Europees Octrooibureau haalt bakzeil: klassiek veredelde planten toch niet patenteerbaar

“Onze voedselproductie mag niet afhankelijk worden van een handvol bedrijven. Zaden zijn het begin van iedere voedselketen, die mogen niet worden gemonopoliseerd,” zegt Bram de Jonge, beleidsadviseur zaden van Oxfam Novib in een persbericht. “Door klimaatverandering hebben we gewassen nodig die beter bestand zijn tegen droogte of overstromingen. Om die te kunnen ontwikkelen moet iedereen de beschikking hebben over alle bestaande rassen. Wij zijn daarom zeer tevreden over deze uitspraak, al moeten er zeker nog een paar mazen in de wet gedicht worden.”

Volgens het Europees Octrooi Verdrag uit 1973 mochten ‘essentieel biologische processen’, zoals kruisingen, niet gepatenteerd worden. In 2015 besloot het Europees Octrooibureau wel patenten te verlenen op de planten en dieren die daaruit voortkomen. Dat leidde tot een hausse aan patentaanvragen, ruim 1.600 stuks, op plant- en diereigenschappen die gewoon in de natuur voorkomen. Tot op heden zijn er 220 van die patentaanvragen toegekend. Het zijn vooral multinationals die de hoge kosten van patentering kunnen opbrengen en daarmee hun marktpositie versterken. Als klassiek veredelde planten en dieren gepatenteerd kunnen worden, mogen ze zonder toestemming van de patenthouder niet meer voor verdere veredeling gebruikt worden en mogen de zaden niet hergebruikt worden.

Dat leidde ertoe dat in 2017 de 4 grootste zaadbedrijven twee derde van de wereldhandel in zaaizaad in handen hadden. Vanuit telersverenigingen en brancheorganisaties, maar ook de politiek, zijn verschillende patenten aangevochten. In sommige gevallen succesvol, zoals bijvoorbeeld de langstelige broccoli.

Het goede nieuws van donderdag wordt enigszins getemperd door onzekerheid. Nog steeds is niet exact bepaald wat verstaan wordt onder 'essentieel biologische processen'. Zolang een duidelijke definitie daarvan ontbreekt, zegt Oxfam Novib, "kunnen bedrijven met minieme inspanning een ‘technisch sausje’ toevoegen aan het proces van kruising en selectie waardoor planten en dieren toch weer gepatenteerd kunnen worden als ‘uitvindingen’." Aan de toegekende patenten is nu niets meer te veranderen. Maar, zegt De Jonge, "als er nu wordt doorgepakt kunnen we ervoor zorgen dat dergelijke patenten in de toekomst niet meer worden verleend.”