Het Prikkelbaar Darm Syndroom (PDS) is een verhullende verzamelterm voor een veelheid aan darmklachten. Daarnaast is er een aantal ernstige ontstekingsziekten van de ingewanden.

Iedereen heeft weleens last van geprikkelde darmen. Sommigen hebben voortdurende darmklachten, ook zonder dat er ernstige ontstekingen worden waargenomen. Patiënten met de ziekte van Crohn of colitus ulcerosa dragen hun hele leven een ongeneeslijke ziekte met zich mee. De Engelse termen zijn Irritable Bowel Syndrome (IBS) voor PDS en Inflammatory Bowel Disease, voor alle ontstekingsziekten in de darmen.

Als een patiënt het geluk heeft dat een behandeling met medicijnen en een gezonde leefstijl aanslaan, kan de ontstekingsziekte lange tijd in remissie blijven. Maar de kans op een ‘ontvlamming’ is er altijd. Dan flakkert de ontsteking in de darmen letterlijk weer op. Buikpijn, problemen met de ontlasting en een gevoel van algehele malaise, je schijnt ermee te leren leven. En iedereen in de omgeving van de patiënt wordt een darmexpert. Mede daarom houden patiënten zich vaak op de vlakte over hun ziekte. Het is niet zo prettig om alsmaar de aandacht op je stoelgang gevestigd te hebben.

Middeleeuws
Als de ontsteking echt ondragelijk wordt, is een operatie noodzakelijk. Dan wordt het zieke, ontstoken deel van de dikke darm verwijderd en kan men gaan hopen en bidden dat de symptomen wegblijven. In een tijdperk waarin kankercellen met nano- en gentechnologie bestreden worden en er met kunstmatige intelligentie zelflerende modellen van het microbioom gemaakt worden (om maar even wat recente verworvenheden van de medische wetenschap te noemen), lijkt het weghakken van een stuk darm met ontstekingen en vernauwingen een nogal antieke aanpak. Middeleeuws: in sommige gevallen wordt de gehele dikke darm verwijderd, wanneer die van begin tot eind ontstoken is.

Met enige zekerheid kan gesteld worden dat er 800.000 tot een miljoen Nederlanders binnen de criteria voor deze kwalen vallen. Geschat wordt dat in Nederland 5 à 15% van de bevolking aan PDS of chronische ontstekingen lijdt (er zijn meer varianten dan alleen Crohn en colitis). Die marge van 10% is toe te schrijven aan het zeer grote aantal mensen met een lichte vorm dat zich niet met klachten bij de huisarts meldt. Opvallend is dat PDS en ontstekingsziekten aanzienlijk vaker bij vrouwen dan bij mannen voorkomt.

Serotonine
De precieze oorzaak van de ernstige darmziekten is onbekend, maar in ieder geval multifactorieel. Als belangrijke factoren worden genoemd erfelijke aanleg, voeding, afwijkingen in de darmflora, en stress. Gek genoeg vermindert roken de klachten van colitis merkbaar (maar niet bij Crohn). Steeds vaker worden het slechte hedendaagse eten en de milieuvervuiling waaraan de moderne mens is blootgesteld genoemd als verklaring voor het toenemende aantal PDS-patiënten. Waarvan dus een flink deel niet-gediagnosticeerd blijft. Daarmee lijken deze darmkwalen welvaartziekten te zijn geworden.

Opvallend is de rol van serotonine, een hormoon met vele functies, zowel in de hersenen als in de darmen. Bij een tekort is de motiliteit (beweeglijkheid) van de darmen verstoord en doen zich depressieve gevoelens voor. Tot voor kort werd dit fenomeen nog gerekend tot de kwakpraat, inmiddels is duidelijk hoe bepalend de hersen-darm-as is voor de gezondheid.

Uitgedokterd
“De oorzaak van de ziekte van Crohn is nog niet goed bekend. Een behandeling die de oorzaak definitief wegneemt, is dan ook niet mogelijk,” aldus de weinig opbeurende mededeling op de site van de Maag-Lever-Darm-Stichting.

