Te veel van het ongezonde bewerkte
Van Boekel ziet ook het ongewenste gevolg van de levensmiddelentechnologie: er is te veel aanbod van producten die voornamelijk uit geraffineerde koolhydraten, vetten en zout bestaan. Voedingskundig stellen ze weinig voor. “Juist op die producten zijn we dol. Dat leidt tot een ongezond patroon. Het gaat niet om de producten, maar om de combinatie van al de producten die mensen eten.” Prof.dr. Emely de Vet sluit zich daarbij aan: “Er zijn overal verleidingen. Als je als individu daar geen weerstand aan kunt bieden, wordt het heel moeilijk om gezond te leven.”
Wij kunnen niet omgaan met het voedselaanbod dat we hebbenHoe lossen we dat dan op?
Van Boekel: “Als technoloog zou ik kunnen zeggen; we halen suiker eruit en we stoppen er een suikervervanger in.” Daar zit volgens hem niet de oplossing. “Het probleem zit dieper. Het gaat over ons totale eetgedrag en productiesysteem van voedsel. Dat zou anders moeten.” Van Boekel ziet ongezonde voeding niet als een technologisch maar als een sociaal vraagstuk: “Wij kunnen niet omgaan met het voedselaanbod dat we hebben.”
Ook De Vet geeft aan dat onze manier van keuzes maken en onze voedselomgeving botsen: “We gaan ervanuit dat mensen hun keuzes heel weloverwogen maken. Maar dat is maar heel beperkt het geval. Wat je vaker ziet, is dat keuzes routinematig genomen worden op basis van gewoontes. Je maakt een keuze nou eenmaal op de manier zoals je het altijd doet of zoals je het hebt meegekregen van huis uit. Al die automatismen maken dat een eenmaal aangeleerd patroon heel lastig te doorbreken is.”
Door de omgeving beter aan te laten sluiten bij die automatismen en intuïtieve reacties, kan de gezonde keuze de meest aantrekkelijk en gemakkelijke worden, bijvoorbeeld met behulp van nudging. “De ongezonde keuze blijft nog altijd een optie. Het wordt zeker niet de verboden optie”, aldus De Vet.
Nudging is niet zaligmakend erkent De Vet: “Nudging gaat om hele kleine aanpassingen. Wanneer iemand zwaar overgewicht of een bijzonder slecht eetpatroon heeft, gaan dat soort kleine aanpassingen voor een individu waarschijnlijk geen grote verschillen maken. Kleine aanpassingen kunnen wel op populatieniveau interessant en relevant zijn.”
Als die omgeving zo sturend is in ons gedrag en in onze eetkeuzes, zouden er misschien ook meer rigoureuze maatregelen moeten worden genomenStevig ingrijpen in de omgeving
Ook op macroniveau moet de inrichting de gezonde keuzes aanmoedigen, vindt De Vet: “Als die omgeving zo sturend is in ons gedrag en in onze eetkeuzes, zouden er misschien ook meer rigoureuze maatregelen moeten worden genomen.”
Ze licht toe: “De meest ongezonde vestigingen van fastfoodrestaurants worden gevestigd in wijken waar mensen een laag inkomen hebben of in de buurt van scholen, waar jongeren ook niet steeds die zelfbeheersing kunnen opbrengen en eigenlijk een kwetsbare groep zijn. Wie zich dat realiseert, zou dat ook een reden kunnen vinden om juist steviger in te grijpen in zo’n omgeving.”
Is dat niet betuttelend?
Een veelgehoord tegenargument voor nudging is dat het betutteld of manipulatie zou zijn. De Vet: “Zodra je het op die manier benadert, ga je eigenlijk uit van een heel beperkt beeld van autonomie, en wat autonomie eigenlijk zou moeten zijn voor individuen. Als je alle ethische literatuur bij elkaar neemt, zie je dat er verschillende opvattingen zijn over wat autonomie is.” De Vet onderscheidt er drie: “Autonomie kan betekenen keuzevrijheid of zelf de regie kunnen nemen. Autonomie kan ook betekenen dat je keuzes kunt maken die in lijn zijn met de doelen die je nastreeft. Ik denk dat dat een belangrijk argument is [voor nudging of ingrijpen in de omgeving, BvdH], als je je bedenkt dat er heel veel mensen zijn die proberen gezond te leven.”
