Wat betekent het woordje ‘vlees’ als je bedenkt wat een ‘PK’ (paardenkracht) is of ‘bier’ dat vroeger alleen ‘Bucklerlullen’ dronken? De jonge Groningse filosofe Anne Anjema legt het uit.
Heb je in december besloten dat je genoeg alcohol gedronken hebt tijdens de feestdagen en dat je alcohol maar beter even kunt laten staan in het nieuwe jaar? Dat vereist tegenwoordig gelukkig niet meer zoveel zelfdiscipline. Het Bucklertijdperk is voorbij en bierbrouwers investeren veel in de verbetering van alcoholvrij bier. Alcoholvrij bier past inmiddels in precies dezelfde context als alcoholhoudend bier – zonder dat ene element dat je probeert te vermijden: de alcohol. En natuurlijk heet dit ook ‘bier’. Het heeft immers de smaak van alcoholhoudend bier. Je drinkt het op precies dezelfde manier. Het is verkrijgbaar op dezelfde plekken en in precies dezelfde flesjes als ander bier.
Vegetarisch vlees
Is je goede voornemen om het vlees vaker of helemaal te laten staan in het nieuwe jaar? Misschien vanwege het dierenleed dat ermee gepaard gaat, of omdat de vleesindustrie een negatieve impact heeft op het milieu? Geen paniek, ook hiervoor is een goed alternatief. Producenten kunnen inmiddels vlees produceren zonder dat er een dier aan te pas hoeft te komen. Vegetarisch vlees heeft vandaag de dag precies hetzelfde uiterlijk, dezelfde smaak, structuur en zelfs dezelfde voedingswaarde als dierlijk vlees. In de supermarkt ligt het in dezelfde vitrines als die van dierlijk vlees. Je bereidt en eet vegavlees op dezelfde manier als vlees en bij dezelfde gelegenheden als dat je gewend was van dierlijk vlees. Alles blijft dus hetzelfde. Het enige verschil is dat dit vlees niet afkomstig is van een dier. Maar het is net zo ‘vlees’ als een Buckler-opvolger nu bier is, al voelt het nog wat onwennig om het woord nu al zo te gebruiken.
Natuurlijk kun je vraagtekens zetten bij de vergelijking tussen alcoholvrij bier, paardenkracht en vegetarisch vlees. Toch laten deze voorbeelden zien hoe betekenissen van woorden ontstaan, functioneren in contexten en zich weer verder ontwikkelen.
Alcohol heeft een heel andere rol in het dagelijks leven van mensen dan vlees. Bovendien heeft het een andere lading. In het geval van alcohol geldt doorgaans dat je stopt omdat het beter voor je is. De keuze om plantaardig te gaan eten heeft vaak een ethisch en juist sociaal uitgangspunt. Het is beter voor het dier en het milieu, vinden mensen die vlees, eieren en zuivel laten staan. In tegenstelling tot bierbrouwers hebben producenten van vegetarisch vlees misschien dan ook wel een hoger doel voor ogen dan alleen hun eigen product tot een succes maken: zij bouwen aan de toekomst van vlees. Een toekomst met enkel plantaardig vlees welteverstaan.
Betekenisveranderingen
Tot de context van vlees kunnen we bijvoorbeeld de dagelijkse warme maaltijd, de zomerse barbecue, het kerstdiner of die van het eiwitrijke sportdieet rekenen. In al die echte dagelijkse situaties krijgt vlees een betekenis en begrijpen we allemaal wat we bedoelen als we over vlees praten. Het is dus niet zo interessant om te kijken naar wat vlees nu precies betekent of zelfs wat het precies is: de betekenis van woorden ontstaat door de manier waarop mensen ze in het dagelijks leven gebruiken. Dat gebruik breidt betekenissen uit of verandert ze in de loop van de tijd.
Bij paardenkracht leek de essentie ervan te zijn dat de kracht van paarden kwam. De betekenis is inmiddels verschoven en paarden hebben niets meer te maken met de huidige betekenis van het woord. Dit alles kon alleen gebeuren doordat mensen het woord gebruiken in de praktijk – daar waar betekenissen tot stand komen. Betekenissen van woorden komen niet tot stand door in het dagelijks leven met je medemens te discussiëren over wat iets ‘is’. Betekenissen ontstaan, verbreden en veranderen door het dagelijks gebruik van woorden – voor conceptuele analyses is hier geen ruimte.
Eet rustig vlees
Zoals de betekenis van het woord paardenkracht verschoven is en niet meer over dieren gaat, zo kan het ook gaan met vlees. Als je mensen vraagt naar wat vlees is – naar een essentie – blijkt de gut feeling vaak wel te zijn dat vlees afkomstig moet zijn van een dier. Echter, in de praktijk en het gebruik, waarin betekenissen ontstaan, weegt dit element van vlees helemaal niet zo zwaar. En áls het in die praktijk meegewogen wordt, is dit vaak in negatieve zin – bijvoorbeeld met de focus op dierenleed.
