We verspillen per persoon 47 kilo goed voedsel per jaar omdat weggooien makkelijk is en wordt beloond. Verspil daarom niet ook nog eens geld om mensen te vertellen dat ze dat niet meer moeten doen. We zijn namelijk veel gemakzuchtiger dan genegen tot wat verstandig is. Van dat probleem moeten beleidsmakers een kans maken.
Die stelling lanceerde gisteravond dr. Reint-Jan Renes, gedrags- en communicatiewetenschapper en lector aan de Hogeschool van Utrecht, in de Studium Generale serie Voedsel voor Morgen van de Universiteit van Utrecht.
Voedselverspilling tegengaan is een kans om onze milieu-impact aan te pakken omdat voedsel zorgt voor 30% van de broeikasgassen die we als consumenten veroorzaken. Wie een restje eten verspilt, verspilt ook de grondstoffen die hiervoor gebruikt zijn, te weten het water, land en de energie die nodig waren om dat restje in je vuilnisbak te laten belanden. Omdat het om nodeloze verspilling gaat, is het een van de meest evidente aspecten van onze consumptie om vervuiling en uitputting van de aarde snel en zonder welvaartsverlies terug te dringen. Alleen blijkt dat helemaal niet zo gemakkelijk.
De overheid heeft het tegengaan van voedselverspilling al sinds een aantal jaren in het vizier. En dus kwamen er campagnes. De meest in het oog springende is de ‘Kliekipedia’-campagne van het Voedingscentrum: ‘Een encyclopedie vol tips voor kliekjes.’ SIRE maakte een reclame-spotje. Er was een Doggybagcampagne van Natuur & Milieu en de campagne ‘I (hartje) afvalscheiden’ van Cyclus NV.
Rein Jan Renes noemt dit soort campagnes ‘ongelukkig’. “Je ziet veel van dit soort campagnes die een heel hoog niveau van wensdenken hebben: ‘Als we het mensen maar goed uitleggen en we maken het heel leuk voor ze, gaan ze het wel doen.” Maar, zegt de gedragswetenschapper, zo zit de mens niet in elkaar en dus werken zulke campagnes nauwelijks.
Renes legt nog eens uit hoe mensen wél in elkaar steken en dat je vanuit die wetenschap moet beginnen als je iets wilt bereiken.
Ten tweede denken we vaak veel te positief over ons gedrag. Uit onderzoek blijkt dat 76% van de mensen denkt minder te verspillen dan de rest van Nederland. Een deel overschat zich hier dus.
Tot slot zijn we kortzichtig en zelfzuchtig. Renes: “Als het er echt om gaat, wil ik wat nú heel prettig is voor mezelf.” Veel campagnes gaan dus uit van een verkeerd, of zelfs omgekeerd mensbeeld.
Maak kans van probleem
Renes toont vermoedelijk de kern van onze worsteling om te komen tot een volhoudbare wereld. Die gaat immers rechtstreeks in tegen het belang van de mens als een zichzelf overschattend, kortzichtig en zelfzuchtig wezen. Duurzaamheid gaat over de lange termijn en is vooral van belang voor anderen die de concurrenten zijn van mijn persoonlijke belang. Toch vindt Renes zijn inzichten in de psychologie van de mens geen excuus om bij de pakken neer te zitten. Het betekent dat je een andere strategie moet kiezen om tot verandering te komen.
Ons glas- en papierafval moeten we zelf weggooien en heeft het principe al in de praktijk gebracht. Hoe vervelend we het misschien ook vonden toen we zulk afval niet meer thuis mochten weggooien, we vinden het nu normaal. Maar ons restafval blijft gewoon aan de deur worden opgehaald. We worden dus beloond om veel bij het restafval te gooien, constateert Renes.
Ook dr. Toine Timmermans (Duurzame Voedselketens, WUR) ziet gedrag en organisatievormen als de grootste drempel om de verspilling tegen te gaan. “Technologie is niet de beperkende factor. De oplossingen liggen voor het oprapen.” Met een verpakking kun je bijvoorbeeld de houdbaarheid van een komkommer verlengen. Toch is de perceptie bij de gemiddelde consument dat die verpakking slecht is, stelt Timmermans vast. 90% van de milieudruk zit in het product, en slechts 10% in de verpakking. Het probleem zit in de kennis, weerstand en houding van de consument.