Aanpassen van de voedselomgeving op gemeenteniveau kan ertoe leiden dat het substantieel moeilijker wordt om de ongezonde keuze te maken. Volgens De Vet zou dit ethisch problematischer kunnen zijn, maar het is wel noodzakelijk: “We weten dat juist de kwetsbare groepen, zoals mensen met een laag inkomen, mensen met een laag opleidingsniveau en jongeren, onevenredig worden blootgesteld aan een ongezonde omgeving. Vanuit rechtvaardigheidsprincipe is overheidsingrijpen gerechtvaardigd en misschien wel noodzakelijk.”
Tijdens het congres Gezonde Innovatie gaan we het gesprek aan over het aanpassen van de voedselomgeving, zowel bij points of sale als op wijk- of gemeenteniveau. Lokaal en in wijken zijn met haalbare inspanningen level playing fields te creëren die uitdagende experimenten faciliteren. Daardoor krijgt nieuw èn gezond aanbod lokaal de kans om in een gezondere eetomgeving de huidige ongezonde te verdringen. Koop hier je ticket voor het congres en praat mee.
Alle filmpjes met Prof.dr.ir. Tiny van Boekel en Prof.dr. Emely de Vet zijn te bekijken op ons Youtube-kanaal.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Ingrijpen in een bestaande omgeving is uiteraard verdraaid lastig, want zo'n fastfoodrestaurant heeft toch eerder een vergunning aangevraagd + gekregen? Hoe willen ze dit dan gaan aanpakken?
Ik mis hier ook weer elke verontwaardiging dat het zo uit de hand is gelopen. Maar misschien is die verontwaardiging er wel helemaal niet. En kom je als hoogleraar gezonde leefstijl gemakkelijk weg met dit soort teksten:
“Zodra je het op die manier benadert, ga je eigenlijk uit van een heel beperkt beeld van autonomie, en wat autonomie eigenlijk zou moeten zijn voor individuen. Als je alle ethische literatuur bij elkaar neemt, zie je dat er verschillende opvattingen zijn over wat autonomie is.”
Jan Peter van Doorn, waarom mis je verontwaardiging?
Ik mis die verontwaardiging in ieder geval bij de hoogleraren, maar misschien ook wel een beetje bij de Foodlog redactie. Ik zal uitleggen waarom:
Even kort door de bocht. Als we kijken naar consumptiepatronen dan zien we dat we snel aangesproken worden op ons 'onbewuste' gevoel van impuls-bevrediging. En er is een ongelooflijk aanbod van prikkels om deze impulsen voor relatief weinig geld te bevredigen. Daarmee is uitgestelde beloning ook een kansloze affaire. Deze voortdurende bevrediging van impulsen is een automatisme geworden, met kenmerken van verslaving. En nee, we zijn geen domme consumenten, we moeten zelfredzaam zijn, zelfbeschikken en zelfbewust. Maar het enorme aanbod wint het gewoon van wilskracht, doorzettingsvermogen en discipline. En het vergt een lange weg om dit te herstellen. Dat weten we, dat weet iedereen en dat weet dus ook de horeca, retail en producenten.
En over die laatste groepen zou de verontwaardiging moeten gaan. Sinds we dit door hebben is er niet of nauwelijks aan 'prikkelbeperking' gedaan. En zijn ze er volop tegenaan gegaan. Met meer verkooppunten, goedkopere producten (64 cent voor anderhalve liter Jumbo cola), meer producten. Met zoeter, voller en vetter achter de portemonnee van de consument aan. Valt me nog mee dat die Magnum niet 2x zo groot is.
Dan denk ik, als je weet dat de voedselomgeving zo belangrijk is, maak eens een betonnen statement, gebaseerd op al het onderzoek dat je kan vinden, en dat niet meer voor tweeërlei uitleg vatbaar is, maar staat als een huis, waar niemand om heen kan.
Hierbij de route naar het Binnenhof.
Het gaat dus om autonomie om een verantwoorde voedselomgeving in te kunnen richten. Dus om autonomie en verantwoordelijkheid. Over wat we niet in die omgeving willen (bv fastfood bij scholen), maar ook over wat we wel in die omgeving willen. Misschien dat wat meer benadrukken? Dat is nl de leuke kant vd medaille. Hoe ga je die organiseren, en wat willen schoolkinderen, ouders, leraren wel, bv een park? Een park met onbewerkte groente en fruit kramen in de schoolpauzes?