Dus mocht je na je goede voornemens alweer begonnen zijn met vlees eten, dan weet je nu dat je de draad moeiteloos weer kunt oppakken en door kunt gaan met vlees eten. Met vegetarisch vlees te eten weliswaar, maar je hebt inmiddels begrepen dat er geen verschil is. Toch is het zo dat dierlijk vlees nog de standaard is en een vegetarisch eetpatroon daarop een uitzondering. We gebruiken het woord ‘vlees’ nog niet zoals we ‘paardenkracht’ nu gebruiken. De toevoeging ‘plantaardig’ of ‘vegetarisch’ kan nu nog niet weggelaten worden. Mensen willen weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. Over een tijdje zijn we dat vergeten.
Dit artikel afdrukken
Vegetarisch vlees
Is je goede voornemen om het vlees vaker of helemaal te laten staan in het nieuwe jaar? Misschien vanwege het dierenleed dat ermee gepaard gaat, of omdat de vleesindustrie een negatieve impact heeft op het milieu? Geen paniek, ook hiervoor is een goed alternatief. Producenten kunnen inmiddels vlees produceren zonder dat er een dier aan te pas hoeft te komen. Vegetarisch vlees heeft vandaag de dag precies hetzelfde uiterlijk, dezelfde smaak, structuur en zelfs dezelfde voedingswaarde als dierlijk vlees. In de supermarkt ligt het in dezelfde vitrines als die van dierlijk vlees. Je bereidt en eet vegavlees op dezelfde manier als vlees en bij dezelfde gelegenheden als dat je gewend was van dierlijk vlees. Alles blijft dus hetzelfde. Het enige verschil is dat dit vlees niet afkomstig is van een dier. Maar het is net zo ‘vlees’ als een Buckler-opvolger nu bier is, al voelt het nog wat onwennig om het woord nu al zo te gebruiken.
Natuurlijk kun je vraagtekens zetten bij de vergelijking tussen alcoholvrij bier, paardenkracht en vegetarisch vlees. Toch laten deze voorbeelden zien hoe betekenissen van woorden ontstaan, functioneren in contexten en zich weer verder ontwikkelen.
Alcohol heeft een heel andere rol in het dagelijks leven van mensen dan vlees. Bovendien heeft het een andere lading. In het geval van alcohol geldt doorgaans dat je stopt omdat het beter voor je is. De keuze om plantaardig te gaan eten heeft vaak een ethisch en juist sociaal uitgangspunt. Het is beter voor het dier en het milieu, vinden mensen die vlees, eieren en zuivel laten staan. In tegenstelling tot bierbrouwers hebben producenten van vegetarisch vlees misschien dan ook wel een hoger doel voor ogen dan alleen hun eigen product tot een succes maken: zij bouwen aan de toekomst van vlees. Een toekomst met enkel plantaardig vlees welteverstaan.
Betekenisveranderingen
Tot de context van vlees kunnen we bijvoorbeeld de dagelijkse warme maaltijd, de zomerse barbecue, het kerstdiner of die van het eiwitrijke sportdieet rekenen. In al die echte dagelijkse situaties krijgt vlees een betekenis en begrijpen we allemaal wat we bedoelen als we over vlees praten. Het is dus niet zo interessant om te kijken naar wat vlees nu precies betekent of zelfs wat het precies is: de betekenis van woorden ontstaat door de manier waarop mensen ze in het dagelijks leven gebruiken. Dat gebruik breidt betekenissen uit of verandert ze in de loop van de tijd.
Betekenissen ontstaan, verbreden en veranderen door het dagelijks gebruik van woordenEen voorbeeld van zo’n ingesleten benaming is paardenkracht, pk. Dit woord gebruiken we regelmatig in ons dagelijks als we praten over het vermogen van een werk- of voertuig. We weten allemaal dat er geen paard meer aan te pas komt en dat we hier ook helemaal niet naar verwijzen als we het woord paardenkracht in de mond nemen. Door het gebruik van dit woord in de context van vermogen, komt het aan zijn betekenis.
Bij paardenkracht leek de essentie ervan te zijn dat de kracht van paarden kwam. De betekenis is inmiddels verschoven en paarden hebben niets meer te maken met de huidige betekenis van het woord. Dit alles kon alleen gebeuren doordat mensen het woord gebruiken in de praktijk – daar waar betekenissen tot stand komen. Betekenissen van woorden komen niet tot stand door in het dagelijks leven met je medemens te discussiëren over wat iets ‘is’. Betekenissen ontstaan, verbreden en veranderen door het dagelijks gebruik van woorden – voor conceptuele analyses is hier geen ruimte.
Eet rustig vlees
Zoals de betekenis van het woord paardenkracht verschoven is en niet meer over dieren gaat, zo kan het ook gaan met vlees. Als je mensen vraagt naar wat vlees is – naar een essentie – blijkt de gut feeling vaak wel te zijn dat vlees afkomstig moet zijn van een dier. Echter, in de praktijk en het gebruik, waarin betekenissen ontstaan, weegt dit element van vlees helemaal niet zo zwaar. En áls het in die praktijk meegewogen wordt, is dit vaak in negatieve zin – bijvoorbeeld met de focus op dierenleed.
