Een kleine 14.000 gele hesje protesteerden gisteren in Parijs. Met hun marche pour les blessés (mars voor de gewonden) protesteerden ze tegen wat ze ervaren als het geweld van de overheid tegen weerloze en onschuldige burgers.

FranceTVinfo en Le Figaro brengen uitgebreide fotoseries van mensen met door middel van make up aangebrachte 'verwondingen' aan hun hoofd en ogen.

Een niet-georganiseerde groep mensen weet de delegitimatie collectief vorm te geven
Zielig en onschuldig
Nepwonden beelden de ongelukken uit die de afgelopen 11 zaterdagen zijn veroorzaakt door traangasgranaten en flash balls. Verschillende mensen verloren een oog, waaronder Jérôme Rodrigues een van de inmiddels iconische gezichten van de gele hesjes-beweging. Hij beweert gericht in het oog te zijn geschoten.

Volgens staatssecretaris Laurent Nuñez (politie en veiligheid) is dat beslist niet waar. Zowel in het parlement als op RTL-radio legde hij uitvoerig uit dat het geweld is bedoeld om de orde te bewaren en burgers te beschermen. Op de radio toonde hij zich boos dat zijn woorden verdraaid worden; hij beschuldigde niemand direct, maar zei dat fake news populair is onder gele vestjes. Het werd een media-affaire die ook op de populaire zender BMFTV breed werd uitgemeten in gesprek met Rodrigues zelf in de uitzending.






De psychologie mag duidelijk zijn. De deelnemers aan de mars presenteren zich als de zielige slachtoffers van een boze staat. Ze delegitimeren daarmee de overheid en al haar instanties omdat ook zij de mensen kiezen die bekleed zijn met de politieke en uitvoerende macht. De overheid zegt daarentegen dat ze haar werk doet en nog heel zorgvuldig is ook. Ze doet immers wat de wet en handhaving daarvan vereisen.

Voer voor sociologen is de waarneming dat een niet-georganiseerde groep mensen dat collectief naadloos weet aan te voelen en vorm te geven.

Op een tweet is een foto te zien van het gezicht van minister van Binnenlandse Zaken Christophe Castaner, die is opgemaakt uit gezichten van de slachtoffers. Castaner, de baas van Nuñez, is eindverantwoordelijk voor het optreden van de schietende en charges uitvoerende ordetroepen.



Le Monde bracht gisteren in kaart hoe vaak er geschoten is met flash balls (9.228 keer) door de politie en hoeveel mensen daar blijvend oogletsel (10 volgens de krant, wat meer volgens een aantal gele hesjes; daarnaast zijn er tientallen verwondingen, waarvan een aantal met blijvende gevolgen). Ook brengt de krant grafieken van de aantallen deelnemers aan de protesten en de aanhoudingen van de afgelopen 12 gele zaterdagen.

Op Le Figaro vertelt een advocaat dat hij tientallen gewonde gele hesjes vertegenwoordigt die als omstander en niet als amokmakers geraakt zijn door projectielen van de ordetroepen. Hij noemt dat schandalig en spreekt van geweld van de staat tegen onschuldige burgers. De 'Flash Ball guns', zegt hij, hadden niet mogen worden ingezet.

Maar hoe gaat het nu verder?

The Conversation laat socioloog Laurent Mucchielli (Université d’Aix-Marseille) aan het woord met onderstaande video.



Hij legt uit dat de zaterdagen noodzakelijk zullen uitdoven omdat de beweging geen inwilligbare eisen heeft (behalve de leuze 'Macron démission': Macron treed af), zich niet organiseert en dat ook nadrukkelijk niet wil. Ze uiten slechts ongenoegen. Op een goed moment gaat daar de fut uit.

Het volk dat ongenoegen ervaart wil helemaal niets; het is nihilistisch en zwelgt daarin, vindt Lévy.
Participatieve democratie
Tegelijk geeft Muchielli te verstaan dat voor hem duidelijk is dat de gevoelens van ongenoegen onder brede lagen van de bevolking op enig moment opnieuw en in weer andere vormen naar buiten zullen komen.

Zal het grand débat dat Macron op 15 januari startte (en half maart weer moet zijn afgelopen) die gevoelens kunnen pacificeren? Nee, zegt Muchielli. Het is te groot en te afstandelijk, hoezeer de president en zijn ministers zich ook inspannen. Op The Conversation pleitte hij al eerder voor een vernieuwende participatieve democratie die dicht bij mensen zelf begint.

De met een gouden lepel in zijn mond geboren filosoof Bernard-Henri Lévy (BHL voor de Fransen) pleit voor een andere benadering: steun Macron en help de Europese verkiezingen aan een meerderheid voor niet-nationalistische en niet-populistische partijen. Wie dat doet, laat het beter gaan met Frankrijk en de Fransen. Lévy legde onlangs op TV uit waarom.

Het volk dat ongenoegen ervaart wil helemaal niets; het is nihilistisch en zwelgt daarin, vindt Lévy. Het Europese project moet terugkomen en mensen verenigen achter een groter doel. In een theaterprogramma toert hij door de EU om het publiek dat uit te leggen.

Lévy's stellingname ontkent wat nu juist het probleem lijkt en wat populisten de wind in de zeilen geeft: het volk vindt dat het 'niet meer mee mag doen en niet meer telt'. Met de kritiek dat BHL zo rijk is dat hij niet kan snappen waar het sociologisch en politiek wringt, sloeg de alternatieve site Boulevard Voltaire hem meteen om de oren. Hetzelfde verwijt kreeg hij van zijn medecolumnist Charles Consigny bij het keurige weekblad Le Point.

