Dat werd duidelijk op het 8e Congres Arts en Leefstijl (voorheen Arts & Voeding) vorige week. Deze editie van het congres stond geheel in het teken van de eerste 1000 dagen. “Het effect van de eerste 1000 dagen is zo groot, dan kunnen we moeilijk overschatten”, aldus bioloog Tessa Rosenboom.

Vroeg beginnen
Om een zo groot mogelijke kans te hebben op een gezond kind, moeten de man en de vrouw eigenlijk al beginnen met een gezonde leefstijl op het moment dat hun kinderwens de kop op steekt. Dan is er voldoende tijd om de leefstijl te veranderen en zo ei- en zaadcellen gunstig te programmeren. Huisarts Lieke de Jong begint daarom zo vroeg mogelijk op haar spreekuur met gesprekken over leefstijl. “Er is altijd wel een haakje te vinden om leefstijl ter sprake te brengen. Leefstijl aanpassen nog voordat iemand zwanger wordt, is de ultieme vorm van preventie.”

Die ei- en zaadcellen worden 100 dagen voor de conceptie al geprogrammeerd. “Uit nieuw onderzoek blijkt dat voeding en leefstijl van de moeder én de vader dan al invloed hebben op de vruchtbaarheid en kwaliteit van het embryo, vertelde Régine Steegers-Theunissen, professor periconceptie epidemiologie in het ErasmusMC. Nu krijgt 11-15% van de mensen met een kinderwens te maken met vruchtbaarheidsproblemen en 5-8% blijft kinderloos. Als je daar iets aan kunt doen met een gezonde leefstijl zou dat een enorme winst zijn.”

Die ei- en zaadcellen worden 100 dagen voor de conceptie al geprogrammeerd
Ook het aantal miskramen, aangeboren aandoeningen, groeivertragingen en vroeggeboortes zou door een vroege verandering naar gezonde leefstijl verminderen. Bovendien is overschakelen op een gezonde leefstijl belangrijk voor de gezondheid van de moeder. “Een zwangerschap is een enorme stress-test voor het metabolisme van de moeder. Zie het maar als een marathon. Hoe beter de voorbereidingen, hoe minder groot de kans op blessures”, aldus Eline van der Beek, hoogleraar Nutritional Programming in het UMCG.

Onder de huid
Eenmaal zwanger is de rol van voeding en leefstijl nog altijd belangrijk, maar spelen ook allerlei omgevingsfactoren een rol. “Tijdens de zwangerschap worden alle organen aangemaakt, systemen aangelegd en thermostaten ingesteld”, vertelt bioloog Tessa Rosenboom. “Voeding, stress, roken, armoede, geweld… het gaat allemaal letterlijk ‘onder de huid’ zitten. Uit muizenonderzoek weten we inmiddels dat de levensduur met 25% verkort als de moeder tijdens de zwangerschap ondervoed is.”

Er zijn aanwijzingen dat het kweekmedium waar bij IVF de cellen 3 dagen in liggen, gevolgen heeft voor de groei van het kind
Het aantal factoren dat een rol kan spelen is formidabel. Zo zijn er ook aanwijzingen dat het kweekmedium waar bij IVF de cellen 3 dagen in liggen gevolgen heeft voor de groei van het kind. “Daarin zien we verschillen in geboortegewicht van wel 300 gram, en die resultaten zien we nog steeds als die kinderen 4 zijn. Die allereerste 3 dagen hebben een blijvend effect.”

Overgewicht en zwangerschapsdiabetes
Lucille Poston, Head of the Department of Women and Children’s Health in Londen, ging dieper in op de gevolgen van een te hoge BMI (overgewicht) bij de moeder. “Vrouwen met een BMI hoger dan 40 hebben 30% meer kans op een miskraam, 19% meer kans op een doodgeboren kindje, 4-9% meer kans op zwangerschapsdiabetes, 3-10 keer meer kans op pre-eclampsie en vaker keizersnedes door problemen met de bevalling. Bij de kinderen die geboren worden zien we een sterk vergrote kans op diabetes, aangeboren afwijkingen en cardiovasculaire aandoeningen. De laatste 10 jaar zien we een grote groei in het aantal vrouwen met een dergelijk hoge BMI en dus in het aantal complicaties en de bijkomende stijging van de zorgkosten.”

Leefstijlverandering is niet eenvoudig
Een verandering van leefstijl lijkt dus echt zinvol voor succesvolle eerste 1000 dagen. Maar moeilijk is het wel. Annemieke Hoek, hoogleraar Voortplantingsgeneeskunde UMCG, deed een onderzoek naar een leefstijlinterventie bij vrouwen voorafgaand aan een vruchtbaarheidsbehandeling. Het aantal uitvallers in de groep die eerst een leefstijlinterventie kregen (n=290), was maar liefst 22%. De leefstijlverandering bleek moeilijk vol te houden. “Zelfs voor mensen die heel graag een kindje wilden”, benadrukt Hoek. In de groep vrouwen bij wie de leefstijlverandering wel succesvol was - vooral de vrouwen die vroeg in het traject al gewicht verloren -, nam het aantal spontane zwangerschappen toe. Hoek: “De leefstijlverandering vergrootte wel de kans op natuurlijke conceptie.”

Sociaal en politiek probleem
Wie dat allemaal weet, moet daar beheerst mee omgaan en niet meteen met een beschuldigende vinger gaan wijzen naar zwangere vrouwen die het 'fout' doen. De toename in overgewicht en ongezonde leefstijl zijn het gevolg van een sociale context; in dat sociale domein moeten veranderingen plaatsvinden zodat die vrouwen niet zoveel moeite hoeven te doen om gezond te leven. Welke dat zijn? De gezonde keuze de makkelijke keuze maken, strenger optreden tegen roken, aanpakken van armoede, buitenspeelmogelijkheiden en schoolmogelijkheden vergroten.

Zo’n 9% van de zwangere vrouwen rookt nog en dat moet stoppen. Ik lust de tabaksindustrie rauw
Staatssecretaris Paul Blokhuis maakte aan het slot van de dag duidelijk dat het postcodegebied waarin je geboren wordt, bepalend is voor een gezonde conceptie. Kinderen die in armere wijken geboren worden, staan vaak op achterstand door de sociale context waarin hun ouders leven.

Blokhuis: “We zijn er in Nederland beter in om van een kwartje 40 cent te maken, maar we moeten ons vooral inzetten om van een dubbeltje een kwartje te maken. We moeten kinderen in kansarme gezinnen helpen een goeie kans te geven. Laten we mensen niet stigmatiseren, maar ze de helpende hand toesteken. Zo’n 9% van de zwangere vrouwen rookt nog en dat moet stoppen. Ik lust de tabaksindustrie rauw. Maar dat is roken, we moeten het met elkaar doen. 20% van de schoolpleinen is nog niet rookvrij. Ik hoop dat die scholen dat zelf gaan aanpakken, anders gaan we dat volgend jaar via een wet afdwingen. Maar dan ben je toch echt een loser, als je daar een wet voor nodig hebt. We hebben een bondgenoot aan elkaar om de sociale en de politieke context te creëren waarin we holistisch kunnen kijken om nog harder te gaan op het gebied van preventie.”
Dit artikel afdrukken