Dames en heren,
Het lijkt zo vanzelfsprekend. Dat we in Nederland eten en andere producten kunnen kopen in het vertrouwen dat die veilig voor ons zijn. We mogen daarop vertrouwen, omdat er wetten en regels zijn waar bedrijven zich aan moeten houden en die er voor zorgen dat zij het dierenwelzijn en de natuur niet aantasten. Dat gaat heel vaak goed, maar niet altijd.

Want ‘Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren’. Een zin van Willem Elsschot uit het vers ‘Het Huwelijk’ uit 1910 (waarin een man droomt van een nieuw leven, zonder zijn oude vrouw die maar niet dood wil gaan.) En ondernemers en bedrijven - en soms ook de NVWA - lopen daar tegenaan.

Ik wil beginnen met de constatering dat de voedselveiligheid in Nederland hoog is. Dat blijkt uit de Staat van voedselveiligheid, die de NVWA dit jaar heeft uitgebracht. Ik kom daar straks nog even op terug. Ook is het consumentenvertrouwen in voedselveiligheid gestegen. Dat blijkt uit de Consumentenmonitor voedselveiligheid 2018.

Fraude
En tegelijkertijd is ons voedsel helaas veel in negatieve zin in de publiciteit geweest. Enerzijds gaat het dan over fraude: fraude zoals het verkopen van paardenvlees als rundvlees, sulfiet in gehakt of eieren die vervuild zijn met een bestrijdingsmiddel. Ook het omkatten van regulier naar biologisch komt voor. Er vinden regelmatig doorzoekingen plaats in het kader van de handel in afslank- en sportproducten die gevaarlijk blijken te zijn voor de gezondheid. En zo kan ik wel even doorgaan. De winstgevendheid van voedselfraude neemt toe. Dit soort zaken ondermijnt het vertrouwen van de consument, iets wat u allemaal aangaat. Ik verwacht van de bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie, dat zij alert zijn op fraude en elkaar hier ook op aanspreken. Signalen die hierop duiden, kunt u ook melden bij de NVWA.

Voedselveiligheid
Anderzijds kunnen soms, tegen ieders goede bedoelingen in, dingen misgaan in de voedselproductie. Glas in potjes pindakaas, salmonella in varkensvlees... als er iets misgaat, wordt van het bedrijf verwacht dat het onverwijld de voedingsmiddelen terughaalt uit het handelskanaal en, indien ernstig, ook bij de consument. Dit is wettelijk verplicht in alle landen in de EU. Wij zien in de praktijk dat dit soms langzaam op gang komt en ook dat bedrijven hun interne tracerings-systeem niet op orde hebben. Bij het incident listeria in diepvriesgroente zijn 31 rapporten van bevindingen opgemaakt en 10 LOD ['last onder dwangsom', red.] voor het niet tijdig en/of volledig melden. Bij fipronil heeft het maanden geduurd voordat de traceringsfase werd afgerond, omdat partijen eieren moeilijk op te sporen waren. Ik wil benadrukken dat het in het belang van uw consumenten is om dit goed op orde te hebben. Dit past bij een goede bedrijfsvoering van ieder bedrijf.

Het is belangrijk dat we samen staan voor die veiligheid. Met ondernemers, die zich aan de wetten en regels houden. Met consumenten, die zelf ook goed opletten. En als NVWA, doordat wij de naleving door bedrijven controleren en bevorderen en ingrijpen waar het mis is. Daarnaast ziet de NVWA ook toe op de dier- en plantgezondheid. Met als doel om mogelijke risico’s voor mensen, dieren en de natuur afdoende te beheersen.

Gericht toezicht
Het werkterrein van de NVWA is breed. Daarom kijken wij waar de grootste risico’s zitten. Zodat we consumenten en anderen tijdig kunnen informeren als dat nodig is. En zodat we ons dáár in kunnen zetten waar ons toezicht het hardst nodig is.

Met onze inspecties en opsporingsonderzoeken en met goede dienstverlening en communicatie, stimuleren we dat ondernemers zich aan de regels houden. We gaan uit van vertrouwen. Bedrijven die hun zaken op orde hebben, merken weinig van ons. Maar tegen ondernemers die het niet zo nauw nemen, treden we stevig op.