De politiek is stuk omdat haar instituties een formeel bedrijf zonder ziel zijn geworden
Lust op straat
Treffend beschreef vorige week de Nederlandse filosoof en EU-kenner Luuk van Middelaar in zijn NRC-column dat hij het jongste boek van de Franse schrijver Michel Houellebecq met uiterst gemengde gevoelens had gelezen. Diens nihilistische personages blijken inmiddels realiteit geworden en lopen op straat; in de politiek zouden ze de rattenvangers van Hamelen zijn in de vorm van PVV, de Duitse AfD en de Italiaanse Vijfsterrenbeweging. De 'nette' oude politiek heeft geen oplossingen voor de mensen die zich door hen laten vangen.

De nieuwe moet nog worden uitgevonden. Muchielli spreekt van een daadwerkelijke participatieve democratie waarvan we uit de geschiedenis het voorbeeld van de agora kennen, het oude Griekse concept van de democratie. Daar bepaalden mensen samen hun lot en kregen ze het niet zomaar opgelegd.

'Links' leerde als het ware rechts verdienen, werd bepalend en koos, omdat het beviel en makkelijk ging, uiteindelijk voor een plaats in de neoliberale wereld die zich aan het einde van de vorige eeuw snel ontwikkelde
Ik moet steeds denken aan een video-opname (die ik helaas zo snel niet meer kan vinden) van de Canadese filosoof John Ralston-Saul, een verdediger van de Verlichting uit de 18e eeuw maar van de stroming die ook mijn zogenaamd 'postmoderne' leermeester Jean-François Lyotard in zijn latere werk voorstond: praat en luister, dat kost tijd, maar het scheelt haat en de daarop volgende reactie van staatsterreur. Ralston-Saul zegt het in de genoemde video even terloops als raak: democracy isn't meant to be efficient. Het is te belangrijk om efficiënt te kunnen zijn; kiezen en het samen een beeld of zelfs verschillende beelden vormen, kost nu eenmaal tijd omdat het onze zaligheid aangaat.

De politiek is stuk omdat haar instituties een formeel bedrijf zonder ziel zijn geworden. Daar lijdt Frankrijk - de bakermat van de moderne politiek in de vorm van de trias politica - aan. Daar lijdt ook de EU aan én daar lijden mensen aan die we tegenwoordig de 'linkse groene elite' noemen; ze rijden in een Tesla, hebben een appartement aan de Prinsengracht en sippen witte wijn. Het is tevens de mei '68 beweging die de legendarische president Charles de Gaulle op 27 april 1969 deed aftreden. Die 'soixante huitards' en inmiddels hun kinderen creëerden een vrijere wereld tegen de regenten. Die zijn ze nu zelf geworden. Dat legde hen economisch bovendien geen windeieren. 'Links' leerde als het ware rechts verdienen, werd bepalend en koos, omdat het beviel en makkelijk ging, uiteindelijk voor een plaats in de neoliberale wereld die zich aan het einde van de vorige eeuw snel ontwikkelde. Autochtone witte mensen die niet mee kunnen komen en zien dat ze hun genoegens minder waar kunnen maken omdat ze verarmen (let wel: niet arm zijn, maar niet en minder kunnen wat ze willen), protesteren. Dat vraagt om herschikking van de verdienmodellen en de manier waarop beslissingen worden genomen omdat het om grote groepen in de samenleving gaat. De hesjes hadden toen ze begonnen sympathie bij ongeveer driekwart van de bevolking. Op de parkeerplaats bij een Franse Lidl zag ik gisteren aan het begin van de avond een geel vestje liggen achter de voorruit van een nog mooi glimmende tweedehands Mercedes waar ik me niet voor zou schamen.

Wie het euvel van die kapotte politiek weet op te lossen, biedt perspectief. Dat is niet eenvoudig, want de zittende nieuwe regenten zeggen dat misschien niet zijzelf, maar wel hun functies moeten blijven, omdat de moderne samenleving niet kan functioneren zonder de instituties die zij belichamen. De stoelen moeten dan ook blijven staan, zegt Macron duidelijk; bij voorkeur met hem erop.

Macron heeft natuurlijk een belangrijk punt. Onze complexe samenleving heeft instituten en afspraken als nadrukkelijke en betrouwbare ankers nodig. Die afspraken moeten kunnen worden gemaakt door kundige mensen die we vertrouwen en daarom bekleden met de macht om dat vanuit onze politieke voorkeur te doen. Een directe democratie via referenda wordt een wispelturige bende. Toch begeeft hij zich nu direct onder de mensen en neemt hij het risico geen direct volksmandaat te krijgen. In dat laatste geval zal hij moeten aftreden, net zoals De Gaulle in 1969.

Hij moet wel naar het volk terug. De tegenkrachten zijn te sterk geworden als gevolg van achterstalligheid in het onderhoud van een democratie waarin mensen zich vertegenwoordigd voelen.

Houellebecqs perspectief is pikzwart: er is niet meer dan gewelddadige, vanuit seksuele energie gedreven lust. Als die echt op straat loopt, begrijp ik de schrik van Van Middelaar en de wens om mensen vanuit een perspectief weer tot een samen-leving te bewegen.
Dit artikel afdrukken