Niet zolang geleden was de Nederlandse zuivelsector nog heel tevreden met zichzelf. Het Duitse bureau Roland Berger maakte in een rapport uit 2013 duidelijk hoe belangrijk de sector is voor Nederland. Daarin valt onder meer te lezen: De Nederlandse melkveehouderij en zuivelindustrie hebben een productiewaarde van €4,3 miljard en €6,4 miljard in 2012 respectievelijk. De sector is in omvang ongeveer 1/6 van de totale voedingsmiddelenindustrie en groter dan bijvoorbeeld de Nederlandse elektrische apparaten-, farmaceutische- of auto-industrie. Nederland heeft in omzet per inwoner de derde zuivelsector van de EU. De groei is robuust: de sector is vandaag de dag groter dan voor de economische crisis.

Zwembaden vol
Circa 19 duizend boerenbedrijven produceren met 1,5 miljoen koeien 12 miljard kilo melk per jaar. Roland Berger spreekt plastisch van "6.000 Olympische zwembaden vol." Die melk wordt in Nederland verwerkt door 21 bedrijven in 51 fabrieken tot kaas, boter, consumptiemelk en melkpoeder. Verder worden uit de restproducten van zuivelverwerking, zo schrijf Roland Berger, "hoogwaardige eiwitten" gehaald voor de productie van andere voedings- en geneesmiddelen.

'Gewoon melk' is voorbij in de Nederlandse markt
Een kleine maand geleden kondigde Jumbo aan over te willen op meer dan alleen die hoogwaardige grondstof en de weidevariant daarvan die volgens eigentijdse maatschappelijke eisen niet ver genoeg gaat. Jumbo kreeg op z'n lazer van Milieudefensie omdat die milieu-NGO Jumbo wel had laten bewegen richting maatschappelijk verantwoorde melk, maar vergeten was er ook een betere betaling voor te regelen. Dat neemt niet weg dat Jumbo duidelijk maakte dat 'gewoon melk' en 'gewoon weidegang' in de Nederlandse markt voorbij is. Andere supers zullen volgen, voorspelde ik.

AH al maanden bezig
Albert Heijn was in stilte al maanden bezig om nieuwe eisen te ontwikkelen om melk met weidevogels, biodiversiteit, meer CO2-vastlegging in de bodem en weidegang voor ook jongvee te realiseren. Vandaag kwam het nieuws naar buiten. Ik sprak erover met Erik Lückers van AH die trots is op wat hij noemt "een grote stap vooruit voor koe, bodem en boer" en het feit dat Albert Heijn drie cent extra betaalt aan de boer die aan de eisen van Albert Heijn wil voldoen.

AH betrekt zijn melk niet van een coöperatie, maar direct van boeren. Albert Heijn laat hun melk verwerken door A-ware, een zuivelverwerkend bedrijf waar de Zaanse super al heel lang zaken mee doet. AH en A-ware werven boeren voor een contractperiode van minstens drie jaar. Ze kunnen tot einde dit jaar hun belangstelling kenbaar maken. In het nieuwe jaar kunnen dan AH, Aware en de boeren besluiten of ze daadwerkelijk met elkaar in zee gaan. De boeren krijgen drie jaar de tijd om in het eisenpakket te kunnen groeien. De belangrijkste elementen daarvan zijn:

Koe
• Ook Weidegang voor jongvee
• Meer ruimte in de stal
• > 80% ruwvoer uit gras
• In iedere stal een koeborstel

Bodem
• Grondgebonden
• Regionaal geteeld voer
• 100% kruidenrijk grasland ten behoeve van biodiversiteit
• Maximale organische-stofvastlegging in de bodem (CO2-reductie)
• Weilanden niet meer omploegen

Boer
• Transparantie en openstellen van het bedrijf
• Jongvee zelf opfokken of binnen een straal van 25 km
• Gebruik van uitsluitend groene stroom
• CO2-vastlegging bepalen op de boerderij
• Vergroten vakkennis door volgen workshops

Het eisenpakket tilt de melk en andere zuivel van AH in één klap boven het alle andere duurzaamheids- en diervriendelijkheidslabels uit. Daarmee geeft Albert Heijn met zijn huismerk het imago van nagenoeg alle merkzuivel het nakijken
Markt op zijn kop
Met die eisen zette Albert Heijn de markt vandaag definitief op zijn kop. De super kondigde vanmorgen ten overstaan van 314 geïnteresseerde boeren aan dat zij - en anderen - tot en met 31 december hun interesse in deelname aan het concept duidelijk kunnen maken; ze worden geselecteerd binnen geografisch geschikte en logistiek efficiënt gelegen locaties.

