Gemeenschappelijke waarden zijn het fundament van elke sterke en weerbare samenleving; waarden die richtinggevend zijn voor wat voor soort maatschappij en economie je met elkaar wilt. Dat geldt ook voor de Europese gemeenschap. Door de globalisering, met zijn zelfverklaarde waardevrije neoliberale axioma's is het Europese project verworden tot een markt zonder moraal die slechts enkelen dient. En dan komt, volkomen terecht, het volk in opstand dat door zijn traditionele 'beschermheren' in de steek is gelaten.

'Spook'
Het spook dat nu door Europa waart, is het spook van de uitholling van de democratie door de aanbidding van het geld, van werkloosheid en flexibilisering, van extreme private rijkdom en brede publieke armoede, van te hoge drempels bij zorg en onderwijs en sterk stijgende kosten van het levensonderhoud. Door deze aanslag op de bestaanszekerheid en toekomstperspectief hebben grote groepen mensen alle geloof in een politieke elite verloren; een elite die hen niets dan onzekerheid heeft gebracht.

Dit heeft een klimaat van angst gecreëerd waarop het populisme zich razendsnel kon ontwikkelen door een ontheemd volk trefzeker te bedienen met nog meer angst en bijgeleverde zondebokken. Het is een trieste conclusie dat door de omarming van het neoliberalisme de mainstream politiek zelf de voedingsbodem voor dat populisme heeft geschapen.

Waarom geen 30-urige werkweek met een hoger uurloon? Dat zou de werkloosheid in de EU in één keer vrijwel oplossen
Voldoende banen
Nu staan de EU en zijn lidstaten voor de opgave opnieuw de harten van het volk te winnen. Dat kan alleen door het bieden van meer bestaanszekerheid en door zich niet langer uit te leveren aan een wereldmarkt met zijn race naar de bodem waar het gaat om werkgelegenheid en milieu. Dat kan door de sterkste schouders weer de zwaarste lasten te laten dragen, en door noodzakelijke investeringen in milieubehoud en ecologische innovatie. De afgelopen eeuw is iedere generatie 12 uur minder gaan werken: van 60 naar 48 en tenslotte naar 36 uur per week. Waarom dan nu niet een 30-urige werkweek met een hoger uurloon? Dat zou de werkloosheid in de EU in één keer vrijwel oplossen. Alleen als de EU zich op een dergelijke manier weet te hervormen en voldoende banen weet te scheppen, kan ze het vertrouwen van het volk herwinnen.

Een groot voordeel van de EU is dat de gemeenschappelijke markt vrijwel alles kan leveren wat voor een goed leven van belang is zoals voldoende en goed voedsel, energie, huisvesting en mobiliteit. De afhankelijkheid van een extreem oneerlijke wereldmarkt kan verder gereduceerd worden door het omarmen van een open circulaire economie en van 'juistschaligheid': de optimale schaal om iets te produceren. Zo wordt door het sluiten van kringlopen zowel het milieu als de werkgelegenheid een grote dienst bewezen. Dit vergt de bereidheid van ieder lidstaat om gelijke sociale en ecologische eisen aan de productie te stellen. Om de eigen markt tegen oneerlijke concurrentie te beschermen, zullen ook ingevoerde producten van buiten de EU aan die eisen moeten voldoen. Handelsverdragen met deze uitgangspunten zijn meer dan welkom. Dan zal ook een handelsreus als China alles in het werk stellen om te voldoen aan de door de Unie gestelde eisen.

Alleen met een échte wil tot samenwerking verdient een land het EU-lidmaatschap
Brexit
Wat daarnaast van belang is, is dat de EU een humaan vluchtelingenbeleid ontwikkelt waarin zij tot een verdeling van vluchtelingen komt naar draagkracht van de lidstaten. Als een lidstaat zich onttrekt aan de opvang van vluchtelingen en niet voldoet aan de sociale en ecologische eisen, is het uiteindelijk exit EU. Alleen met een échte wil tot samenwerking verdient een land het EU-lidmaatschap. Als het toch weer ieder voor zich is, kunnen we beter een punt achter de EU zetten, en kunnen lidstaten die vanuit gedeelde waarden wel echt willen samenwerken een nieuwe Europese Gemeenschap oprichten.

Groot-Brittannië was binnen de EU een exponent van globalisme en neoliberalisme. Als de Brexit de EU dwing tot bezinning en hervorming op een manier waarbij het volk zich weer gehoord en bediend voelt, en zo het nationaal-populisme op de terugtocht weet te dwingen, heeft inderdaad ieder nadeel zijn voordeel.

Frans van der Steen is bestuurslid van Platform Duurzame en Solidaire Economie, degrotetransitie.nl en voorzitter van de Landbouwgroep van de Vereniging Voor Milieuprofessionals Deze opinie verscheen afgelopen week in de Volkskrant
Dit artikel afdrukken