Om import en export mogelijk te maken, voeren we ook keuringen uit. Bedrijven die zich aan de wettelijke bepalingen houden, kunnen hun producten en dieren veilig in de handel brengen. Want met een goede naleving van de wetten en regels versterken zij zowel het vertrouwen in hun eigen producten, als in de handelspositie van Nederland.

'Reflectieve toezichthouder'
U ziet, de NVWA is actief op vele terreinen. Tegelijkertijd schetst dat een dilemma. Want onze capaciteit is beperkt. Ook de NVWA moet continu haar performance verbeteren. En daarvoor zijn we ook een aantal dromen aan het realiseren. We zijn goed op weg, maar we zijn er nog niet. De richting die de NVWA al enige tijd geleden is ingeslagen, is die van een reflectieve toezichthouder. Wat betekent dit? Dat de NVWA kan signaleren over relevante ontwikkelingen, risico’s en leemten in wet- en regelgeving. De NVWA heeft een unieke positie tussen beleid en praktijk. Ze overziet als het ware het hele systeem van voedselproductie. De NVWA ziet ook de tekortkomingen hierin. En nu vraagt u zich natuurlijk af wat u daarvan gaat merken... ik zal kort wat zaken noemen:

De richting die de NVWA al enige tijd geleden is ingeslagen, is die van een reflectieve toezichthouder. Wat betekent dit? Dat de NVWA kan signaleren over relevante ontwikkelingen, risico’s en leemten in wet- en regelgeving
De eerste droom die we hadden, was om een aantal overzichtsdocumenten te presenteren aan de maatschappij, waarin de NVWA een duiding kon geven van de staat van een bepaald domein. Afgelopen jaar hebben we de Staat van de voedselveiligheid gepubliceerd. Met de onderliggende factsheets geeft dit een schat aan informatie voor de samenleving. Zijn we hier nu tevreden over? Het bleek veel werk te zijn om al de informatie die de NVWA in huis heeft overzichtelijk te presenteren. En dan de vraag: wie leest en gebruikt dit eigenlijk? Ook blijkt, gezien het enorme productie- en handelsvolume aan voedsel dat in Nederland geproduceerd en geconsumeerd wordt, de gemiddelde toezichtdruk van de NVWA niet groot. En dat betekent dat het belangrijk is dat we met de sectoren en NGO’s in gesprek blijven om overzicht te houden op de ontwikkelingen. Daarvoor heeft de NVWA ook overlegstructuren ingericht en deze zijn inmiddels goed op gang gekomen.


Een andere droom van de NVWA was om een beeld te presenteren van de risico’s in een bepaalde productieketen. Zo heeft de NVWA de afgelopen periode risicoanalyses uitgebracht over de Roodvleesketen, Zuivelketen en de Pluimveevleesketen. En er zijn nog een aantal in voorbereiding: in 2019 komen de risicoanalyses over de visketen en de diervoederketen uit. Wat betekent dit nou eigenlijk voor u? Deze analyses geven een beeld van de (wetenschappelijke) risico’s in zo’n keten, bijvoorbeeld op besmettingen met bepaalde bacteriën, een toezichtbeeld en een fraudebeeld. De analyses zijn te downloaden van onze NVWA website. Doe er uw voordeel mee en ga erover met elkaar in gesprek! De NVWA gebruikt de analyses om keuzes te maken voor het toezicht. Want zoals gezegd moeten wij onze beperkte capaciteit daar inzetten waar de risico’s het grootst zijn. Deze risicoanalyses zijn nog in ontwikkeling. Zijn we hierover tevreden? Ja! Het geeft een mooi aangrijpingspunt om met de betrokken sectoren in gesprek te gaan. Tegelijkertijd hebben we inmiddels geleerd dat de communicatie met deze sectoren in een vroeger stadium kan starten. Dit geeft meer ruimte voor discussie over verschillende interpretaties en vragen, waarbij we onze onafhankelijke rol als publieke toezichthouder natuurlijk niet uit het oog verliezen. Dus voor de komende risicoanalyses is dat beter ingeregeld. Al doende leren we.

Een derde ontwikkeling is het openbaar maken van inspectieresultaten. Dit doen we omdat we vinden dat we transparant moeten zijn over wat we doen voor ons publieke geld. Bovendien geeft het ook de bedrijven inzicht in waar het goed gaat en waar verbeteringen mogelijk zijn. Transparantie, vertrouwen en naleving dus. Er zijn al sectoren die daarmee te maken hebben, zoals de slachterijen, de visafslagen en de horeca. En er gaat meer volgen. In 2022 wil de NVWA alle informatie over onze inspecties actief openbaar maken. Er zijn wel beperkingen: als openbaarmaking leidt tot een inbreuk op de persoonlijke levenssfeer van de gecontroleerde, dan zal NVWA nog heel zorgvuldig afwegen of publiceren opportuun is.

