2 min
'Vertrouwen op de markt' om pesticidengebruik terug te dringen is even als absurd als gevaarlijk. Dat zegt Gustaaf Haan, hoofdonderzoeker van Questionmark.
Op elk voedingsmiddel staan tegenwoordig de voedingswaarden tot achter de komma vermeld. Welke pesticiden zijn gebruikt bij de teelt is echter onmogelijk te achterhalen. Dat is een groot risico voor onze akkers en ons drinkwater.
Intensieve landbouw groter probleem dan klimaatverandering
Intensieve landbouw speelde in de vorige eeuw een belangrijke rol in de strijd tegen hongersnood. Maar wat op korte termijn een zege was, kan op lange termijn een vloek blijken. De schadelijke gevolgen van sommige pesticiden doen zich pas na decennia voor. Steeds meer onderzoek laat zien dat pesticiden niet alleen ‘slechte’ organismen doden, maar ook bodemleven dat cruciaal is voor de natuurlijke vruchtbaarheid van akkers. Er zijn ook sterke aanwijzingen dat bepaalde pesticiden bijdragen aan de wereldwijde sterfte onder bijen. Bijen zijn essentieel voor de bestuiving van voedselgewassen. Een groep biologen betoogde recent in Nature dat intensieve landbouw een groter probleem is dan klimaatverandering.
Pesticiden maken de grote oogsten mogelijk die de almaar welvarender wereldbevolking vraagt. Het is niet realistisch om per direct over te stappen op volledig biologische teelt. De vraag is wel: hoe voorkomen we dat onze akkers over twintig jaar volledig zijn uitgeput? Wie zorgt dat we ons beperken tot hoogstnoodzakelijke, 'veilige' middelen?
Onze regering schrijft in haar nota over pesticiden: 'verkopers en gebruikers zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen’. De overheid wil controversiële pesticiden niet verder reguleren, maar vertrouwt op ‘het mechanisme van marktvraag en marktdruk’.
Dat is een even absurd als gevaarlijk vertrouwen. Je hoeft geen econoom te zijn om te begrijpen dat verkopers geen enkel belang hebben om het gebruik van pesticiden te minderen. Dan de gebruikers; dat zijn boeren. In theorie is het hun eigenbelang om akkers ook op termijn vruchtbaar te houden maar in praktijk is dat onvoldoende borg. Want het zelfde 'mechanisme van marktvraag' zet boeren al decennia onder grote druk om tegen minimale marges te produceren. Dan komt er weinig van voorzorgsmaatregelen; onlangs bleek nog dat ruim 70% van de boeren niet eens verzekerd is tegen zoiets onvermijdelijks als een flinke hagelstorm. In deze markt mogen we niet van boeren verwachten dat ze investeren in duurzame gewasbescherming.
Maar welk voedsel is dat? Supermarkten hebben doorgaans geen idee welke bestrijdingsmiddelen hun toeleveranciers gebruiken. Zelfs over landelijk pesticidengebruik bestaan geen betrouwbare cijfers. Greenpeace ontdekte onlangs dat de verkoopcijfers van de pesticidebranche soms vijf keer hoger zijn dan de cijfers die het CBS hanteert. Laat staan dat over individuele producten iets zinnigs te zeggen is door ons als consumenten, door kritische journalisten, de milieubeweging of door mij als onafhankelijk onderzoeker. Niemand weet wat er gesproeid wordt op onze akkers. Wél zijn kosten voor drinkwaterwinning de laatste jaren schrikbarend gestegen doordat pesticiden en kunstmest vanuit akkers het oppervlaktewater vervuilen. Niks 'markt'; die kosten betaalt u gewoon via de belasting.
In deze tijd geloven we dat de markt problemen oplost. Het zij zo. Maar geen enkele markt functioneert zonder die ene essentiële brandstof: informatie. Zonder informatie kan niemand de verantwoordelijkheid nemen die hem door de overheid is toegeschoven. Van elk product moet ten minste te achterhalen zijn welke pesticiden zijn gebruikt. Dat hoeft niet via het etiket: Staatssecretaris van Dam lanceert binnenkort een centrale databank met informatie over levensmiddelen. Dat is een uitgelezen kans om pesticidengebruik transparant te maken. Totdat
we er achter komen dat bescherming van onze akkers niet thuishoort op de markt, maar bij de overheid. Vergeet de banken: als er iets too big to fail is, is dat het ecosysteem waar we dagelijks in leven.
