Volgens LTO ontbreekt het daarvoor aan een wetenschappelijke onderbouwing. Zoals onlangs op Foodlog belicht werd, is vorige maand een rapport van een groep wetenschappers verschenen met onderbouwing van het Europese voorstel1. Dat rapport onderschrijft de noodzaak om het gebruik van bestrijdingsmiddelen, kunstmest of antibiotica te beperken.

Om gezonde voeding te bevorderen, pleiten de betreffende onderzoekers voor een steviger beleid. Dan gaat het vooral om ultra-processed food, suikers, verzadigd vet, zout en de voedselomgeving. In de Mededeling van de Commissie worden voor de retail en de voedingsindustrie vrijblijvende doelen geformuleerd. Strengere eisen aan de voedingsindustrie en de retail zouden passend zijn geweest. Het maakt de Mededeling onevenwichtig. Maar politieke keuzes maken betekent altijd winkelen in het onderzoek en kijken wat je daarvan wil gebruiken.

Veranderende waardepatronen
“We willen niet zeggen wat mensen moeten eten, maar we willen de consumenten ondersteunen bij het maken van de keuze voor gezond en duurzaam voedsel”, zei Frans Timmermans bij de persconferentie op woensdag 20 mei j.l. “Consumenten verwachten meer transparantie in de voedselketens om er zeker van te zijn dat ze ‘Gezond voedsel van een gezonde planeet’ kopen. Consumenten besteden meer aandacht aan duurzaamheid, gezondheid en ethische aspecten”, aldus de Commissie. Volgens de 'From farm to fork strategy' willen ze groen, biologisch voedsel met minder pesticiden, suiker en additieven. Burgers willen zich meer betrokken voelen bij voedsel, willen verse producten, minder verwerkt en uit de eigen omgeving. Consumenten zorgen voor significante veranderingen in de voedselmarkt.

“Ook de voedselindustrie en de supermarkten hebben een belangrijke verantwoordelijkheid om veranderingen te bevorderen en te streven naar een billijke en duurzaam systeem”, aldus Timmermans bij de persconferentie. Verduurzaming zal in de gehele keten moeten plaatsvinden. De Commissie vindt de gezonde optie niet altijd de gemakkelijkste optie en vraagt dus aanpassingen van de voedselomgeving.

Duurzaamheid kan een sterk handelsmerk worden van de Europese landbouw
Kansen
Volgens de Commissie biedt de transitie naar duurzame voedselsystemen enorme economische kansen. “Het vergroten van duurzaamheid zal uiteindelijk ook de veerkracht van de voedselproducenten vergroten. Duurzaamheid wordt een groeistrategie. Dit biedt een kans voor Europese boeren om internationaal leidend te worden in duurzaamheid en de toekomst van Europese voedselketens te garanderen. Duurzaamheid kan een sterk handelsmerk worden van de Europese landbouw.” zei Commissaris Stella Kyriakides2. Voedsel als handelsartikel zal belangrijk blijven. De EU is immers een van de grote exporteurs van landbouwproducten.

Politiek of wetenschap
Dat de Europese Commissie sterk gaat inzetten op biologische landbouw, naar 25% van het areaal, wordt meer door politieke overwegingen bepaald dan door wetenschappelijke adviezen. In het wetenschappelijk advies voor deze ‘From farm to fork strategy’ wordt biologische landbouw positief beoordeeld. Uitspraken over een gewenst areaal ontbreken echter in dat advies. Met biologische landbouw kan het gebruik van kunstmest of pesticiden verminderen maar of het een sterke bijdrage levert aan de klimaatdoelen – zoals bedoeld in de Green Deal - wordt door het World Resource Institute betwijfeld3.

Volgens de 'From farm to fork strategy' willen consumenten groen, biologisch voedsel met minder pesticiden, suiker en additieven
Ook zijn marktontwikkelingen uitermate belangrijk of de biologische sector sterk zal groeien. In het begin van deze eeuw heeft LNV met subsidies biologische varkenshouderij gestimuleerd, maar door het achterblijven van de vraag gingen veel van die bedrijven failliet. Dat vraagt ook extra inspanningen om consumenten te stimuleren meer biologische producten te kopen. Maar daarvoor is heel wat meer nodig van de rest van de keten. Met de ambitieuze doelstelling voor biologische landbouw komt Timmermans tegemoet aan de wensen van de Groenen in het Europees Parlement wiens steun hij hard nodig zal hebben.