Dilemma's
De samenleving droomt en vernieuwt zich steeds, en daarbij horen nieuwe ontwikkelingen. En dat levert soms dilemma’s op. Want zoals bekend loopt een overheid altijd achter op die maatschappelijke ontwikkelingen. We zijn dus altijd te laat, zou je kunnen zeggen.

Dat geldt bijvoorbeeld voor kweekvlees. Vanuit duurzaamheidsoogpunt juich ik dit soort ontwikkelingen toe. Er is niks mis mee om te dromen van de toekomstige mogelijkheden van kweekvlees. En tegelijkertijd zijn er wetten en praktische bezwaren om het nu zo maar op de markt te brengen. Kweekvlees is een zogenaamd Novel Food. Nemo wilde kweekvlees serveren, maar omdat er niet aan de regels voor nieuwe voedingsmiddelen (novel food) werd voldaan, greep de NVWA in. Kweekvlees mag alleen verkocht worden als het bewezen veilig is. Geen beoordeling EFSA, dus vlees door NVWA verzegeld. En dit levert gemengde reacties op vanuit de maatschappij.

Het is ook begrijpelijk dat boeren dromen van een gezonde financiële bedrijfsvoering. Die is iedere agrariër van harte gegund. Maar dan wel binnen wet- en regelgeving. Wij zijn er om daarop toe te zien. We zien dat veel agrarische ondernemers zich dag in dag uit met hart en ziel inzetten om goed voedsel te produceren met oog voor milieu en dier. Als onze inspectieresultaten verkeerd worden geïnterpreteerd waardoor bijvoorbeeld varkenshouders in een verkeerd daglicht komen te staan ten aanzien van stalklimaat, dan corrigeren we dat beeld. En dan schrijft de Boerderij dat de NVWA een pluim uitdeelt. Prima! Maar als de regels met voeten getreden worden dan treden we streng op. Inval in verband met mestfraude als voorbeeld. Maar laten we niet de pretentie hebben dat wij alles afdekken. De mestproblematiek is daarvan een duidelijk voorbeeld.

Misleiding. Een voorbeeld: Zalmforel bestaat niet, wordt wel verkocht. Het levert geen veiligheidsrisico’s op. Grijp je dan in als toezichthouder? Als biefstuk de koe ‘verlaat’, zie je geen verschil meer tussen gewone biefstuk en kogelbiefstuk. Hoe stel je vast welke biefstuk je hebt gekocht? Aan het prijsverschil? Ook dit geeft geen veiligheidsrisico’s: wel ingrijpen? Bij allergenen ligt de zaak anders: als het etiket niet klopt, zijn er duidelijke gezondheidsrisico’s. Ingrijpen ligt dan voor de hand.

Publiceren veiligheidswaarschuwingen: Bedrijven zijn verantwoordelijk voor waarschuwen en melden aan de NVWA. Maar er zijn ook bedrijven die waarschuwen zonder dat te melden bij NVWA. Soms omdat de melding gaat om kwaliteit, niet om veiligheid, soms om andere reden. Is onduidelijk voor consument. Zeg je dan: het is verantwoordelijkheid van bedrijven en niet van NVWA, of pak je dit op en ga je actief op zoek naar waarschuwingen. De NVWA heeft ervoor gekozen om – hoewel de wet dat niet vereist- actief alle voedselwaarschuwingen van bedrijven te publiceren, om voor consumenten het centrale informatiepunt te worden. Hier kies je dus voor belang consument, ook al is dit niet je wettelijke voorgeschreven taak.

Internettoezicht: Best lastig. Veel webshops zetelen buiten Nederland, zelfs buiten de EU. En daar heeft de NVWA dus maar beperkt toezicht op. Bovendien, als de NVWA overtreding constateert, verandert de webshop zijn naam of de naam van het product of verandert het adres. Welke inzet zet je hier op als NVWA? Wie en hoe spreek je aan? Waar ben je het meest effectief?

