Terwijl vanmorgen emeritus hoogleraar diergeneeskunde Frans van Knapen in het Algemeen Dagblad vertelt dat de fipronilaffaire 'pure chemofobie' is, staat de wereld op zijn kop. Eieren met fipronil zijn aangetroffen tot in Hong Kong. Zelfs de New York Times schrijft over het eierschandaal dat Nederland en België de wereld in hielpen door, zegt toxicoloog Martin van den Berg, klungeligheid. Die klungeligheid resulteert uit een mix van onkunde, slechte organisatie en communicatie, stelden hij en zijn Belgische collega Jan Tytgat in gesprek met Foodlog vorige week. Van den Berg blijft mild over de NVWA omdat die niet schuldig kan worden gehouden voor een falen dat het gevolg is van bezuinigingen die door de politiek zijn veroorzaakt. Twee voor de uitvoering van die politiek geïnspireerde bezuinigingen mede-verantwoordelijke oud-bewindslieden steunen die visie.

De fipronilaffaire kan forse gevolgschades veroorzaken. De markt is inmiddels kopschuw, zelfs voor fipronil dat legaal en niet in de dierlijke keten is gebruikt. Nederlandse boeren, autoriteiten en de politiek die de autoriteit en kennis stuk bezuinigde, hebben wat op hun geweten
Afgelopen weekend kwam de Franstalige Belgische krant Le Soir met het bericht dat de FAVV, de Belgische tegenhanger van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit (NVWA), al in juni 2016 op de hoogte zou zijn geweest van de gevaren van fipronil. Dat riep bij het Belgische publiek uiteraard de vraag op waarom de voedselveiligheidsautoriteit toen al niet optrad. Het leek er immers op dat België toch eerder op de hoogte was van een genegeerde aanwijzing, terwijl België net Nederland het niet opvolgen van een aanwijzing uit november had verweten.

Wetenschap twijfelt
Het antwoord is niet ingewikkeld. Omdat er een wetenschappelijke discussie is ontstaan over de gezondheidseffecten van fipronil als insecticide in de plantaardige landbouw. Het middel wordt niet alleen door dierenartsen gebruikt, maar ook in de landbouw om insectenvraat aan vooral maïs, zonnebloemen en rijst tegen te gaan. Sporen ervan kunnen daarom bijvoorbeeld ook in margarine (via zonnebloemen) of veevoer en zelfs melk en boter (via maïs) terechtkomen. In 2013 overwoog en besloot (op 16 juli) de EU tot restricties voor het gebruik van fipronil - een oudere neonicotinoïde, de middelenfamilie die hoofdverantwoordelijk zou zijn voor bijensterfte - in de akkerbouw. De residuen van het middel komen in het milieu en gelden daar als hoog-toxisch voor tal van dieren.

Ze komen ook in de voedselketen terecht via granen die direct of via diervoeders in mensen terecht kunnen komen. Omdat het vermoeden van schadelijke effecten door het gebruik van fipronil bij de teelt van granen op onder meer menselijke embryo's gerechtvaardigd is, zei de Belgische Hoge Gezondheidsraad dat er wellicht nieuwe normen moeten komen. De Hoge Gezondheidsraad pleit uit voorzorg voor een preventieve aanpak van de risico's die aan het plantaardig gebruik van fipronil verbonden zijn. "We benadrukken dat de klassieke toxicologie niet volstaat voor dit type product, en voor pesticides in het algemeen, vooral omwille van de 'cocktaileffecten' en de nog niet goed gekende effecten op embryo's", verduidelijkt Marie-Louise Scippo in De Morgen. Scippo schreef mee aan het rapport en is lid van het wetenschappelijk comité van het FAVV.

De politiek, de EU en de nationale parlementen, bepaalt de normen op basis van adviezen zoals die van de Hoge Gezondheidsraad, maar heeft die nog niet overgenomen. De FAVV en NVWA zijn er slechts om normen te handhaven en naar bevind van zaken in te grijpen in geval van calamiteiten. Voor dat laatste had de FAVV geen aanwijzingen. De Nederlandse NVWA, zo blijkt achteraf, had daar wel aanwijzingen voor maar niet de organisatie- en kennisgraad om daar op te handelen.

Nederland wel te traag; boeren moeilijk als slachtoffer te zien
Nederland handelde wel te traag op de aanwijzing uit november. Als insecticide in de dierlijke voedselketen (dus voor direct gebruik in stallen of op dieren die we eten of waar we de producten, zoals eieren en melk, van eten) is fipronil domweg verboden, terwijl bekend is dat het middel zich kan ophopen in vlees en eieren. De heisa ontstond toen dat verbod geschonden bleek, mogelijk al drie jaar en vermoedelijk met mede-verantwoordelijkheid van de boeren zelf. Zij gingen in zee met een bestrijdingsmiddelenbedrijf waarvan ze hadden kunnen weten dat het niet bonafide was. Foodlog hoorde inmiddels van goed geïnformeerde mensen uit de eierwereld dat het gerucht ging dat Chickfriend, het gewraakte bestrijdingsmiddelenbedrijf, 'geld opzij had gezet voor als het mis zou gaan.' Als zulke informatie naar boven komt, wordt het steeds minder gemakkelijk om de boeren als slachtoffers te zien.

Forse gevolgschades
Afgelopen weekend hoorden we van een Nederlandse ondernemer die door een Amerikaanse afnemer werd gevraagd of een graanproduct dat hij levert wel vrij van fipronilresiduën is. De fipronilaffaire kan forse gevolgschades veroorzaken. De markt is inmiddels kopschuw, zelfs voor fipronil dat legaal en niet in de dierlijke keten is gebruikt en binnen de normen is toegepast. Nederlandse boeren, autoriteiten en de politiek die de autoriteit en kennis stuk bezuinigde, hebben wat op hun geweten.
Dit artikel afdrukken