Voedingsprofielen
In de Europese Mededeling wordt een groot aantal voorstellen genoemd om gezonde consumptie te bevorderen. Toegevoegde suikers in babyvoeding verbieden. Het binnen 2 jaar invoeren van een verplichte, geharmoniseerde etikettering. Het opstellen van voedingsprofielen om de promotie van producten, die een hoog suiker, zout of vetgehalte hebben, te beperken.

Maar dit laatste blijkt al meer dan tien jaar een heet hangijzer. Over deze ingrediënten in bewerkte voedingsproducten zal de Commissie verkennen of het mogelijk is om maxima te formuleren. Dit is wel heel vrijblijvend geformuleerd.

De Europese koepel van de voedingsindustrie was opvallend mild en sprak de intentie uit om samen met de Commissie de voorstellen ter hand te nemen
Opvallend is dat in de strategie weinig gezegd wordt over ultra-processed food, terwijl in het bovengenoemde advies van de wetenschappers gewezen wordt op onderzoek naar de toenemende consumptie van energierijk en sterk bewerkt voedsel wat bijdraagt aan obesitas en andere ziektes. Ook ander onderzoek wijst op de relatie van obesitas en ultra-processed food4. Blijkbaar lenen niet alle onderzoeken zich om in beleid te vertalen. Of zou de Europese koepel van de voedingsindustrie, Food Drink Europe, hierin een rol hebben gespeeld? In het persbericht van 20 mei j.l. was deze opvallend mild en sprak de voedingsindustrie intentie uit om samen met de Commissie de voorstellen ter hand te nemen.

De voedingsindustrie moet – volgens de Commissie - zorgen voor een betere toegang tot gezonde en duurzame voedselopties. Om ze daartoe te prikkelen zal de Commissie een Europese Gedragscode voor verantwoorde marketingpraktijken en verantwoord ondernemen opstellen. De Commissie is voornemens commitments aan te gaan met bedrijven voor een herformulering van hun producten in lijn met de richtlijnen voor gezonde en duurzame voeding.

Met de relatief zwakke verplichtingen wordt de voedingsindustrie welwillend benaderd. Juist sterke spelers als de voedingsindustrie en de retail wil Timmermans niet tegen zich in het harnas jagen omdat hij dan onvoldoende steun in het Europees Parlement zal krijgen.

Bestrijdingsmiddelen.
“Het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen moet voor 2030 met 50% teruggebracht worden. Chemische bestrijdingsmiddelen leiden tot water- bodem- en luchtverontreiniging”, aldus Timmermans. Voor Nederland heeft minister Schouten vorig voorjaar al vergelijkbare voorstellen uitgebracht. Volgens haar zijn er goede mogelijkheden om in de gangbare landbouw minder afhankelijk te worden van het gebruik van gewasbeschermingsmiddelen.

Minder vlees
De Europese Commissie wil een verschuiving naar een meer plantaardig dieet. Opvallend is het verschil tussen de conceptversie van de Mededeling van maart 2020, waarin gesproken wordt over vlees in zijn algemeenheid en de definitieve versie waarin gesproken wordt over de wenselijkheid van minder consumptie van rood vlees en bewerkt vlees. Volgens de Commissie is dat goed voor de gezondheid en wordt hiermee ook de milieubelasting van het voedselsysteem verminderd.

Heel expliciet geeft de Commissie aan dat marketingcampagnes voor vlees tegen stuntprijzen vermeden moeten worden. Ook wordt aangekondigd om bij door de EU gesubsidieerde promotiecampagnes kritischer te kijken of ze bijdragen aan een duurzamer voedselsysteem.

Waarom hierbij alleen vlees wordt genoemd is niet helder. Dat zou ook uitgebreid kunnen worden met bier, wijn of ‘ultra-processed food’ etcetera.

Alhoewel belastingzaken een aangelegenheid van de lidstaten zijn, kunnen fiscale prikkels volgens de Mededeling consumenten ondersteunen om te kiezen voor een gezonder en duurzamer dieet. Ze verwijst daarbij op recente voorstellen voor meer gerichte btw-percentages om daarmee gezonde en duurzame voedselkeuzes te bevorderen.

Interessant zijn de passages over 'True cost, true price': Belastingstelsels in Europa zouden er ook voor moeten zorgen dat 'prijzen de werkelijke kosten reflecteren in termen van gebruik van eindige natuurlijke hulpbronnen, broeikasgassen, verontreinigingen en milieu-externaliteiten", aldus de Mededeling. Het is een passage die de Transitiecoalitie voedsel op 3 maart 2020 in een gesprek met Timmermans heeft ingebracht5.