Deze opinie van Gustaaf Haan verscheen vorige week in Trouw.
Dit artikel afdrukken
Intensieve landbouw groter probleem dan klimaatverandering
Intensieve landbouw speelde in de vorige eeuw een belangrijke rol in de strijd tegen hongersnood. Maar wat op korte termijn een zege was, kan op lange termijn een vloek blijken. De schadelijke gevolgen van sommige pesticiden doen zich pas na decennia voor. Steeds meer onderzoek laat zien dat pesticiden niet alleen ‘slechte’ organismen doden, maar ook bodemleven dat cruciaal is voor de natuurlijke vruchtbaarheid van akkers. Er zijn ook sterke aanwijzingen dat bepaalde pesticiden bijdragen aan de wereldwijde sterfte onder bijen. Bijen zijn essentieel voor de bestuiving van voedselgewassen. Een groep biologen betoogde recent in Nature dat intensieve landbouw een groter probleem is dan klimaatverandering.
Je hoeft geen econoom te zijn om te begrijpen dat verkopers geen enkel belang hebben om het gebruik van pesticiden te minderen. Dan de gebruikers; dat zijn boeren. In theorie is het hun eigenbelang om akkers ook op termijn vruchtbaar te houden maar in praktijk is dat onvoldoende borgPesticiden
Pesticiden maken de grote oogsten mogelijk die de almaar welvarender wereldbevolking vraagt. Het is niet realistisch om per direct over te stappen op volledig biologische teelt. De vraag is wel: hoe voorkomen we dat onze akkers over twintig jaar volledig zijn uitgeput? Wie zorgt dat we ons beperken tot hoogstnoodzakelijke, 'veilige' middelen?
Onze regering schrijft in haar nota over pesticiden: 'verkopers en gebruikers zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een duurzaam gebruik van gewasbeschermingsmiddelen’. De overheid wil controversiële pesticiden niet verder reguleren, maar vertrouwt op ‘het mechanisme van marktvraag en marktdruk’.
Dat is een even absurd als gevaarlijk vertrouwen. Je hoeft geen econoom te zijn om te begrijpen dat verkopers geen enkel belang hebben om het gebruik van pesticiden te minderen. Dan de gebruikers; dat zijn boeren. In theorie is het hun eigenbelang om akkers ook op termijn vruchtbaar te houden maar in praktijk is dat onvoldoende borg. Want het zelfde 'mechanisme van marktvraag' zet boeren al decennia onder grote druk om tegen minimale marges te produceren. Dan komt er weinig van voorzorgsmaatregelen; onlangs bleek nog dat ruim 70% van de boeren niet eens verzekerd is tegen zoiets onvermijdelijks als een flinke hagelstorm. In deze markt mogen we niet van boeren verwachten dat ze investeren in duurzame gewasbescherming.
Blijft over de 'marktvraag': de verantwoordelijkheid voor duurzame gewasbescherming ligt blijkbaar bij ons, voedselconsumentenBlijft over de 'marktvraag': de verantwoordelijkheid voor duurzame gewasbescherming ligt blijkbaar bij ons, voedselconsumenten. Wij moeten voedsel dat geproduceerd is met gevaarlijke of risicovolle bestrijdingsmiddelen links laten liggen.
Maar welk voedsel is dat? Supermarkten hebben doorgaans geen idee welke bestrijdingsmiddelen hun toeleveranciers gebruiken. Zelfs over landelijk pesticidengebruik bestaan geen betrouwbare cijfers. Greenpeace ontdekte onlangs dat de verkoopcijfers van de pesticidebranche soms vijf keer hoger zijn dan de cijfers die het CBS hanteert. Laat staan dat over individuele producten iets zinnigs te zeggen is door ons als consumenten, door kritische journalisten, de milieubeweging of door mij als onafhankelijk onderzoeker. Niemand weet wat er gesproeid wordt op onze akkers. Wél zijn kosten voor drinkwaterwinning de laatste jaren schrikbarend gestegen doordat pesticiden en kunstmest vanuit akkers het oppervlaktewater vervuilen. Niks 'markt'; die kosten betaalt u gewoon via de belasting.