Of neem de ‘Pasteur-tag’. Dat is een chip die de werkelijke houdbaarheid van een product kan bepalen en klein genoeg is om op verpakkingen te plakken. Timmermans ervaart weerstand: “Moeten we op die technologie gaan vertrouwen of gaan we juist mensen meenemen om weer hun eigen zintuigen te gebruiken? Willen we nog een verbinding hebben met ons voedsel en zelf kunnen beoordelen?”
Timmermans ziet vele pogingen vanuit overheid, bedrijven en maatschappelijke instellingen om verspilling tegen te gaan. Zelf was hij inspirator voor de Verspillingsfabriek. Volgens hem gaan al die initiatieven bij elkaar voor een houdingsverandering zorgen, zeker nu het tegengaan van verspilling hot is. De trend zal er voor gaan dat mensen er elkaar op zullen aanspreken als ze voedsel verspillen. Dat moet "in sociale contexten de norm worden", sociologentaal voor "dat doe je niet." Timmermans voorspelt dat het nog 10 tot 15 jaar gaat duren voor dat zover is, maar is er niettemin van overtuigd dat het mogelijk is. "Met gordels dragen en roken is het ook gelukt."
Je kunt de lezingen van dr.ir. Toine Timmermans en dr. Reint Jan Renes hier terugkijken.
Fotocredits: voormalig staatssecretaris Dijksma en kok Angélique Schmeink tijdens de presentatie van Kliekipedia, duurzaamheidskompas.nl
Dit artikel afdrukken
Voedselverspilling tegengaan is een kans om onze milieu-impact aan te pakken omdat voedsel zorgt voor 30% van de broeikasgassen die we als consumenten veroorzaken. Wie een restje eten verspilt, verspilt ook de grondstoffen die hiervoor gebruikt zijn, te weten het water, land en de energie die nodig waren om dat restje in je vuilnisbak te laten belanden. Omdat het om nodeloze verspilling gaat, is het een van de meest evidente aspecten van onze consumptie om vervuiling en uitputting van de aarde snel en zonder welvaartsverlies terug te dringen. Alleen blijkt dat helemaal niet zo gemakkelijk.
Veel van dit soort campagnes heeft een heel hoog niveau van wensdenkenMislukte campagnes
De overheid heeft het tegengaan van voedselverspilling al sinds een aantal jaren in het vizier. En dus kwamen er campagnes. De meest in het oog springende is de ‘Kliekipedia’-campagne van het Voedingscentrum: ‘Een encyclopedie vol tips voor kliekjes.’ SIRE maakte een reclame-spotje. Er was een Doggybagcampagne van Natuur & Milieu en de campagne ‘I (hartje) afvalscheiden’ van Cyclus NV.
Rein Jan Renes noemt dit soort campagnes ‘ongelukkig’. “Je ziet veel van dit soort campagnes die een heel hoog niveau van wensdenken hebben: ‘Als we het mensen maar goed uitleggen en we maken het heel leuk voor ze, gaan ze het wel doen.” Maar, zegt de gedragswetenschapper, zo zit de mens niet in elkaar en dus werken zulke campagnes nauwelijks.
Renes legt nog eens uit hoe mensen wél in elkaar steken en dat je vanuit die wetenschap moet beginnen als je iets wilt bereiken.
Renes: “Als het er echt om gaat, wil ik wat nú heel prettig is voor mezelf.” Veel campagnes gaan dus uit van een verkeerd, of zelfs omgekeerd mensbeeldTen eerste overschatten we voortdurend onze wilskracht. Je neemt je voor de zolder op te ruimen, op tijd naar bed te gaan en meer te gaan sporten, maar dan niet vanavond maar morgen. Morgen wordt natuurlijk volgende week. We stellen uit maar blijven geloven dat we het ooit echt gaan doen.