In breder perspectief: iedereen accepteert dat niet achter elke boer/voedselproducent een toezichthouder staat. Iedereen snapt dat de NVWA niet alles kan doen en niet alles kan controleren. Maar als dat een ‘gezicht’ krijgt en er dus een duidelijk probleem is, dan moet je als toezichthouder heel sterk in je schoenen staan als je daar niets mee doet
Macht van de media: Vangletsel bij het vangen en inladen van kippen en eenden: Vangen gebeurt vaak bij nacht en ontij op het primaire bedrijf, buiten het zicht van de NVWA. Kans is dus dat hierbij niet zachtzinnig met dieren omgegaan wordt. Dat is een bekend risico en we houden in slachthuizen in de gaten of dieren niet teveel letsel hebben (gebroken poten/vleugels tellen en boete geven als dat wel gebeurt). Maar als Animal Rights beelden maakt van het vangen, waarin te zien is dat dit inderdaad niet op een zorgvuldige manier gebeurt, is er toch roep om direct toezicht. Waarbij dan blijkt dat er in aanwezigheid van de inspecteur keurig wordt gewerkt.

‘De laatste sigaret van Jan Slagter’ op tv tijdens een programma tegen roken bij Pauw. Jan zijn droom was overduidelijk: stoppen met roken. Maar bij het roken van zijn laatste sigaret overtrad hij wel een wet (want hij zette de cameramannen en andere collega’s in de ruimte in de rook en dat mag niet). Uiteraard bemoeide de publieke opinie zich ermee... tja.... De NVWA heeft uiteindelijk besloten niet in te grijpen en dit ook toegelicht.

In breder perspectief: iedereen accepteert dat niet achter elke boer/voedselproducent een toezichthouder staat. Iedereen snapt dat de NVWA niet alles kan doen en niet alles kan controleren. Maar als dat een ‘gezicht’ krijgt en er dus een duidelijk probleem is, dan moet je als toezichthouder heel sterk in je schoenen staan als je daar niets mee doet. En als je er wel wat mee doet gaat het onherroepelijk ten koste van iets anders.

Daarom blijven we hameren op het belang van een goede risicoanalyse en de kennis en kunde van de NVWA-ers. Blijven uitleggen waarom je welke keuze maakt. En natuurlijk voldoende ruimte houden om toch even bij dat bedrijf te gaan kijken waar die vreselijke beelden gemaakt zouden zijn... of toch niet?

Dames en heren, ik heb een aantal dilemma’s van de toezichthouder geschetst:
• Nieuwe ontwikkelingen versus wat mag van de wet, en wat vindt de publieke opinie hiervan;
• Hoeveel zie je als toezichthouder door de vingers, ook omdat je weet dat je niet alles kunt controleren;
• Misleiding versus fraude. Wanneer grijp je in en wanneer verwacht je van de consument dat zij zelf ergens doorheen prikken? Gevaar voor de volksgezondheid staat overigens voor ons altijd voorop en dan grijpt de NVWA in;
• Het belang van prioritering op basis van een goede risico-beoordeling, waarbij je ziet dat media- en politieke aandacht toch ineens een aanpassing van je toezicht kan betekenen. Ook al had je die eerder op basis van je risico-inschatting geen prioriteit gegeven.

Dames en heren, Ik heb geprobeerd met mijn verhaal een bijdrage te leveren aan de sessies die verder vandaag nog zullen volgen. Sessies over dierenwelzijn, pesticiden, digitalisering, gezondheid en Brexit. Wat mag van de wet, wat mag van het publiek en wat is het spanningsveld tussen wetgeving en publiek moraal?

Ik sta een NVWA voor die prioriteiten stelt en handhaaft daar waar de riscico’s het grootst zijn. Gebaseerd op goede kennis. Wij zijn er niet om ondernemers dwars te zitten, wij zijn er voor de bescherming van de veiligheid van voedsel en consumentenproducten en dierenwelzijn en natuur. Als ondernemers zich houden aan de regels hebben ze weinig last van ons. Maar wie het niet zo nauw neemt, daar treden we streng op. In het belang van de consument en dieren. Wij maken import en export mogelijk, dienstverlenend. De NVWA maakt geen regels, dat is aan de politiek en beleid, maar over onze wijze van werken wil ik altijd in dialoog zijn, want er zijn vele dilemma’s en daar hebben we elkaar bij nodig. Onder andere op een congres als vandaag! Ik wens u allen veel kennis en plezier. Dank u wel.

Dit artikel afdrukken