Een bedrijf dat een nieuw product of een ingrediënt op de markt wil brengen dat binnen de categorie Novel Foods valt, moet rekening houden met de veiligheidsevaluaties die de Europese Unie vereist.

"Dat betekent dat een heleboel wetenschappers zullen kijken naar de veiligheidsdata die je zelf hebt in een dossier over jouw product hebt verzameld", zegt Jaap Kluifhooft. "Voordat een Novel Food op de markt komt, ben je gemiddeld 36 maanden verder en hebben er wel 200 wetenschappers naar gekeken.”

Novel Foods-Procedure
Kluifhooft legt de grote lijnen van de Novel Foods-procedure uit: “Allereerst moet je natuurlijk een product ontwikkelen dat zuiver genoeg is om te gebruiken in voedingsmiddelen. Om aan te tonen dat het voldoende voedselveilig is, doe je vervolgens toxicologisch onderzoek. Eerst bedenk je welke onderzoeken nodig zijn om de voedselveiligheid aan te tonen. Vervolgens ga je die uitvoeren en analyseren. Eventueel kun je de uitkomsten publiceren in vakbladen of wetenschapstijdschriften, maar dat is in Europa niet verplicht. Met onderzoeken bouw je het evaluatiedossier op dat je vervolgens kunt indienen bij de Europese Commissie.” In Amerika is het juist wél verplicht om je onderzoeken te publiceren. Waarom? Kluifhooft: “Daar werken ze volgens het ‘Generally Recognized As Safe’-principe (GRAS). Generally Recognized houdt in dat de veiligheidsevaluatie gebeurt op basis van gegevens die publiek bekend moeten zijn.” De EU vindt veilig wat een berg wetenschappers veilig vinden. In de VS geven de autoriteiten vertrouwen aan producten die beoordeeld zijn en waar niemand overtuigend bezwaar tegen heeft gemaakt.

Die hoeveelheid aanvullende vragen zorgt er uiteindelijk voor dat een groot deel van de aangedragen Novel Foods de eindstreep niet haalt
Van de Europese Commissie wordt de aanvraag doorgestuurd naar de European Food Safety Authority (EFSA). Daar, vertelt Kluifhooft, zitten wetenschappers die het dossier zullen evalueren. Tijdens het evaluatieproces kunnen nog aanvullende vragen komen die meer of minder makkelijk kunnen worden beantwoord. Soms wordt er gevraagd naar gegevens die het bedrijf al hebt verzameld in eerdere onderzoeken. “Maar als je pech hebt moet je aanvullend onderzoek doen. Dan wordt je dossier geparkeerd tot je de vereiste gegevens hebt aangeleverd.”

Als tenslotte alle vragen van de EFSA zijn beantwoord, gaat het dossier terug naar de Europese Commissie. Die schrijft uiteindelijk de goedkeuringstekst, de zogenaamde Commissie Verordening. Maar “dan ben je er nog niet”, zegt Kluifhooft. “De verordening gaat weer naar de ambtenaren van Europese landen en ook zij kunnen nog aanvullende vragen stellen.”

Afvalrace door vragenvuur
Die hoeveelheid aanvullende vragen zorgt er uiteindelijk voor dat een groot deel van de aangedragen Novel Foods de eindstreep niet haalt. Kluifhooft formuleert het plastisch: “Wetenschappers zijn opgeleid om kritische vragen te stellen, maar de 100 of 200 mensen die er naar jouw dossier kijken, kunnen altijd meer vragen dan jij in je eentje van tevoren zou kunnen beantwoorden. Ik denk dat er in totaal slechts 3 of 4 producten formeel zijn afgewezen door de EFSA. Alle andere aanvragen zijn tijdens het proces gestaakt. Je zou het hele evaluatieproces kunnen zien als een Dakar-rally. Overal zie je wrakstukken liggen langs de weg die gaandeweg zijn gesneuveld in het proces.” Dat kan bijvoorbeeld gebeuren wanneer een bedrijf er toch geen potentie meer in ziet, of als het geld op is.