Ten tweede denken we vaak veel te positief over ons gedrag. Uit onderzoek blijkt dat 76% van de mensen denkt minder te verspillen dan de rest van Nederland. Een deel overschat zich hier dus.
Tot slot zijn we kortzichtig en zelfzuchtig. Renes: “Als het er echt om gaat, wil ik wat nú heel prettig is voor mezelf.” Veel campagnes gaan dus uit van een verkeerd, of zelfs omgekeerd mensbeeld.
Maak kans van probleem
Renes toont vermoedelijk de kern van onze worsteling om te komen tot een volhoudbare wereld. Die gaat immers rechtstreeks in tegen het belang van de mens als een zichzelf overschattend, kortzichtig en zelfzuchtig wezen. Duurzaamheid gaat over de lange termijn en is vooral van belang voor anderen die de concurrenten zijn van mijn persoonlijke belang. Toch vindt Renes zijn inzichten in de psychologie van de mens geen excuus om bij de pakken neer te zitten. Het betekent dat je een andere strategie moet kiezen om tot verandering te komen.
We worden dus beloond om veel bij het restafval te gooien, constateert RenesHet is aan beleidsmakers en -uitvoerders om slimmer te zijn en een kans van het probleem te maken. Hoe? Maak de goede keuze, de gemakkelijke keuze. Als je wilt dat mensen de bril van een WC omlaag doen, dan maak je een WC die alleen doorspoelt als je de bril omlaag doet. Dan dóe je de bril ook omlaag. Het is het making things easy, by making things difficult principe. Renes doet een suggestie om dit principe toe te passen op het tegengaan van voedselverspilling: bewaar je boodschappentas in je voorraadkast. Dan zie je automatisch of het nodig is om je voorraad aan te vullen. Als het niet nodig is, zal je luiheid je daar zeker tegen beschermen.
Ons glas- en papierafval moeten we zelf weggooien en heeft het principe al in de praktijk gebracht. Hoe vervelend we het misschien ook vonden toen we zulk afval niet meer thuis mochten weggooien, we vinden het nu normaal. Maar ons restafval blijft gewoon aan de deur worden opgehaald. We worden dus beloond om veel bij het restafval te gooien, constateert Renes.
Met een verpakking kun je bijvoorbeeld de houdbaarheid van een komkommer verlengen. Toch is de perceptie bij de gemiddelde consument dat die verpakking slecht isWeerstand
Ook dr. Toine Timmermans (Duurzame Voedselketens, WUR) ziet gedrag en organisatievormen als de grootste drempel om de verspilling tegen te gaan. “Technologie is niet de beperkende factor. De oplossingen liggen voor het oprapen.” Met een verpakking kun je bijvoorbeeld de houdbaarheid van een komkommer verlengen. Toch is de perceptie bij de gemiddelde consument dat die verpakking slecht is, stelt Timmermans vast. 90% van de milieudruk zit in het product, en slechts 10% in de verpakking. Het probleem zit in de kennis, weerstand en houding van de consument.
Of neem de ‘Pasteur-tag’. Dat is een chip die de werkelijke houdbaarheid van een product kan bepalen en klein genoeg is om op verpakkingen te plakken. Timmermans ervaart weerstand: “Moeten we op die technologie gaan vertrouwen of gaan we juist mensen meenemen om weer hun eigen zintuigen te gebruiken? Willen we nog een verbinding hebben met ons voedsel en zelf kunnen beoordelen?”
Timmermans ziet vele pogingen vanuit overheid, bedrijven en maatschappelijke instellingen om verspilling tegen te gaan. Zelf was hij inspirator voor de Verspillingsfabriek. Volgens hem gaan al die initiatieven bij elkaar voor een houdingsverandering zorgen, zeker nu het tegengaan van verspilling hot is. De trend zal er voor gaan dat mensen er elkaar op zullen aanspreken als ze voedsel verspillen. Dat moet "in sociale contexten de norm worden", sociologentaal voor "dat doe je niet." Timmermans voorspelt dat het nog 10 tot 15 jaar gaat duren voor dat zover is, maar is er niettemin van overtuigd dat het mogelijk is. "Met gordels dragen en roken is het ook gelukt."
