Semiha Denktas is een onderzoeker die zich niet alleen richt op het uitvoeren van goed opgezette studies, maar vooral ook mensen wil helpen. Dit doet ze in het kersverse ‘Centre for Health Promotion’ in Rotterdam. Daar ontwikkelt ze met een uitgebreid team gedragswetenschappers en andere professionals nudging-projecten om mensen een zetje in de goede richting van een gezonde leefstijl geven.

Gedrag is veranderbaar
Gezondheid is voor een aanzienlijk deel leefstijlgerelateerd en heeft dus ook met gedrag te maken. “Dat er zoveel ziektes ontstaan door een ongezonde levenswijze is aan de ene kant slecht nieuws. Aan de andere kant is het juist goed nieuws,” zegt Semiha Denktas van de Erasmus Universiteit. “Niet eenvoudig, maar gedrag is te veranderen.”

Wij als wetenschappers zijn heel goed in staat om goede dingen te bedenken, maar we blijven veel te veel in onze eigen abstracte denkwereld. Terwijl het om mensen gaat in hun eigen context
Denktas liep in haar werk aan tegen de scheiding tussen theorie en praktijk. Voor een deel moeten wetenschappers hiervoor hun hand in eigen boezem steken vindt ze; de vertaalslag naar de praktijk ontbreekt vaak. “Wij als wetenschappers zijn heel goed in staat om goede dingen te bedenken, maar we blijven veel te veel in onze eigen abstracte denkwereld. Terwijl het om mensen gaat in hun eigen context,” aldus Denktas.

Theorie naar de praktijk
Ze is daarom een samenwerking aangegaan met de gemeente Rotterdam en het Erasmus MC. “Wij hebben de wetenschappelijke kennis, zij staan middenin de praktijk. Huisarts, fysiotherapeuten en andere zorgverleners, we hebben ze allemaal nodig om mensen gezonder te krijgen.” Om inzicht te krijgen in wat speelt bij de bewoners van de stad, start Denktas samen met haar projectgroep met panelonderzoeken. In deze groepsoverleggen met zorgverleners en bewoners uit de buurt proberen de onderzoekers boven tafel te krijgen wat er speelt in de praktijk.

“Als we goed observeren welk gedrag mensen in welke context vertonen, zijn we beter in staat nudging-projecten te bedenken.” Denktas komt met haar team tot 2 of 3 scenario’s die ze uit gaan proberen om te kijken welke het meest succesvol is. “Uit buitenlandse studies weten we dat we via kortdurende experimentele studies kunnen ontdekken wat het best werkt. Als er goede resultaten worden geboekt dan is het daarna aan de beleidsmakers om het op te schalen.”

Mensen zijn gewoontedieren
Denktas ziet op allerlei gebieden mogelijkheden voor nudging-projecten. Ze legt uit: “95% van het gedrag wat mensen vertonen is automatisch, 5% is bewust gedrag, waar mensen op reflecteren of over nadenken. Lang hebben we het idee gehad: ‘als mensen maar weten dat ze van roken longkanker krijgen, dan stoppen ze wel met roken’. Dat werkt niet. We moeten dus meer dan voorheen het voor mensen makkelijker maken om gezonde keuzes te maken. Het creëren van een omgeving waarin gezonde keuzes meer voor de hand liggen, zonder ongezonde keuzes te verbieden, is de essentie.”

Pianotrap
Het project startte eind juni, met de opening van de pianotrap op het Centraal Station van Rotterdam. De pianotrap is een vorm van nudging die in het buitenland al effectief is gebleken. Reizigers kiezen vaker voor de trap, omdat het pianospel tijdens het stappen op de treden leuk is. Wat er verder voor projecten gaan starten, weet Denktas nog niet. Dat is vooral afhankelijk van wat er uit de panelonderzoeken komt.

Uitdagingen
Er zijn nog vele uitdagingen omdat er nog veel onbekend is over de effecten van nudging. “We weten bijvoorbeeld niet hoe lang een nudge blijft werken. Het is best mogelijk dat een nudge na een aantal weken niet meer werkt. Dat moeten we goed blijven monitoren en zo nodig wat nieuws verzinnen.” Ook zijn verschillen in culturele achtergrond en sociaal economische status (SES) een aandachtspunt, zeker in een stad als Rotterdam waar relatief veel mensen met een lage SES wonen.

“Volgens sommigen zijn nudges universeel, maar ik denk dat er wel verschillen zijn. Vanuit de psychologie weten we dat gedrag ook beïnvloed wordt door je cultuur. Dat zie je alleen al terug in voedingsgewoontes. Als je bijvoorbeeld mensen vegetarisch wilt laten eten en je biedt dat aan vanuit één specifieke keuken, dan weet je al dat dat niet iedereen blij zal maken en zal motiveren om dat te doen.”

Als je wilt dat ouderen meer buiten komen en er zijn drie trappetjes die ze moeten nemen terwijl ze met een rollator lopen, dan zullen ze het gewenste gedrag niet gaan vertonen
Doel
Wat Denktas uiteindelijk met haar project wil bereiken is het besef dat de invloed van de fysieke omgeving enorm groot is. “Als je wilt dat ouderen meer buiten komen en er zijn drie trappetjes die ze moeten nemen terwijl ze met een rollator lopen, dan zullen ze het gewenste gedrag niet gaan vertonen. Heel simpele dingen kunnen zulke grote belemmeringen zijn. Als je begint om dat aan te passen heb je al heel veel gewonnen; daar heb je geen nudge voor nodig,” aldus Denktas.

“Voor mij als wetenschapper is het belangrijk om een aantal goede studies over gedragsverandering op te zetten. Maar mijn drijfveer is vooral dat we zoveel mogelijk mensen helpen die heel graag hun gedrag willen veranderen, maar dat niet altijd kunnen vanwege allerlei belemmeringen. Wie wil er nu graag ongezond zijn? Met het Center for Health Promotion hopen we de komende jaren deze mensen te kunnen helpen en een bijdrage te leveren aan een gezonder Rotterdam.”
Dit artikel afdrukken