Vorige maand liet de Keuringsdienst van Waarde in een uitzending over Boerenkaas pijnlijk zien hoe slecht ambachtelijke producenten van oorspronkelijke producten in ons land beschermd worden.

Europese regelgeving
Dat is jammer omdat er uitstekende Europese regelgeving is voor 'Beschermde Benamingen'. Het wettelijke logo voor oorspronkelijke beschermingen ziet er zo uit:

BOB logo


De benaming is 'Beschermde Oorsprongsbenaming' (BOB).

Simpel gezegd kunnen producenten die iets oorspronkelijks maken bij de Europese Commissie bescherming aanvragen voor hun product. Zij maken dan een productdossier met de naam van het product, hoe zij het maken en uit welk gebied het product komt. De producenten zijn eigenaar van het productdossier.

Na Europese erkenning is de naam en productiewijze wettelijk beschermd. Vervolgens is het aan de nationale overheid om te controleren en handhaven dat niemand anders producten met dezelfde naam of die er op lijken als neppers verkoopt. Iedereen die hetzélfde product maakt, kan lid worden van de producentenorganisatie.

Binnen de Europese Unie zijn inmiddels meer dan 1.000 producten beschermd. Het is een heel mooi palet aan culturele en culinaire oorspronkelijke recepturen met een bepaalde herkomst. De zogeheten 'Door Database' vermeldt alle producten met hun dossier.

So far so good, we hebben een hele mooie tool om lokale producten te beschermen. Maar er wordt geen gebruik van gemaakt.

Twee handhavingen
Waar gaat het mis?

In de eerste plaats bij de handhaving. In het geval van de Beschermende Benaming 'Boerenkaas' wil de overheid geen goed controlereglement maken. Boerenkaas wordt gecontroleerd door de Stichting Centraal Orgaan voor Kwaliteitsaangelegenheden in de Zuivel (COKZ). Het COKZ is een ZBO, een Zelfstandig Bestuurs Orgaan. Het COKZ is in feite de 'eigen NVWA' (ook een ZBO) van de zuivelindustrie. Voor voedselveiligheid is dat prima, niemand kan het beter, en de industrie heeft zelf een belang bij dat mensen niet ziek worden van hun producten. Maar voor de voedselauthenticiteit gaat het mis. Dat komt omdat de industrie andere belangen heeft dan individuele kaasmakers. Producenten van industriële kaas willen dat hun producten ook authentiek lijken.

De overheid zou bij de aansturing van het COKZ veel meer onderscheid moeten maken tussen voedselveiligheid en voedselauthenticiteit. Die twee aspecten vragen om andere vormen van controle en handhaving. Dan krijgen we betere controle op zowel paardenvlees in het rundergehakt als op de echtheid van Boerenkaas.

De enige plek waar de overheid goed controleert op voedselauthenticiteit is bij de wettelijke bescherming van de term 'biologisch'. Maar biologische producenten hebben dan ook een eigen controle-instantie die speciaal let op biologische authenticiteit. Die heet Skal (ook een ZBO). Biologische producenten hebben invloed op het controlereglement. Zij hebben er zelf belang bij dat dit goed gaat en ze weten waar de gaten zitten die gemakkelijk voor fraude kunnen zorgen. Als biologisch producent mag je bijvoorbeeld niet 's morgens biologisch produceren en 's middags gangbaar. Bij Boerenkaas mag dat - jammer genoeg - wel. Beschermde Benamingen zouden, om dit op te lossen, ook een eigen controle-instantie moeten hebben. Een eigen ZBO dus.

Meerdere beschermingslogo's
Er gaat nog meer mis. Oorspronkelijke productie heeft twéé kenmerken: oorspronkelijke receptuur en oorspronkelijke herkomst. In gevallen dat alleen de receptuur beschermd is, zonder herkomst, dus zonder regio of gebied waar het oorspronkelijk vandaan komt, is sprake van een Gegarandeerde Traditionele Specialiteit (GTS). Het logo is dan iets anders:

GTS


Reden hiervoor is dat sommige producenten blijkbaar over grote gebieden verspreid zitten en dus niet een herkomst willen bepalen.

Als alleen de regio beschermd is, zonder receptuur, omdat het om geoogste producten gaat, bijvoorbeeld aardappelen of druiven, dan heet het Beschermde Geografische Aanduiding (BGA).

BGA


Het is misschien een ingewikkeld verhaal, maar een beetje foodie kan het snappen.

Zwak productdossier
Ik vind het jammer dat het zo ingewikkeld is gemaakt om een heel andere reden. Het BGA logo wordt namelijk - door de industrie - ook gebruikt voor bewerkte producten. Dus het ingrediënt heeft dan een herkomst, maar de receptuur is industrieel in plaats van traditioneel.

Als de herkomst dan ook nog een land is, dan wordt het productdossier wel heel zwak. Een voorbeeld is de BGA 'Gouda Holland'. De melk komt uit Nederland, het recept is industrieel en 'Gouda Holland' is dus fabriekskaas met Nederlandse melk.

