Sinds Trump president is, checkt zelfs Facebook feiten. Dat brengt nieuwe zorgen. Ik check wat feiten.
Of Trumps inauguratie meer mensen naar Capitol Hill trok dan Obama’s eerste is aan de hand van foto’s vast te stellen.

De opwarming van het klimaat is lastiger te controleren. Theoretische modellen rekenen voor dat de temperatuur op aarde zal stijgen. Ze voorspellen wat er zal gebeuren. Omdat verschijnselen optreden die min of meer kloppen bij de voorspellingen, vinden we klimaatverandering een overtuigend wetenschappelijk feit. Sinds een jaar of tien heeft die bewijsvoering een breed draagvlak. Hoe ongemakkelijk dat ook voelt, tegenstribbelaars weten nog altijd feiten in stelling te brengen die de geaccepteerde bewijzen in twijfel trekken.

Argeloze lezers
Onlangs bracht de NRC feiten over brood. Argeloze lezers concludeerden dat gangbaar brood vooral door gebruik van kunstmest net zoveel CO2 uitstoot als een autoritje. Daarom is biologische graanteelt nodig, concluderen eerbare politieke partijen. Hoewel supermarkten inmiddels volop overschakelen op ‘duurzaam’ biologisch, is die gevolgtrekking weinig feitelijk. Zonder kunstmest en fossiele brandstof zouden we niet de bestaande hoeveelheid voedsel en welvaart kennen. Maar geen nood, minder vlees eten zou het tekort dat biologisch laat ontstaan, kunnen opvangen. Iedere kilo vlees minder scheelt immers vele kilo’s plantaardig voer en de bijbehorende CO2-uitstoot. Dat feit horen we dagelijks in de feiten checkende media. Feitelijk zijn echter de voedingswaarden van een verder opgevoerde plofkip en tofu qua energie-efficiëntie vergelijkbaar. Wat verzwegen blijft, is het evidente nut van een stop op consumptief reizen in combinatie met zowel minder kip als tofu eten. Toch hoor je zelden over die twee tegelijk. Dat is jammer want biologisch kan mogelijk beter uit als we extreem consuminderen.

Media moeten checken wiens feiten zij presenteren en wat die personen geloven of willen. Die spade dieper produceert onze toegang tot de werkelijkheid
Nog wat feiten. “Het favoriete TV-programma van Rutte is Boer zoekt Vrouw.” Dat is een feit, want hij zei het zelf in het Algemeen Dagblad. Met het oog op de verkiezingen moest Rutte het ‘gewone volk’ bij Wilders weg zien te houden. Normaal zou je hem er vermoedelijk niet over horen; mogelijk jokt hij zelfs. “Mensen die meer Kcal eten dan ze verbranden worden te dik. Aangezien ze die calorieën zelf in hun mond steken, veroorzaken mensen hun eigen overgewicht.” Dat is een feit. Onze minister van VWS vindt het bovendien zo relevant dat ze het als basis voor haar beleid koos. Degelijke sociale wetenschappers schudden echter hun hoofd bij zulke zinloze feiten. Uiteraard gaat ieder pondje door het mondje. Maar, zeggen ze, snap nou toch dat de verleiding van reclame en overal aanwezig grijpklaar en betaalbaar eten en drinken maakt dat die mondjes zo gevuld raken dat hele volksstammen obees zijn.

Verschillende achtergronden
Feiten kunnen heel verschillende achtergronden hebben. Er zijn feiten die horen bij het taalgebruik. Je zegt alleen ’het sneeuwt’ als het sneeuwt; als dat niet zo is, word je direct gecorrigeerd. Er zijn feiten die per definitie kloppen; 1+1 kan geen 2,3 zijn omdat dan 101+67 ook geen 168 meer is. Er zijn feiten die belangen legitimeren. ’Mensen steken Kcal zelf in hun mond’ past verkopers van etenswaren en beleidsmakers die voor een swingende economie willen zorgen. Er zijn feiten waarmee mensen hun ethiek willen objectiveren. De uitspraak ’minder vlees is goed voor het klimaat’ verbergt een rechtvaardigheidsopvatting: ‘laat minder dieren lijden’. Er zijn feiten die resulteren uit tests van natuurkundige of biochemische theorieën. Zwaartekracht kun je vaststellen en als feit telkens weer reproduceren. Er zijn feiten waarmee mensen andere feiten willen verdringen, zoals bijvoorbeeld mijn feit dat niet kunstmest maar consumentisme bedreigend is voor het klimaat. Er zijn feiten waarmee mensen van andere mensen iets gedaan willen krijgen, zoals Rutte’s voorkeur voor ’Boer zoekt Vrouw’.

Het barst van de kloppende feiten die een perspectief, keuze of belang verbergen. Juist van feiten die in het geding zijn, wil je weten wat een ander je wil laten denken via zelfs kloppende feiten. De wereld waarin feiten een eigen leven gaan leiden, verschilt minder van die van Trump dan Facebook suggereert. Media moeten checken wiens feiten zij presenteren en wat die personen geloven of willen. Die spade dieper produceert onze toegang tot de werkelijkheid.

Deze tekst verschijnt gelijktijdig in de printeditie van Vork deze week. Hij werd een week voor de jongste Tweede Kamer-verkiezingen geschreven.
Dit artikel afdrukken