Lees ook
Afgelopen mei publiceerde de Europese Commissie met veel tromgeroffel haar ‘Farm to Fork’ (‘Boer tot Bord’) Strategie. De strategie maakt onderdeel uit van de bredere Green Deal die de Commissie voorstaat en heeft als doel om een ‘eerlijk, gezond en milieuvriendelijk’ Europees voedselsysteem te realiseren. Het is dan ook niet zonder reden dat politici, wetenschappers en NGO’s de publicatie van de strategie met applaus ontvingen; het is de eerste keer in de geschiedenis dat de EU het voedselsysteem in haar totaliteit beziet en aanstuurt. Een eerste aanzet tot een soort Europees voedselbeleid dus. Gezien de voedsel-gerelateerde uitdagingen waar de Unie voor staat – milieudegradatie, klimaatverandering, een toename van voeding-gerelateerde ziekten en zorgwekkende arbeidsomstandigheden in de keten – komt de strategie geen moment te vroeg.

Het is nu aan Timmermans en consorten om aan te tonen dat ze over de gave beschikken het politieke momentum te benutten om een nieuwe koers voor het Europese voedselsysteem in te zetten. Willen de ware leiders opstaan?
Ondanks de ovatie die de Commissie ten deel viel, is het echter nog maar de vraag of de Farm to Fork Strategie meer dan een papieren tijger zal blijken. In een recent artikel in Nature Food, betogen Hanna Schebesta en ondergetekende dat de impact van de strategie zal afhangen van de omgaan van de Europese instituties met vier grote sturingsuitdagingen.

De uitdagingen
Allereerst blijft onduidelijk wat de Europese Commissie nu met ‘duurzaam voedsel’ of een ‘duurzaam voedselsysteem’ bedoelt. Duurzaamheid is een multidimensionaal concept dat een breed scala aan politieke doeleinden behelst – klimaatmitigatie, versterking van de biodiversiteit, verbeterde bodemkwaliteit, dierenwelzijn, eerlijke inkomens – die niet altijd (makkelijk) met elkaar te verenigen zijn. Zo liet eerder onderzoek van Hannah van Zanten en collega’s zien dat het houden van herkauwers op graslanden aan te raden is vanuit het perspectief van duurzaam landbeheer, maar dat er mogelijke trade-offs zijn met klimaat- en biodiversiteitsdoelstellingen. Zonder duidelijke prioritering blijven lange-termijn-doelen ambigu en worden innovatie en investeringen bemoeilijkt.

Ten tweede bestaat er een grote discrepantie tussen de doelstellingen van de Commissie en de voorgestelde wettelijke acties. Simpel gesteld: de strategie bevat veel mooie ambities, maar de voorgestelde beleidsveranderingen beperken zich tot laaghangend fruit. De grootste olifant in de kamer is waarschijnlijk het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB), dat vrijwel geheel buiten schot lijkt te blijven.

Dat gebrek aan ambitie met betrekking tot het GLB komt voort uit een derde uitdaging: bureaupolitiek binnen de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor de Farm to Fork Strategie is belegd bij het Directoraat-Generaal voor Gezondheid en Voedselveiligheid; een wat betreft duurzaamheid onmachtig DG dat niet in staat is gebleken het veel machtigere DG Landbouw tot aanpassingen van haar GLB-voorstellen te verleiden. In theorie zou ‘super-Commissaris’ Frans Timmermans zijn politieke gewicht in de schaal kunnen leggen, maar hij is tot dusverre onzichtbaar in coulissen van de GLB-onderhandelingen.

(Gebrek aan) leiderschap
Maar eigenlijk ligt het probleem niet zozeer bij de Commissie, dat op het gebied van duurzaamheid verreweg de ambitieuste van de drie instituties is. De vierde uitdaging is het gebrek aan leiderschap in het Europees Parlement en bij de lidstaten. Zo bleek de afgelopen weken weer dat – nu de meerjarenbegroting voor de komende periode is veiliggesteld – de Raad van Ministers onder Duits voorzitterschap een enorme greenwashing van de GLB-voorstellen poogt door te voeren. Het gaat ze, net als in 2013, hoogstwaarschijnlijk lukken. Vorige week begon Birdlife Europe nog een sociale media-campagne om te protesteren tegen soortgelijke afspraken in het Europees parlement; een terechte waarschuwing, zij het rijkelijk laat in het hervormingsproces.

Deze observaties tonen dat het hoogst onzeker is of de Farm to Fork Strategie de gamechanger gaat zijn waar velen op hoopten. Toch lijkt het lot van de strategie nog niet beslecht. De Commissie is er alles aan gelegen om de overeengekomen COVID-19-herstelfondsen te koppelen aan de lange-termijn-uitdagingen waar de EU voor staat. Het is nu aan Timmermans en consorten om aan te tonen dat ze over de gave beschikken het politieke momentum te benutten om een nieuwe koers voor het Europese voedselsysteem in te zetten. Willen de ware leiders opstaan?

In een enthousiast persbericht liet de Europese Raad dinsdagavond weten dat Europa torenhoge ambities heeft boven haar nu reeds superieure voedselstandaards:
Council prioritises actions for sustainable food systems: conclusions on the farm to fork strategy

Today, the Council adopted a set of conclusions on the farm to fork strategy, endorsing the goal of developing a European sustainable food system, from production to consumption. The conclusions entail a two-fold political message from the member states: ensure sufficient and affordable food while contributing to EU climate neutrality by 2050 and ensuring a fair income and strong support for primary producers.

"The unanimous decision reached is a crucial signal and a clear commitment to a sustainable and economically viable agri-food sector. For the first time, the entire food system is taken into account as a whole – from producers to consumers. It is a solid starting point and we are looking forward to working altogether the coming years towards a truly sustainable and fair food system in Europe and beyond."
Julia Klöckner, Federal Minister for Food and Agriculture of Germany

Through the conclusions, the Council calls for scientifically-sound ex-ante impact assessments to be the basis of EU legislative proposals under the farm to fork strategy. It also calls to continue promoting the prudent and responsible use of pesticides, antimicrobials and fertilisers in order to produce food sustainably and support the environment at the same time. Moreover, ministers call for a level playing field on competitive agri-food markets and compatibility with WTO rules.

In the conclusions, member states recognise that European food is already a global standard for safety, nutritional value and high quality and, thus, they recognise the importance of promoting sustainability of food systems at a global level. This would result in more ambitious commitments from non-EU countries in environmental protection, use of pesticides and antimicrobials, animal health and more.
Dit artikel afdrukken