Je kunt de lezingen van dr.ir. Toine Timmermans en dr. Reint Jan Renes hier terugkijken.
Fotocredits: voormalig staatssecretaris Dijksma en kok Angélique Schmeink tijdens de presentatie van Kliekipedia, duurzaamheidskompas.nl
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
'Bietje moeilijkheid' met einde van het artikel, kom ik straks op.
Campagne tegen verspillen voedsel: Is heel erg aan mij besteed (maar heb wel waarschijnlijk meer kennis daarvan dan de campagne-makers of -opdrachtgevers).
Waarom werkt het bij mij; ik heb de zin daarvan ontdekt (in een wat arme periode) en heb er daarna een 'sport' van gemaakt (niets zo vervelend om maar de hele tijd iets te 'moeten'). Dat wil dus niet zeggen dat ik af en & toe niet verspil; met name als ik mijzelf 'gretig' heb laten maken; maar ik probeer er dan wel het meeste van te maken.
Sorry, allerlei afval scheiden hangt wel af van je 'thuis-situatie'.
Het moet natuurlijk makkelijk zijn om aan te bieden, maar op je eigen gang binnenshuis bijv. een bak met maden aantreffen, laat dat deel voor mij ophouden om na te streven.
Als laatste ('dat bietje moeilijk'): "De trend zal er voor gaan dat mensen er elkaar op zullen aanspreken als ze voedsel verspillen. Dat moet "in sociale contexten de norm worden", sociologentaal voor "dat doe je niet." Timmermans voorspelt dat het nog 10 tot 15 jaar gaat duren voor dat zover is, maar is er niettemin van overtuigd dat het mogelijk is. "Met gordels dragen en roken is het ook gelukt."
M.b.t. roken kan ik mij nog de SIRE-reclames herinneren: een kelner plaste in een glas appelsap omdat de klant vervelend was geweest; een groep mannen sloegen een andere man kort en klein; etc. Het eindigde wel altijd met het commentaar van de agressor: 'Maar ik rook niet.'
Als dat geintje nog een keer herhaald wordt namens de overheid, ga ik mij bezinnen. Ik pik dat in stilte niet een 2e keer.
Wat ik nog steeds niet snap is dat in landelijke gemeentes de vuilophaaldienst 2 wekelijks rondrijdt om groenafval op te halen terwijl er (vrijwel) alleen vrijstaande woningen staan met een behoorlijke lap grond (dus plaats voor een compostbak)?
Het zelfde geld voor de plastic hero zakken.
Voorbeeld in mijn situatie: in mijn straat staan drie (agrarische) woningen (alle drie een bedrijf.)
Geen van alle bied die zakken aan, gaat gewoon in de bedrijfsafvalcontainer.
Na meermaals aandringen bij de gemeente dat het niet nodig is komt de ophaaldienst nog steeds voor nop toch iedere 2 weken de straat in (en weer 4 km met een vervuilende diesel voor niets gereden! en wanneer dit niet het geval zou zijn dan halen ze een kilootje of drie plastic (bedrijfsmatig geproduceerd plastic afval is explesiet uitgesloten voor deze dienst!) op tegen 2 liter diesel. Waar zit dan de milieuwinst vraag ik me af?)
Dan denk ik; waar moet het heen in dit kikkerlandje terwijl er logistiek nog zo veel te winnen is!
Bezijden dit zou ik pleiten voor een forse verhoging van de afvalstoffenheffing (niet gestaffeld = per kilo want dit geeft alleen maar afvaltransport als resultaat. Schat, zet jij de afvalzak buiten wordt: schat: zet jij de afvalzak op de parkeerplaats van BP de ..... neer?) maar na rato van inkomen en op straffe van geldboete in het geval van een heterdaadje van het lozen in openbare ruimte!
Ik als liberaal durf dit te zeggen omdat ik genoeg ruimte heb om mijn eigen groenafval zelf te kunnen recyclen en/of ik me er ook van bewust van ben dat ik me ook erger aan het verslonzen van de "semi"-openbare ruimte waar ik wel verantwoordelijk voor wordt gehouden.