Het mooie logo van lokale en traditionele producten prijkt dus ook al op de industriële Goudse kaas, die in honderdduizenden tonnen in het voorverpakte koelvak van de supermarkt ligt. Jammer, want alleen een kenner kan het onderscheid tussen oorspronkelijke en industriële kaas nog maken.

Dan had niemand op aarde meer de term Gouds mogen gebruiken, behalve die 150 boeren in het Groene Hart rond Gouda, die nog de echte oorspronkelijke Goudse Boerenkaas maken
Boerenkaasmakers
De boerenkaasmakers hadden die term Gouda uiteraard zelf moeten claimen voor Goudse Boerenkaas. Dan had niemand op aarde meer de term Gouds mogen gebruiken, behalve die 150 boeren in het Groene Hart rond Gouda, die nog de echte oorspronkelijke Goudse Boerenkaas maken. Zij waren dan ook echt de eersten en dus de eigenlijke rechthebbenden op het oorspronkelijke recept.

Maar die boerenkaasmakers claimden hun recht niet. Nu worden ze keihard afgestraft met helaas legale industrieclaims op hun product.

Gebied en meer
De term Gouda mag nu overal op aarde gebruikt worden. De Nederlandse zuivelindustrie heeft de benaming 'Gouda Holland' geclaimd. Dus alleen 'Gouda Holland' komt uit Nederland. De rest van de Gouda's kan overal vandaan komen, met ook allerlei dito recepturen van allerlei smaak. Een in Rusland gemaakt Goudse kaas zal een kenner niet snel als echte Gouda herkennen. Toch staat de deur voor neppers wijd open, al was het alleen maar omdat een Rus denkt Gouda te eten maar niet weet wat hij mist.

Het Engelse productdossier bepaalt dat Cheddar gepasteuriseerd móet zijn. Daarom mag de laatste echte rauwmelkse Cheddar geen Cheddar meer heten
De Grieken hebben het anders gedaan met hun Feta. De naam 'Feta' is geclaimd door de Grieken, dus niemand op aarde mag kaas die elders gemaakt is volgens Feta receptuur nog Feta noemen omdat het product niet uit Griekenland komt. Nederlandse Feta heet nu bijvoorbeeld 'Grie'. Ik weet niet hoe de Feta-receptuur van dit productdossier er precies uit ziet. Ik weet niet of het een zwak, min of meer industrieel, productdossier heeft of dat er ook aanvullende elementen van receptuur in zitten. Denk aan eisen aan stremsel, zuursel, vochtgehalte, pH, bewerkingen, en natuurlijk het hete hangijzer: is de melk verhit? Maar Grieken kunnen nu de echte Feta tenminste ook als zodanig herkennen en kopen in eigenlijk land.

Verhitten
Als iemand een gekookte appel als vers probeert te verkopen, dan kan de meest naïeve domme consument zien dat het niet klopt. Bij kaas ligt dat anders. Goudse boerenkaas wordt gemaakt van rauwe en dus onverhitte melk. Om daar als consument zeker van te kunnen zijn is een audit nodig die wordt bekrachtigd door een goed beschermd logo.

Vergelijk het maar met het Cheddar-drama. Cheddar mag, net als Goudse, overal ter wereld gemaakt worden. De alleroorspronkelijkste Cheddar was, natuurlijk, van rauwe melk. Maar inmiddels bepaalt het Engelse productdossier dat Cheddar gepasteuriseerd móet zijn. Dat heeft als gevolg dat er nog maar één echte rauwmelkse Cheddar is, die van George Keen in Engeland. En juist zijn kaas mag vanwege het dossier geen Cheddar heten.
Keen heeft even niet goed op gelet bij de bezwaarprocedure, toen zijn collega´s het productdossier aanvroegen.

De veelheid aan smaken die je in Bourgogne of Barolo kunt ontdekken, vind je ook in Boerenkaas. Die smaak hoort bij de Nederlandse culturele identiteit en verdient bescherming
Handhaving benamingen
Beschermde Goudse boerenkaas heeft ook nog eens te leiden door nepnamen die aangepakt worden. Boer´nkaas. Boerentrots. Boerenambachtskaas. Boerderijkaas. Als 'Boerenkaas' een gewone merkenbescherming had, dan zou je het merkenbureau bellen. Dat zou de nepper aanpakken. Maar in dit geval is er sprake van Europese regelgeving, bescherming en handhaving en hebben we als boerenkaasmakers te maken met een wettelijke handhaver die niet tegen nep optreedt. De producentenorganisatie kan niets beginnen. Ook hier laat de overheid steekjes vallen.

Ga op jacht en proef de smaak van echte Goudse Boerenkaas. Ontdek betrouwbare verkoopkanalen en geniet van de grote verschillen tussen boerenkaas. Het palet aan smaken blijft nieuwe ontdekkingen - een andere boer, een andere seizoen - opleveren. De veelheid aan smaken die je in Bourgogne of Barolo kunt ontdekken, vind je ook in Boerenkaas. Die smaak hoort bij de Nederlandse culturele identiteit en verdient bescherming.
Dit artikel afdrukken