Lees ook
Het jonge Wageningse bedrijf Solynta heeft een aardappelras ontwikkeld dat in hoge mate resistent is tegen phytophthora, de aardappelziekte die ieder jaar wereldwijd voor €10 miljard schade aanricht. Bestrijding kan alleen met veel bestrijdingsmiddelen. In Nederland wordt 50% van de toegelaten bestrijdingsmiddelen ingezet om phytophtora tegen te gaan. Veredelaars en wetenschappers is er veel aan gelegen alternatieven te vinden om deze schimmelziekte te bestrijden.

Paardensprong
"Hartstikke leuk", zegt Bert Lotz, agroecoloog aan Wageningen UR over de Solynta-aanpak. Hij vergelijkt het met de paardensprong uit het schaakspel, waardoor je hele nieuwe perspectieven in het speelveld opent.

Lotz legt uit dat het veredelen van aardappelen niet eenvoudig is. De klassieke manier om dat te doen, is via het kruisen van rassen. Dat is bij aardappelen lastig, omdat het gewas tetraploïd is; ieder chromosoom komt 4 keer voor. Mensen zijn diploïde organismen, wij hebben van elk chromosoom twee exemplaren, eentje van vaders- en eentje van moederskant. Bij aardappel zijn er dus meer, waardoor er ook meer genetische variatie van de ouders in de nakomelingen meekomt. Om die reden worden aardappelrassen via pootgoed vermeerderd. Dan ligt het genenmateriaal in ieder geval vast en weet je wat je als teler kunt verwachten aan opbrengst, smaak en uiterlijk.
Een traditioneel veredelingstraject kost zo'n 10 tot 15 jaar en dan is het nog maar de vraag of de consument de aardappel wil kopen.

GMO-aardappelen
Er is ook een snellere manier om aardappels te veredelen: via gentechniek. In Nederland - 's werelds grootste aardappelveredelaar - werkte Lotz de afgelopen jaren mee aan het project DuRPh. Wageningse wetenschappers brachten via genetische modificatie (cisgenese, dus met soorteigen genen) resistentiegenen uit wilde aardappelrassen in in bestaande tafelaardappelen. Dit kan ook met klassieke veredeling maar dat duurt langer en is minder gericht. Het project leverde een schat aan kennis op over resistentiegenen en het genetisch materiaal van de bij ons bekende consumptieaardappelen. Maar in Europa zijn genetisch gemodificeerde gewassen voor teelt alleen toegelaten na een zeer uitgebreide en vooral ook dure toelatingsprocedure. Voor de resistente GMO-pieper geldt dit ook. Dit maakt deze toepassing op dit moment te duur en ongewis voor het Nederlandse bedrijfsleven.

Solynta combineert de aardappelkennis van onder meer het DuRPh-project met ervaring uit de tomatenteelt. Het bedrijf slaagde erin het DNA van de aardappel 'op te schonen'. "We verrijken voor de goede genen, en halen alle slechte genen weg", schetst hoofd onderzoek Pim Lindhout in De Volkskrant. Solynta bouwde meteen een combinatie van resistentiegenen in. "Die weerstanden waren altijd enkelvoudig; Solynta gaat nu laten zien ‘dat we snel een tweevoudige resistentie in aardappelrassen kunnen inbouwen. En dat kunnen we uitbreiden naar drie, vier of nog meer resistenties," vult directeur Hein Kruyt aan in het FD. Solynta denkt zijn nieuwe aardappel binnen 4 à 5 jaar op tafel te kunnen zetten.

Je kúnt natuurlijk een nijptang gebruiken om een schroef in de muur te draaien. Maar een schroevendraaier is toch beslist handiger
Versnelling
Bert Lotz is enthousiast over de nieuwe methode van veredelen, omdat Solynta een versnelling van klassieke veredeling mogelijk lijkt te maken. "Je kunt niet genoeg technieken hebben om dit belangrijke voedselgewas te veredelen". Lotz vertelt dat gentech geen oplossing voor alles is. Er zijn verbetermogelijkheden aan de aardappel zoals de droogte- of zoutbestendigheid van de pieper waar we nog te weinig van weten om precisieveredeling met cisgenese of bijvoorbeeld nieuwe technieken als CRISPR-Cas op los te laten. "Droogteveredeling van de aardappel vindt nu nog op de klassieke manier plaats, want de genen die daar bij betrokken zijn kennen we nog te weinig," zegt Lotz. Maar het gericht inbrengen van combinaties van bekende resistentie-genen in allerlei bestaande aardappelrassen gaat het best met genetische modificatie en waarschijnlijk binnenkort met CRISPR-Cas. Dat zal met de nieuwe techniek van Solynta nog steeds lastig zijn. "Zie het maar als een gereedschapskist. Je kúnt natuurlijk een nijptang gebruiken om een schroef in de muur te draaien. Maar een schroevendraaier is toch beslist handiger. Different horses for different courses", glimlacht Lotz.

Solynta belooft nog een doorbraak, schrijven de kranten. Het bedrijf werkt ook aan aardappelzaaizaad, net als Nederlands grootste aardappelveredelaar HZPC. Daarover een volgende keer meer.
Dit artikel afdrukken