niet?, waarin dat thema van alle kanten wordt belicht.

Hoezo werken vrouwen niet? Ze werken wèl; nog nooit hebben zoveel vrouwen een baan gehad als nu. De vraag is eerder waarom vrouwen zo weinig werken. Het antwoord daarop kan zijn: omdat we in een heerlijk land leven waar niet iedereen vijf dagen per week hoeft te ploeteren om een goed bestaan te hebben.

Verworvenheid
Is dat geen fantastische verworvenheid van de emancipatie? Of heeft dat ‘deeltijddiva’s’ opgeleverd, zoals de NPO-presentator ze heel brutaal noemde in het gesprek met maker Liesbeth Staats?

“Dit hele land is er niet op ingericht dat vrouwen gaan werken,” zegt Staats stellig. Het belangrijkste gevolg daarvan is dat vrouwen de zorg voor de kinderen niet kunnen combineren met een baan. Daarom komt hun loopbaan niet van de grond in de tijd dat dat zou moeten, wat toevallig ook de tijd is waarin ze kinderen krijgen.

Een belangrijke reden om te werken is dat vrouwen financieel onafhankelijk moeten zijn. Moeten ja, want het is al jaren staand overheidsbeleid om de achterstelling van vrouwen weg te werken en te streven naar gelijkwaardigheid, ook economisch. Dat doel blijkt nog altijd niet bereikt.

'Peperduur'
Niet alleen is de kinderopvang in Nederland slecht geregeld en te duur. Het is ook onzeker, zegt Staats. Elk nieuw kabinet treft weer andere maatregelen voor de kinderopvang en dat is geen betrouwbaar fundament. “De kinderopvang is niet stabiel, daar kan je geen carrière op bouwen,” aldus Staats. Het is ook peperduur. Ik werk niet voor de crèche, zeggen vrouwen die daarom zelf voor de kinderen zorgen overdag, in plaats van te werken.

Meer dan een mooi resultaat van de emancipatie (er zijn ook veel gedomesticeerde huisvaders) lijkt de deeltijdcultuur een typisch sociaal-economisch Nederlands mankement. In België is vijf dagen werken per week de norm voor vrouwen, zegt Staats. Je kan je kind daar niet eens drie dagen per week op de crèche kwijt. Idem in Frankrijk. Nergens werken vrouwen zo weinig als in Nederland.

Jager-verzamelaars
Het argument dat moeders voor de kinderen zorgen stamt letterlijk uit de oudheid. In de denkbeelden over het ontstaan van sociale relaties is de veronderstelde taakverdeling tussen mannen en vrouwen een belangrijk gegeven. In de prehistorie, in de tijd van de jager-verzamelaars, gingen de mannen eropuit met de speer omdat (of zodat) de vrouwen thuis bleven en voor de kinderen zorgden, het vuur brandend hielden en dichtbij de grot of hut knollen en vruchten verzamelden.

Uit dat (naïeve) beeld van het gezinsverband volgen allerlei verklaringen voor de ontwikkeling van homo sapiens. Groepen oermensen trokken niet meer rond en konden aan landbouw gaan doen. De vrouwen kookten op het kostbare vuur die knollen, bonen en zaden, die anders oneetbaar waren. Met de jacht en de visvangst leverden die veel en rijke voeding op, waar de hersenen van de mens zich door konden ontwikkelen.

Neolithicum
Archeologen hebben geen moeite toe te geven dat dit beeld voor een flink deel op aannames en de daaruit volgende fantasievolle redeneringen berust, en niet op empirie. De vondsten in de bodem zeggen weliswaar genoeg over voedselbereiding en dergelijke, en mogelijk ook over wie er in de pot roerde. De zogenoemde genderarcheologie is niet gemankeerd door gebrekkige onderzoekstechnieken, maar door het ontbreken van theoretische aandacht. In het kolossale The Oxford Handbook of Neolithic Europe uit 2015 komt op slechts zes van de 1166 pagina’s het woord ‘gender’ voor.

WMP6 was in haar graf gelegd met een complete jagersuitrusting. Naast speerpunten ook alles van een toolkit waarmee dieren verwerkt kunnen worden, tot stenen messen om de huid te bewerken toe
Dat schreven Britse archeologen in 2018 in een ’experimental paper’ over het neolithicum, de periode in de prehistorie waarin landbouw, veeteelt en het gebruik van huishoudelijke voorwerpen zich ontwikkelden. “De dominante verhalen over genderarcheologie, met name in de Europese prehistorie, zijn de laatste jaren conceptueel gezien statisch. (…) De indruk bestaat dat we het grote plaatje wel zien inmiddels, en dat we alleen de details nog moeten invullen.”

Individual 6
Al vaker in de geschiedenis is gebleken dat vrouwen die uitgroeiden tot iconische figuren nodig waren om de emancipatie, in denken en doen, vooruit te helpen. Misschien is Wilamaya Patjxa individual 6 de volgende voorganger in die strijd.

De code WMP6 is de prozaïsche aanduiding van de resten van een 17 tot 19-jarige vrouw, gevonden in de Andes in Peru. Uit de houding van het skelet en vooral uit de artefacten waarmee zij was begraven maken Amerikaanse archeologen onder leiding van de Californische archeoloog Randy Haas op dat zij een jager was op groot wild. Het verslag van de opmerkelijke vondst verscheen in het vakblad ScienceAdvances en werd wereldwijd opgepikt door de media.

WMP6 was in haar graf gelegd met een complete jagersuitrusting. Naast speerpunten ook alles van een toolkit waarmee dieren verwerkt kunnen worden, tot stenen messen om de huid te bewerken toe. Analyse van peptiden in de resten van het gebit maakten duidelijk dat het een vrouw betrof. Ze maakte gebruik van een werpspeer, een atlatl, die ook zonder veel spierkracht een groot dier dodelijk kan verwonden.

Seksescheiding
Al eerder leverden opgegraven vrouwelijke skeletten indicaties dat ook vrouwen deelnamen aan de jacht op groot wild. Die werden gezien als uitzonderingen op de regel. Maar voor de Amerikaanse archeologen laat de vondst van WMP6 geen twijfel bestaan. “Early females in the Americas were big game hunters,” zeggen zij, aldus gequote door de New York Times.

De onderzoekers zijn zelfs van mening dat evenveel vrouwen als mannen op jacht gingen. Dat zou dan niet overeenkomen met wat er bekend is van huidige of recente populaties jager-verzamelaars, waarbij de jacht zonder uitzondering een typisch mannelijke bezigheid is. Dat gegeven gold lange tijd als het belangrijkste argument voor de strikte seksescheiding. Maar daar zetten Haas en zijn medewerkers dus vraagtekens bij.
Misschien was WMP6 ook wel een deeltijddiva en zat ze de helft van de week thuis bij haar kleine jager-verzamelaartjes.
Dit artikel afdrukken