De Wereldhandelsorganisatie (WTO) kwam tot stand in 1995, als opvolger van de General Agreement on Tariffs and Trade (GATT). Wereldwijd zijn er 164 landen bij aangesloten. Die landen kunnen bij het arbitragehof van de WTO terecht als ze vinden dat ze te maken hebben met onrechtmatige of oneerlijke tarieven, dumping of gevallen van niet toelaatbare staatssteun. Recent nog stapte Sigrid Kaag, minister van Buitenlandse Handel, naar de WTO met een klacht tegen Colombia omdat dat land invoerheffingen oplegt aan Nederlandse (en Belgische) diepvriesfrites.

In eerste instantie worden klachten behandeld door arbitragepanels van experts. Is een land het niet eens met een uitspraak, dan kan het in beroep gaan bij de zogeheten Appellate Body van de WTO. En daar zit de pijn: sinds dinsdag bestaat die beroepscommissie de facto niet meer. Van vier leden van de 7-koppige commissie was de ambstermijn al verstreken, en dinsdag liep die van nog eens 2 rechters af. De VS verzet zich al jaren tegen het invullen van de ontstane vacatures, zodat het instrument voor geschillenbeslechting van de WTO nu "verlamd is," aldus de FAZ.

'Inperking nationale souvereiniteit'
De Amerikaanse handelwijze wordt ingegeven door het bezwaar van 'overreach'. Volgens de Amerikanen zou de Appellate Body "zijn boekje te buiten gaan en zich opstellen als een gerechtshof, dat zijn eigen regels creëert en dat zich met méér bemoeit dan puur de geschillen die het behandelt. Daaruit spreekt een typisch Amerikaanse angst: inperking van de nationale soevereiniteit door internationale hoven," luidt het in de NRC.

"Een op regels gebaseerd, onpartijdig en bindend systeem voor geschillenbeslechting is een kernpijler van de WTO", aldus Roberto Azevêdo, de president van de WTO. Maar deze pijler is nu ernstig beschadigd, ondanks pogingen van de Europese Commissie om tot een oplossing te komen.


'Wilde Westen in de wereldhandel'
De WTO is "een tandeloze tijger" geworden in "het Wilde Westen in de wereldhandel", aldus de FAZ. "Landen kunnen weer ongehinderd heffingen gaan invoeren op wat ze maar willen," schrijft de Volkskrant. "Er is geen instantie meer om ze tegen te houden."

In de praktijk zullen handelsconflicten en handelsoorlogen nu via bilaterale onderhandelingen kunnen worden opgelost. Zo zullen de VS en Frankrijk voor hun conflict waarbij Frankrijk belasting heft op Amerikaanse digitale diensten en de VS terugslaan met heffingen op champagne - zelf moeten oplossen. "Dit is het einde van het liberaal-democratische feestje," zegt Han ten Broeke van de denktank The Hague Center for Strategic Studies in die krant.

Recht van de sterkste
"Ik vrees dat we na vijfentwintig jaar van onpartijdige en onafhankelijke geschillenbeslechting teruggaan naar de wet van de jungle en het recht van de sterkste," zegt Peter Van den Bossche, die van 2009 tot en met 2019 zelf een van de hoogste rechters van Appellate Body was, in het Financieele Dagblad. De EU heeft inmiddels met Canada en Noorwegen afgesproken dat geschillen die na behandeling door de eerstelijns expertpanels blijven bestaan, voorgelegd zullen worden aan een 'soort kopie' van de Appellate Body. Maar voor de rest van de wereld gaat het recht van de sterkste gelden, voorspelt Van den Bossche.

Zelfs als er een 'WTO 2.0' mogelijk zou zijn, wordt dat volgens Ten Broeke een soort grabbelton "waarin iedereen zijn eigen positie probeert te versterken. Dan draait het om mensenrechten en oliebelangen. Dan zal de scheiding tussen economie en politiek die Nederland zoveel profijt heeft gebracht, er niet meer zijn." Landen met autocratische leiders - denk aan Rusland en China - staan dan sterk, en ontwikkelingslanden en westerse democratieën zwak.

Hij voorziet nog een slachtoffer. "En de allergrootste is Groot-Brittannië. Voor Boris Johnson was de WTO het vangnet na een harde brexit. Die zal er ook niet meer zijn. Hopelijk beseffen de Britten dat als ze morgen naar de stembus gaan."
Dit artikel afdrukken