Vergeet de banken: als er iets too big to fail is, is dat het ecosysteem waar we dagelijks in levenEssentiële brandstof: informatie
In deze tijd geloven we dat de markt problemen oplost. Het zij zo. Maar geen enkele markt functioneert zonder die ene essentiële brandstof: informatie. Zonder informatie kan niemand de verantwoordelijkheid nemen die hem door de overheid is toegeschoven. Van elk product moet ten minste te achterhalen zijn welke pesticiden zijn gebruikt. Dat hoeft niet via het etiket: Staatssecretaris van Dam lanceert binnenkort een centrale databank met informatie over levensmiddelen. Dat is een uitgelezen kans om pesticidengebruik transparant te maken. Totdat
we er achter komen dat bescherming van onze akkers niet thuishoort op de markt, maar bij de overheid. Vergeet de banken: als er iets too big to fail is, is dat het ecosysteem waar we dagelijks in leven.
Deze opinie van Gustaaf Haan verscheen vorige week in Trouw.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
-We leven niet meer in de tijd van in het bos verzamelen- zegt Simone, toch wordt daar in reclame druk naar gerefereerd steeds weer, bospaddestoelen, bosvruchten, bosbessen, ja ik snap het wel, ik krijg ook altijd een kick weer als ik het zie in restaurant of schap, alsof er niets veranderd is, en we nog puur natuur leven, de droom dient in stand gehouden, voor mij wel tenminste, aub geen naakte waarheid bij mijn maaltje, ik wil wegdromen!! Sta ik daar alleen in?? Hoe de kas verwarmd werd hoef ik idd niet te weten, terwijl ik toch landbouwkundige ben, how come??
Ik ben het eens met Gustaaf. Biologische plaagbestrijding moet worden gestimuleerd, chemische plaagbestrijding moet sterk worden terug gedrongen. En dat vereist een actieve overheid, die met beleidsmaatregelen deze ontwikkeling krachtig stimuleert. Daar zie ik nog veel te weinig van.
Simone Hertzberger Je stelt twee interessante vragen:
1) Hoe ver moeten we gaan met transparantie voor consumenten?
2) Wat voegt transparantie toe aan keurmerken?
Mijn ideeën daarover zijn:
1) Er zijn inderdaad veel aspecten van teelt die invloed hebben op het milieu. Als je die allemaal op het etiket wil zetten is het einde zoek. Je kunt je beter beperken tot de keuzes die het meeste invloed hebben. In ons onderzoek zijn dat (je noemde er zelf ook al een paar):
a- waar komt het product vandaan? (wordt nu al vaak vermeld)
b- hoe is het vervoerd (lucht, water, weg)?
c- is het in volle grond geteeld of in een (verwarmde) kas?
d- hoeveel (en welke) pesticiden en kunstmest zijn gebruikt?
Het moet mogelijk zijn deze vier vragen te beantwoorden voor elk product. Nogmaals: dat hoeft niet op het etiket, dat kan ook in een database. Als de informatie maar beschikbaar is voor kritische consumenten, journalisten en onderzoekers, én voor marketeers natuurlijk, die dan beter de meerwaarde van verantwoorde producten kunnen claimen.
2) Keurmerken zijn een belangrijk middel voor consumenten om verantwoord boodschappen te doen. Maar een keurmerk verdeelt de wereld in goed en fout en dat is niet erg stimulerend voor goedwillende boeren, voedselproducenten of supermarkten. Veel boeren willen of kunnen niet investeren om aan alle eisen van een keurmerk te voldoen, maar doen wél hun stinkende best om rekening te houden met natuur en milieu. Die krijgen daar nu geen cent extra voor. Sterker nog: de consument weet het niet eens. Intussen worden de marges steeds krapper. Dan is het logisch dat zo’n boer denkt: laat maar.
