Silver Axe is een gecoördineerde actie van Europol, het Europese anti-fraudebureau (OLAF), het Europese bureau voor intellectuele eigendom en de Europese Commissie, uitgevoerd in 26 EU-landen en ook Australië, Colombia, Zwitserland, Oekraïne, het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten.

Dit jaar werd 1.346 ton aan middelen in beslag genomen en zijn er 260 onderzoeken opgestart. In totaal is in de vijf programma’s tot nu 2.568 ton aan illegale middelen in beslag genomen, aldus Boerderij. "Een van de meest lucratieve en minst begrepen criminele activiteiten," noemt Géraldine Kutas, directeur-generaal van de European Crop Protection Association (ECPA), de brancheorganisatie van bedrijven die gewasbeschermingsmiddelen produceren.

Pesticiden zijn 'intrinsiek zéér gevaarlijke stoffen'. Het grootste probleem is dat je bij illegale pesticiden niet weet wat erin zit. Misschien is het alleen maar water en zeep, maar het kan evengoed een giftig goedje zijn
De nu in beslag genomen producten vertegenwoordigen een waarde van €93 miljoen, maar dat is waarschijnlijk slechts het tipje van de ijsberg. De Europese markt van gewasbeschermingsmiddelen is goed voor een jaaromzet van €11 miljard. Naar schatting is 10% daarvan illegaal. Een journalistiek consortium dook in deze schimmige handel. Het Belgische blad Knack noemt de handel in illegale pesticiden zelfs 'de perfecte misdaad' en doet uit de doeken hoe het kan dat criminelen zo gemakkelijk omspringen met stoffen die zowel het milieu, de consument als de boeren kunnen schaden.

Heel lucratief
"In China koop je producten voor 15 tot 20 euro per liter, in Europa verkoop je ze voor 80 tot 100 euro. Breng je je transport- en verpakkingskosten mee in rekening, dan maak je 50 euro winst per liter," zegt Rien van Diesen van Europol. "Als je dan 160 ton verscheept in één contract, haal je 8 miljoen euro binnen. Voor criminelen is dit een heel lucratieve business."

Die marges zijn zo hoog doordat de markt van legale gewasbeschermingsmiddelen zo strikt gereguleerd is. Voor een producent een nieuw middel op de markt kan brengen, gaat er wel 11 jaar aan onderzoek (160.000 moleculen voor één nieuwe werkbare stof is geen uitzondering), toelatingsprocedures en €250 miljoen kosten overheen. "Je wint een pak geld als je dat proces van een decennium kunt overslaan door namaakproducten te verkopen," zegt Peter Jaeken, secretaris-generaal van de Belgische Vereniging van de Industrie van Gewasbeschermingsmiddelen Phytofar.

Georganiseerde misdaad
Wanneer zijn pesticiden illegaal? Als het om niet toegelaten stoffen gaat. Europa werkt met strenge toelatingsregels en keurt daarvoor de werkzame stoffen. Vervolgens geven de lidstaten ieder afzonderlijk vergunningen af. Alles wat geen toelating heeft, is sowieso illegaal. Dan zijn er nog twee categorieën illegale pesticiden over: namaak en pesticiden die niet aan de normen voldoen.

Complexiteit is een van de troeven die criminelen volop uitspelen
Volgens Europol-expert Rien van Diesen houdt binnen Europa een zevental georganiseerde misdaadgroeperingen zich met illegale pesticiden bezig. Sommigen maken namaakpesticiden, bijvoorbeeld in Oekraïne, die ze Europa binnensmokkelen. Maar veruit de meeste illegale pesticiden komen uit China, gevolgd door India, Japan, Mexico. In veel gevallen maken de stoffen een omweg langs Argentinië of Turkije of proberen de criminelen de pesticiden onder de dekmantel van parallelle handel (alsof ze afkomstig zijn uit een EU-lidstaat) Europa binnen te krijgen. Nog een andere methode is niet het nagemaakte product in te voeren, maar alleen de werkzame stoffen. "Nu sturen ze verpakkingsmateriaal op in een container, vaten met technisch product in een tweede, en de etiketten gaan via nog eens een ander transport," legt Jaeken uit. "Zo krijg je drie aparte stromen, die eventueel verschillende vervoersmodi gebruiken én via meerdere landen de EU binnenkomen.'

Het maakt de kluwen moeilijk te ontwarren, aldus Knack. "Complexiteit is dan ook een van de troeven die criminelen volop uitspelen - zeker bij internationale handel."

Rechters hebben weinig expertise en de boetes zijn onwaarschijnlijk laag
'Abstract delict'
Want ook in het vervolgtraject speelt die complexiteit een grote rol. De pakkans wordt er kleiner door en ook in de vervolging gaat het nog vaak mis. "Het gaat om technische dossiers waarbij de kans op procedurefouten heel groot is", zegt Jaeken. De strijd tegen illegale pesticiden staat bepaald niet bovenaan het prioriteitenlijstje van de nationale veiligheid (zoals drugs, mensenhandel of terrorisme). Rechters hebben weinig expertise en de boetes zijn onwaarschijnlijk laag voor misdrijven die het milieu en de volksgezondheid ernstig kunnen schaden.

Dat beaamt ook Rob de Rijck, de landelijk coördinerend milieuofficier van justitie. "Wie zes containers illegale pesticiden invoert, komt ervan af met een geldboete van 40.000 euro. Dat verbaast mij oprecht." Volgens De Rijck ligt dat mede aan het feit dat illegale pesticidenhandel een "abstract delict" is, in tegenstelling tot moord. "Dit is bij wijze van spreken op het eerste gezicht legale handel waarbij iets misging. Je moet bedénken waarom die illegale handel in pesticiden erg is."

Stilaan heeft niemand nog zicht op wat er gebeurt
Gevaarlijk
Pesticiden zijn "intrinsiek zéér gevaarlijke stoffen", zegt Maarten Trybou van de Belgische FOD Volksgezondheid, en het grootste probleem is dat je bij illegale pesticiden niet weet wat erin zit. "Misschien is het alleen maar water en zeep, maar het kan evengoed een giftig goedje zijn. Het zou niet de eerste keer zijn dat oogsten compleet vernield worden omdat landbouwers illegale of namaakpesticiden gebruikten." Ook particulieren lopen gevaar. De toegelaten middelen voor de tuin zijn de afgelopen jaren zwaar ingeperkt. Meer en meer particulieren nemen hun toevlucht tot online aankoop van middelen en dat kanaal heeft de verspreiding van illegale pesticiden aanmerkelijk vereenvoudigd. Er is geen duidelijke regelgeving en "stilaan heeft niemand nog zicht op wat er gebeurt," zegt Jaeken in VILT.
Dit artikel afdrukken