Daar ben je mooi klaar mee. Ernstige darmklachten komen niet in je familie voor, voor zover je weet. Je leeft gezond en hebt geen stress. Je leidt een actief, regelmatig bestaan en je blijft fit, want dat moet voor een gezond immuunsysteem. Je bent misschien al op een streng dieet, zoiets heel restrictiefs als het FODMAP-dieet, dat alle kwalijke prikkels van gluten, lactose, vet, suiker en wat niet al omzeilt. In feite draait je hele leven om je ziekte en heb je er een nieuwe partner bij, je gastro-enteroloog in het ziekenhuis, die samen met jou de beste behandeling heeft uitgedokterd.

Mismoedig
Wie het internet raadpleegt met de termen ‘PDS’ , of ‘IBS’ en ‘IBD’ wordt mismoedig. In artikelen van decennia geleden wordt al met stelligheid gesproken over aanstaande therapieën op basis van het toenmalige onderzoek. Maar ook lees je voorzichtige analyses waaruit valt op te maken dat het niet waarschijnlijk is dat er op korte termijn een quick fix zal komen. De behandeling wordt beter, preciezer, met een groter aantal medicijnen die de ontstekingen onderdrukken. Maar het blijft pappen en nathouden.

Zowel Crohn als colitis manifesteren zich in de darmwand. Veel onderzoek richt zich dan ook op wat daar gebeurt. De darmwand is de selectieve, gecompliceerde zeef met meerdere functies tussen wat feitelijk de buitenkant is (de inhoud van het spijsverteringskanaal) en de binnenkant (de organen) van het lichaam. Daar vindt interactie plaats tussen letterlijk duizenden stofjes in duizenden processen. Zoals alle inflammatoire ziekten heeft ook darmontsteking een directe relatie met het immuunsysteem. Het immuunsysteem doet een balanceeract met pro-inflammatoire en anti-inflammatoire prikkels. Van tientallen stoffen is bekend dat ze een rol spelen in die processen. Soms dubbelrollen, zoals de leden van de interleukine-familie, een actief stel cytokines.

Stand van zaken
‘De rol van cytokinen in de pathogenese van inflammatoire darmziekten’ is de titel van een artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde. De datum van publicatie is 9 december 1994. Het geeft de ‘stand van zaken’ weer in het onderzoek naar wat toen heetten ‘inflammatoire darmziekten’ (IDZ).

“De interacties van cytokinen, onderling en met de omgeving, zijn complex en geschieden op verschillende niveaus. (…) De stimulus (stimuli) tot ontsteking bij IDZ is (zijn) tot op heden onbekend, en het is de vraag of de immuunactivering die wordt gezien bij IDZ een adequate respons van het lichaam op een abnormale stimulus is, of dat er sprake is van een abnormale immuunrespons op een normale stimulus,” schrijven de auteurs in NTVG. Wat is oorzaak, wat is gevolg?

Interleukine-1β
Het meest recente sprankje hoop voor de darmpatiënt komt van de Case Western Reserve University School of Medicine in Cleveland, Ohio. Onderzoekers, onder wie Charles Dinarello die in 1985 Interleukine-1β (IL-1β) ontdekte, beschrijven voor het eerst de wisselwerking, een ‘critical link’, tussen deze sterk pro-inflammatoire cytokine en de samenstelling van de darmflora. Een bepaald antilichaam reduceert de productie van IL-1β zo sterk, dat de ontsteking van de darmwand aanzienlijk vermindert.

Het onderzoek is gedaan met steriele muizen die spontaan Crohn krijgen, maar het onderzoek heeft niettemin een ‘translationele betekenis’, zeggen de wetenschappers, want het kan een toepassing vinden in de klinische behandeling van patiënten.

In de oorspronkelijke versie van dit artikel werden onder PDS ook de inflammatoire darmziekten verstaan. Dat is verwarrend en in deze versie aangepast
Dit artikel afdrukken