Andersom geldt hetzelfde: als je als producent eenmaal een keurmerk hebt, heb je geen reden meer om jezelf verder te verbeteren. Voor een biologische producent is er bijvoorbeeld geen (commerciële) prikkel om streek- of seizoensingrediënten te gebruiken, want het keurmerk is toch al binnen.
Transparantie over de zaken uit antwoord 1) doet precies dat: laten zien dat de consument veel méér te kiezen heeft dan alleen een keurmerk.
Als supermarkten inderdaad informatie hebben over pesticidegebruik, zou het dus goed zijn om die openbaar te maken. Ik ben benieuwd of Albert Heijn daarin voorop wil lopen?
#30 Gustaaf Haan als je een enkelvoudig vers product neemt en ons verteld in welke winkel van ons je het wanneer hebt gekocht, kunnen wij proberen het terug te traceren naar de betreffende teler. Via zijn teeltregistratie zouden we dan gegevens moeten kunnen achterhalen.
Maar waarom?
Wil je dan ook weten welke meststoffen de teler heeft gebruikt?
Waar het zaad vandaan komt?
Hoe de bodem na de oogst is bewerkt?
Welke brandstof de oogstmachines gebruikten?
Hoe het irrigatiesysteem in elkaar zat?
Of het product uit de kas kwam of vollegrond?
Hoe de kas werd verwarmd?
Of de teler aan vruchtwisseling doet?
Allemaal zaken die impact hebben op natuur en milieu.
We leven niet meer in de tijd van in het bos vruchten en kruiden verzamelen. De consument eet over het algemeen geteelde producten en geen producten uit het wild.
Dat jij het wilt weten bij Questionmark begrijp ik, maar hoe maak je op basis van al deze gegevens de LCA?
En het allerbelangrijkste: Wat kan een consument daar allemaal mee? Wat geeft het voor een handelingsperspectief?
Voor de meeste consumenten is een logo handiger. We hebben bijv. biologische producten.
Simone Hertzberger dank voor je antwoorden. Ze zijn deels bevredigend maar niet allemaal.
Allereerst: over residuen hebben we het hier inderdaad niet. We hebben het juist over pesticiden die níet achterblijven op het product maar terechtkomen in de bodem, in de lucht en in ons drinkwater.
Je schrijft dat ’wij etiketteren voor de klant’ en dat de gemiddelde consument ‘niks kan’ met een lijst pesticiden op het etiket. Met dat laatste ben ik het eens. Daaruit concludeer je dat die pesticiden dus ook niet vermeld hoeven worden. Die conclusie is niet terecht.
Ter vergelijking: ik schat dat 99 procent van de consumenten niet weet wat xanthaangom, linolzuur of E471 is. Is ook niet nodig, je kan het allemaal gewoon eten. Toch vinden we het belangrijk dat álle ingrediënten op elk voedingsmiddel vermeld staan. Want 1% van de consumenten pluist wél uit wat al die termen betekenen. Komt er een ingrediënt op de markt dat eigenlijk niet door de beugel kan, dan zijn er kritische consumenten, journalisten en onderzoekers die daarop wijzen. Zo houdt de ingredientendeclaratie iedereen scherp, ook al leest de gemiddelde consument ‘m niet.
Waarom zouden we dat niet voor pesticiden willen? Als pesticiden vermeld staan, zal dat iedereen in de keten scherp houden. Natuurlijk kost dat veel etiketruimte. Vandaar dat ik in mijn stuk ook schreef: het hoeft niet via het etiket. Als de informatie maar op enige manier (we hebben internet!) te achterhalen is, per individueel product. Dat laatste is belangrijk omdat de consument een handelingsperspectief nodig heeft; hij moet de ene yoghurt kunnen verkiezen boven de andere.
Mijn vraag - en indirect die van Henric van der Krogt - is: weet Albert Heijn precies genoeg welke pesticiden zijn gebruikt, om de consument daarover te informeren? Je biedt hieronder aan om voor specifieke pesticiden uit te zoeken of ze voor producten bij Albert Heijn gebruikt zijn. Ik zou graag van dat aanbod gebruikmaken, maar ik betwijfel of die informatie überhaupt bij Albert Heijn aanwezig is. Kun je daar iets over zeggen?