“Het is van tevoren heel moeilijk in te schatten hoe lang dat allemaal precies gaat duren. De ervaring leert dat het gemiddeld 36 maanden duurt voor alles goedgekeurd is. Tot die tijd mag je het nog niet gebruiken en verkopen. Je moet dus als producent een behoorlijk lange adem hebben en daarnaast eindeloos vertrouwen in je product. Al die moeite moet zich tenslotte wel terugverdienen.”
Je zou het hele evaluatieproces kunnen zien als een Dakar-rally. Overal zie je wrakstukken liggen langs de weg die gaandeweg zijn gesneuveld in het proces

Kluifhooft vertelt dat de toepassing van een toelating nauw luistert. Hij kent een product dat al verkrijgbaar was als ingrediënt voor voedingssupplementen, maar dat zijn bedrijf wilde gaan gebruiken in voedingsmiddelen. Het startte een aanvraagprocedure, maar het product gold in voeding als een Novel Food. “Er bleven vragen komen waar we geen antwoorden op zouden kunnen krijgen. Uiteindelijk hebben we toen besloten het traject te staken. Formeel zijn we nooit afgewezen, maar het product mogen we dus niet in als onderdeel van een levensmiddel vermarkten.”

Wel of niet Novel
Soms ontstaat discussie of een product wel of geen Novel Food is. Kluifhooft: “In de Europese Verordening (2015/2238; artikel 4) staat dat een producent zelf verantwoordelijk is om te bepalen of iets wel of niet een Novel Food is, maar dat hij ook om advies kan vragen aan de lidstaat waar hij het product als eerste zou willen afzetten.” Het is dus niet helemaal dichtgetimmerd. “Een zuivelproducent had bijvoorbeeld een product op de markt gebracht dat bestaat uit een geïsoleerd eiwit uit melk. Er was al jarenlang discussie of het gezien moest worden als Novel Food. Toen even later ergens een startup met datzelfde eiwit de Novel Food-procedure startte, werd de zuivelproducent daar ook toe gedwongen.”

Er zal altijd een strijd blijven bestaan tussen wetenschap en politiek
Ondanks dat zo’n product nog hetzelfde is, is het dan ineens niet meer toegestaan en moet het van de markt gehaald worden. Het is dan de taak van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA) om hierop te handhaven. Toch gebeurt dat niet altijd. “Er bestaat verschil tussen wetgeving en opsporing. Denk bijvoorbeeld aan een snelweg; daar geldt een maximumsnelheid van 120 km/u, maar er wordt vaak harder gereden. Blijkbaar kan dat, totdat er opgetreden wordt. Het is dan meer een politieke discussie, omdat er geen acuut gevaar is voor de volksgezondheid.”

Helpen meer afspraken om het niet zo onduidelijk te maken? Kluifhooft vindt dat er al voldoende wetgeving is. “Duidelijkheid moet gecreëerd worden door te handhaven.” De Novel Foods-aanpak is niet gemakkelijk omdat “er altijd een strijd zal blijven bestaan tussen wetenschap en politiek”, zegt Kluifhooft. “Maar uiteindelijk is de belangrijkste vraag ‘Hoe veilig is veilig?’”

Het wordt innoverende producenten niet gemakkelijk gemaakt om een nieuw product te introduceren op de markt. Wanneer is een product een novel food? Als het de markt op kon zonder zo te moeten heten, kan het vervolgens toch weer met de toelatingsprocedure te maken krijgen. Onderwijl moet het van de markt worden gehaald en is het onzeker of het ooit weer wordt toegelaten.
Tijdens het congres Voedselveiligheid en -integriteit aanstaande 7 november in Den Haag neemt Jaap Kluifhooft deel aan een paneldiscussie met twee juristen. Zij zullen zich buigen over de Novel Foods die niet of moeizaam op de commerciële markt kunnen worden toegelaten. Welk type producten is dat? Waarin zit de vertraging?

Leden van Foodlog krijgen €75 korting op hun toegangskaart. Zie de congreswebsite voor meer informatie.


Dit artikel afdrukken