Albert Heijn wil een gesloten keten met eigen boeren vormen om een onderscheidende melk te realiseren. Het eisenpakket tilt de melk en andere zuivel van AH in één klap boven het alle andere duurzaamheids- en diervriendelijkheidslabels uit. Daarmee geeft Albert Heijn met zijn huismerk het imago van nagenoeg alle merkzuivel het nakijken.
De eerste melk, kaas, boter, nagerechten en yoghurt van de nieuwe AH-zuivel moeten medio 2018 al in de winkels liggen. Wanneer het assortiment 100% om zal zijn, is afhankelijk van de belangstelling van intekenende boeren binnen de logistiek geschikte gebieden.

Bodem omhoog of juist omlaag?
Ik vroeg Wouter van der Weijden, die zich namens de Stichting CLM al jarenlang inzet voor een grondgebonden, ecologische melkveehouderij met weidegang in Nederland, hoe hij aankijkt tegen de deal van Albert Heijn, A-ware en enkele honderden Nederlandse boeren om een eigen zuivelketen op te zetten. Van der Weijden: “Wat de markt nu doet, is deels een reactie op de keuze van LTO en de overheid in 2015 voor een halfzachte Wet grondgebonden groei melkveehouderij, veel te mager in de ogen van groene NGO's en supers. Nu naast Jumbo en AH ook Europese reuzen als Aldi en Lidl groenere zuivel willen, is er geen ontkomen meer aan, ook niet voor FrieslandCampina. Ik maak me wel zorgen wat er gaat gebeuren met de niet-groene melk, waartoe straks ook nog de hoofdstroom van bijvoorbeeld A-ware zal behoren. De wereldmarkt stelt nog nauwelijks groene eisen, dus is de verleiding groot om de bodem te verlagen om beter te concurreren op kostprijs. Maar daar kan de hele sector last van krijgen, ook het groene deel. Dus zal de bodem voor de hele sector omhoog moeten.”

Van der Weijden benoemt de kern van het probleem: als Nederlandse boeren geen aansluiting weten te vinden bij Nederlandse supers en Europese als Lidl (dat al langer in gentech-vrije melk doet) en Aldi (dat vandaag aankondigde ook melk met hogere milieu- en welzijnseien te willen gaan leveren), dan raken ze hun markt kwijt. Daarom moet volgens Van der Weijden "de bodem omhoog" omdat die boeren anders met de nek worden aangekeken.

De logica van de internationale markten dicteert echter de omgekeerde richting: de bodem moet omlaag want Nederlandse melkveehouders hebben gemiddeld de hoogste kostprijzen ter wereld. Omdat boerenorganisaties, hun coöperaties, politiek en overheid niet voorzagen dat supermarkten de wensen van consumenten als een kans zouden zien, zit die tot voor kort zo trotse Nederlandse zuivelindustrie van het Berger-rapport nu met de vraag waar ze heen moet met al die boeren die alleen maar te duur wit spul maken waar straks geen afnemer meer op zit te wachten.
Nederland verkoopt circa 80% van zijn zuivel naar het buitenland. Stel dat een kwart tot een derde geen afnemer meer kan vinden omdat de melk van die boeren te duur is geworden voor de wereldmarkt die wel 'hoogwaardig eiwit' wil, maar niet de duurzame rimram. Dan stelt zich de vraag: moet je zulk alleen-maar-wit-spul in Nederland nog willen maken? Volgens de nieuwe standaards in Nederland zijn de boeren die het maken immers milieuverprutsers. En als we het toch in Nederland willen blijven maken, dan zullen de kosten van zulke melk flink omlaag moeten. U raadt al met welke consequenties. De nieuwe minister van Landbouw ontdekt alweer een nieuw dilemma in haar erfenis.

NB: komisch is de #NotAppie commercial van Milieudefensie. De NGO dacht dat Albert Heijn niet wilde voldoen aan eisen waar Jumbo wel in meeging. Naar we nu weten, maakte AH een lange neus naar Milieudefensie en haalden de Zaandammers de Veghelaren van Jumbo alweer in.

Dit artikel afdrukken