Dus mocht je na je goede voornemens alweer begonnen zijn met vlees eten, dan weet je nu dat je de draad moeiteloos weer kunt oppakken en door kunt gaan met vlees eten. Met vegetarisch vlees te eten weliswaar, maar je hebt inmiddels begrepen dat er geen verschil is. Toch is het zo dat dierlijk vlees nog de standaard is en een vegetarisch eetpatroon daarop een uitzondering. We gebruiken het woord ‘vlees’ nog niet zoals we ‘paardenkracht’ nu gebruiken. De toevoeging ‘plantaardig’ of ‘vegetarisch’ kan nu nog niet weggelaten worden. Mensen willen weten wat voor vlees ze in de kuip hebben. Over een tijdje zijn we dat vergeten.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
De 'jonge filosofe' ontdekt hoe levendig taal is. Als ik mijn bitumen dak moet repareren huur ik een varken. Moet ik beton storten op een plek waar geen grote betonwagen kan komen, dan huur ik een Japanner. Een kop- en kontloos meubel in de gymnastiekzaal heet een paard, zoals ook de vuurtoren bij Marken het paard wordt genoemd. Is hout te dun voor de schroef, dan heb ik er niet genoeg vlees om de schroef in te draaien. Maar de taal, die van de mensen is, wil nog niet wat van de jonge filosofe alvast 'mag'. Vegetarische boetseerkunst heet in de volksmond nog bij lange geen vlees.
"Alles blijft dus hetzelfde. Het enige verschil is dat dit vlees niet afkomstig is van een dier."
Afgezien van de andere eiwitten, andere (meer of minder) vitaminen/mineralen, andere vertering door het lichaam etc is het exact hetzelfde..
Hopelijk kan ik er vanuit gaan dat als ik iets koop, het ook is wat het zegt. En dat de arts die ik bezoek ook echt arts is, en niet iemand die dezelfde filosofie als in het artikel hanteert.
Taal leeft, maar de functie niet: taal is manier om gedachten en ideeën over te dragen. Dat wil natuurlijk alleen een beetje lukken als woorden voor iedereen dezelfde betekenis hebben. Het wordt natuurlijk vervelend als de 'bob' in het café de hele avond 'een biertje' bij zijn vrienden bestelt en er aan het eind van de avond achterkomt dat het toch niet alcoholvrij was.
Er is een groep mensen die bijzondere aandacht heeft voor wat ze eten en drinken, bijvoorbeeld vanwege hun gezondheid of i.v.m. dierwelzijn. Voor hen is het (extra) belangrijk dat de aanduiding van een product (zoals 'kaas') overeenkomt met de betekenis die zij er zelf bij in gedachten hebben. Immers, hoe kunnen zij anders vaststellen of ze datgene eten of drinken dat ze willen? De meeste voedingsmiddelen zijn veel méér dan een verzameling micro- en macronutrienten en daarmee niet of nauwelijks uitwisselbaar met een ander product. Misschien valt daarom de omgekeerde stelling even goed te verdedigen: het is van belang dat we exactere aanduidingen gaan gebruiken voor voedingsmiddelen.
Dennis, er zijn filosofen die taal zien als gedrag en regulering van gedrag (niet de minste zelfs); gedachten uitwisselen vinden ze als het ware een illusie (op zijn best een zeldzame bijkomstigheid die af en toe slaagt, maar alleen op wel heel bijzondere momenten). De vingeroefening van Anne is er eentje om te kijken of het houdt.
Overigens: de Vegetarische Slager doet niet mee aan de vegaweek op basis van het mechanisme dat ze hierboven beschrijft. Ik zag op twitter de nodige bijval. Ook van mensen die normaal pro-vlees reageren.
Natuurlijk staat taal voor veel meer dan louter uitwisseling van informatie. Er wordt zelfs gedacht dat het juist onze taligheid is dat ons 'inteligente' dieren maakt. De mens als verhalenverteller. Vanaf dat perspectief is de betekenis van woorden vrij vluchtig en doet het er niet toe hoe we ons uitdrukken, áls we ons maar uitdrukken. Daarvan geeft Anne hierboven een mooie schets.
Maar dat filosofisch perspectief neemt de realiteit van alledag niet weg, en in die alledaagse praktijk proberen we, naast alle andere doelen van taal, met woorden in elk geval ook iets uit te drukken. Als we elkaar willen begrijpen is een goede formulering van belang. Ik denk daarbij bijvoorbeeld aan Wittgenstein die er in zijn colleges minuten over kon doen om een vraag te formuleren, om te voorkomen dat hij er onverhoopt al allerlei aannames in zou leggen. In het hier en nu kunnen we m.i. daarom een door een gemeenschap gezamenlijk begrepen betekenis daarom niet zomaar naast ons neerleggen.
De vraag is bijvoorbeeld wat het betekent voor de grip die we hebben op hoe we ons voeden als een woord als vlees een nog pluralere betekenis zou krijgen.