Opvoeders weten het al lang: kinderen doen wat je doet, niet wat je zegt. Voor volwassenen geldt dat ook. Allerlei campagne om mensen over te halen hun gedrag te veranderen hebben maar matig resultaat. Ook niet als het verpakt zit in een ludieke TV show met een politica erin. Mensen kijken graag naar kookshows en daar is een boel waar je als voorlichter je voordeel mee kan doen. Het valt mij bijvoorbeeld op hoe veel TV koks al doende weggooien. Potten worden maar nauwelijks leeg gemaakt, grote klodders saus of beslag en dergelijke blijven erin zitten als de kom in de vaat gaat. Bij het schoonmaken en snijden van groenten gaat ook veel richting kliko. Als TV koks standaard een bak zouden hebben staan waar de groentenschillen en zo ingaan om later te gebruiken voor het trekken van bouillon, dan nemen mensen dat snel over. Overigens worden er bij het schoonmaken en snijden vaak veel goede delen van de groente weggesneden. Zo zouden de chefs tijdens het klaarmaken ook al tips kunnen geven voor de restverwerking. Meer aandacht voor portiegrootte zou ook al winst kunnen opleveren.
Niks campagnes, elkaar aanspreken, kinderen laten doen wat jij doet: maak gewoon een APP.
Overal is er tegenwoordig een APP voor, waarom dan niet voor kliekjes? 99,99% van de mensen vindt het tegenwoordig zoveel makkelijk om gewoon even op die mobiel te flippen of hoe dat ook heet, ze hebben hem toch al haast aan de hand vastgelijmd zitten, zelfs als ze moeten poepen houden de meesten hem nog vast........dus voor die mensen is het dan zo handig om in de app even in te tikken "restje prei en paprika over" dat die app dan zegt "snijden, wat tauge en kip erbij en roerbakken". Iets wat elke simpele ziel kan verzinnen, maar dat schijnt toch moeilijk te zijn voor het merendeel. Die vinden het handig als een app het ze verteld..............
'Maar ons restafval blijft gewoon aan de deur worden opgehaald. We worden dus beloond om veel bij het restafval te gooien, constateert Renes.'
Ook GFT wordt aan de deur opgehaald; hoogstens niet vaak genoeg. En stoppen met restafval ophalen stimuleert niet tot minder weggooien, maar tot illegaal weggooien -juist op dit punt moet het advies van het artikel om niet uit te gaan van wensdenken ter harte wordne genomen.
Overigens zijn dit allemaal analyses bezijden het punt. waarom gooien mensen eten weg, waar ze eerst voor betaald hebben? Dat is de pijnlijke vraag, en het antwoord ligt voor de hand: Omdat ze bij aankoop denken dat ze het nodig hebben, of omdat ze dachten dat ze goedkoop uit waren.
Kortom, wie iets wil doen aan weggooien, moet aan de voorkant beginnen:
-Mensen moeten minder versproducten kopen, want versproducten moeten sneller worden weggegooid. Overigens vermoed ik, dat producten met extreem korte houdbaarheid (vlees) weinig worden weggegooid omdat daar goed op gepland wordt: Het zijn juist producten met een houdbaarheid van 1-2 weken waar moeilijk op te plannen valt. Wat brengt bij:
-Mensen moeten vaker boodschappen doen. Weggooien is immers vaak een probleem van slecht vooruit gepland inkopen. En hoe langer de planningshorizon, hoe lastiger het is, en hoe groter de kans op veranderingen in de planning.
-Om vervolgens die planning te optimaliseren, dient er ene verbod te komen op voordeelverpakkingen en voordeelaanbiedingen. Simpel gezegd: Bederfelijke waar mag niet aangeboden worden met acties als 'hamsteren' of twee-halen-één-betalen'. Juist dat soort acties stimuleren dat mensen producten kopen waarvan onduidelijk is of ze die voor het einde van de houdbaarheidsdatum opmaken.
Het is niet zo moeilijk -maar het tast het reclamemodel van supermarkten etc wel in de kern aan.