Gedurfde stap
Met het uitbrengen van deze ‘From farm to fork strategy’ zet de Commissie een forse stap richting een ander voedselsysteem, zeker gelet op alle tegenstand van de afgelopen maanden. Volgens Timmermans toont de huidige crisis het belang van een robuust en veerkrachtig voedselsysteem aan. Een systeem dat toegang tot voldoende voedsel voor burgers verzekert. En de crisis laat - volgens Timmermans - zien "hoe belangrijk het is dat mensen een goede gezondheid hebben, want COVID 19 heeft vooral impact op mensen die onderliggende medische problemen hebben zoals obesitas, hartproblemen of diabetes". Juist vanwege deze stellingname zou de Mededeling evenwichtiger zijn geworden als er ook voor gezonde consumptie concrete doelen geformuleerd zouden zijn. Of de lidstaten uitgedaagd worden om daarvoor concrete doelen te formuleren.

De Commissie vindt technologie belangrijk om een aantal uitdagingen op te pakken
In de nu gepresenteerde Mededeling wordt een studie aangekondigd om na te gaan of nieuwe genetische technieken (zoals bijvoorbeeld Crispr-cas) mogelijkheden bieden om de duurzaamheid van de voedselketen te verbeteren. Binnen het Europees Parlement ligt dat zeer gevoelig, maar de Commissie vindt technologie belangrijk om een aantal uitdagingen op te pakken.

Vervolg
Voor een billijk, duurzaam en gezond voedselsysteem is een integrale aanpak noodzakelijk. De Commissie beseft dat ze niet alleen kan zorgen voor een transitie van het voedselsysteem. Alle overheden op allerlei niveaus, private sectoren, NGO’s, wetenschappers en burgers zijn nodig.

De Commissaris Landbouw, de Pool Wojciechowski, antwoordde op 15 mei j.l. op vragen van het Europees Parlement dat de nationale strategische plannen die in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid (GLB) worden opgesteld sterk rekening moeten houden met de Green Deal en de ‘From farm to Fork strategy’. Boeren kunnen oplossingen bieden voor de klimaatcrisis: “Het behoud en het verder versterken van de natuurlijke opslag van koolstof in bossen, bodems en landbouwgronden is cruciaal voor het succes van een klimaatneutraal Europa in 2050”, aldus de Mededeling.

Komend jaar zullen het Europees Parlement en de Europese Raad besluiten nemen over de nieuwe voedselambities. Vervolgens zal de Commissie wetgeving voorbereiden om haar voorstellen kracht bij te zetten.

LTO benadrukt dat de Europese plannen nog ver van de realiteit van de voedselvoorziening staan
“Het is nu niet de tijd is om boeren te belasten met extra regels met de nodige financiële instabiliteit die grote risico’s met zich meebrengen voor de gezondheid en welbevinden van de Europese burger”, schreef LTO begin april in een brief aan de Europese Commissie. In hun reactie op de definitieve versie ziet LTO een "kans om de positie van de Nederlandse boer te versterken door de wet- en regelgeving van Europa in lijn te brengen met de Nederlandse doelstellingen." Tegelijkertijd benadrukt LTO dat "de Europese plannen nog ver van de realiteit van de voedselvoorziening staan".

Volgens COPA COGECA, de Europese koepel van boerenorganisaties en coöperaties gaan deze strategieën (inclusief de uitgebrachte Biodiversiteitsstrategie) de verkeerde kant uit. “Ze betekenen een algemene aanval op de Europese landbouw”6. Ze heeft waarschijnlijk wat minder invloed gehad op de Commissie dan ze gewend is.

Met in Nederland een verkiezingscampagne in het vooruitzicht, levert de Europese strategie interessant materiaal voor de partijprogramma’s.

Referenties
  1. Wetenschappelijk advies

  2. Speech Stella Kyriakides bij persconferentie 20 mei 2020

  3. Rapport World Resource Institute over broeikasgassen en klimaat

  4. Over de relatie ultra-processed food en obesitas is veel onderzoek verschenen, zoals dit in Cell en meer zoals beschreven in FoodNavigator

  5. Notitie van de Transitiecoalitie Voedsel over “True cost, true price”, op 3 maart 2020 besproken met Frans Timmermans

  6. Reactie COPA COGECA
Dit artikel afdrukken