Ons dominante landbouwmodel is gebaseerd op roofbouw. Schaarse grondstoffen als fosfaat, water en fossiele brandstoffen worden ingezet op een manier alsof wij de laatste generatie zijn die het nodig heeft.

Energie
Goedkope fossiele energie raakt op. Dat is een slechte ontwikkeling voor een voedselsysteem dat 7 tot 10 Joule fossiele brandstof nodig heeft om 1 Joule voedsel op ons bordje te brengen. Veel onderzoek en ontwikkeling lijkt erop gericht te zijn nog meer energie in een eenheid product te stoppen. Als voorlopig hoogtepunt is de “superefficiënte” klimaatcel ontwikkeld, die alleen al voor verlichting 40 Joule nodig heeft om 1 Joule sla te produceren, terwijl teelt buiten geen spat lichtenergie kost.

Verdwijnen flora en fauna
Op het terrein van biodiversiteit zijn de effecten van de moderne landbouw zowel in Nederland als daarbuiten dramatisch. In Nederland is het vooral schaalvergroting, vermesting en het gebruik van bestrijdingsmiddelen die zorgt voor het verdwijnen van flora en fauna. Het meest duidelijk is dat voor weide- en akkervogels, waarbij het aantal broedparen van de veldleeuwerik in de periode tussen 1970 en 2000 met 90% afgenomen is.

Een flink deel van Zuidoost Azië ligt op dit moment onder een deken van smog om West Europa schoon te laten dieselen.
Palmolie als brandstof
In Zuid Amerika verdwijnt bos en cerrado ten gunste van soja via Indirect Land Use Change, in Zuidoost Azië gaat het tropisch bos nog sneller achteruit. Nederland, de grootste Europese importeur van palmolie, gebruikt volgens het FD 55% van de geïmporteerde palmolie als grondstof voor de productie van biodiesel. Een flink deel van Zuidoost Azië ligt op dit moment onder een deken van smog om West Europa schoon te laten dieselen.

Kleinschalig gaat niet vrij uit
Het is niet zo dat grootschalige bedrijven het alleenrecht hebben op de destructie van landschap en biodiversiteit. Eerder gaf ik het voorbeeld van Paaseiland waar met de bomen een hele cultuur verdween. In Madagascar is 80% van het bos verdwenen onder de handen van kleine boeren die het kapten voor hout, houtskool, graasgronden en akkers.
Op vakantie in de Eiffel stond ik bij een kruis langs de weg, opgericht in 1579 om god te danken voor de voorspoed die hij gebracht had over de regio. In het gidsje thuis stond de aanvulling: vanaf 1600 begon een periode van grote armoede omdat al het bos verdwenen was, vooral voor houtskool (beuken) en voor huizenbouw (eiken) in o.a Amsterdam. In Indonesië zijn het (waarschijnlijk) ook kleine boeren die het bos in brand steken, en de palmvruchten verkopen aan grote bedrijven zoals Wilmar. Zij brengen op hun beurt de olie brandschoon en duurzaam gecertificeerd naar Europa.

Als wij op 4 november besluiten dat wij vanavond biologische asperges of zeekraal willen eten, dan moeten en zullen die in de winkel liggen. Alle waardes die een bredere betekenis hebben of belangrijk zijn voor de komende generaties zijn daaraan ondergeschikt
Neoliberale bodemdegradatie versus waardes
Bodemdegradatie is wereldwijd een groot probleem, en recent kwam naar buiten dat ook in Nederland de bodemkwaliteit van jonge zeekleigronden in Flevoland sterk afneemt.

De drijvende kracht achter alle hierboven genoemde fenomenen is de eenzijdige neoliberale manier van denken, waarbij de economische prijs de enige waarde is die we kennen. Moderne landbouw is gebaseerd op het principe “I want it al all and I want it now”. Als wij op 4 november besluiten dat wij vanavond biologische asperges of zeekraal willen eten, dan moeten en zullen die in de winkel liggen. Alle waardes die een bredere betekenis hebben of belangrijk zijn voor de komende generaties (bodemkwaliteit, schaarse grondstoffen, biodiversiteit, klimaatverandering) zijn daaraan ondergeschikt. Als je die kosten niet externaliseert, ben je geen goede ondernemer, was laatst op Foodlog te lezen.

Tegelijk lijkt de mantra van meer produceren om “de 9 miljard in 2050” te voeden achterhaald. De landbouw kan op dit moment die 9 miljard probleemloos goed voeden. Het is een politieke keuze om 50 miljoen hectare op te offeren aan biobrandstoffen en kortzichtig en gemakzuchtig denken om bijna de helft van de globale landbouwgrond te gebruiken voor de productie van veevoer.

Waarom laten we dat gebeuren, als boeren door banken overeind gehouden moeten worden omdat ze overproduceren?
’Boeren alsof morgen ertoe doet’
Deze uitspraak stond een jaar geleden in een interview met Kees de Vré in Trouw. Een intrigerende opmerking, die een doorkijkje geeft naar waar de moderne landbouw nu mee bezig is, namelijk met boeren alsof morgen er niet toe doet. De CO2 concentratie in de lucht kent maar één tendens en volgens sommigen zou dit jaar voorlopig wel eens het laatste kunnen zijn waarin waardes onder de 400 ppm gemeten zijn. De situatie in Nederland is een voorbeeld van hoe landbouw niet moet. Het landschap is naar zijn kloten. De biodiversiteit neemt nog verder af. Maar waarom laten we dat gebeuren, als boeren door banken overeind gehouden moeten worden omdat ze overproduceren?

Ik heb, zoals velen, wel een idee hoe het niet moet (daar drijft Foodlog op), maar het is de uitdaging om te formuleren hoe het beter kan. Het roofbouwmodel heeft wel de korte en misschien ook nog wel de middellange termijn als toekomst, maar daarna zitten we muurvast. Is er een landbouwmodel te vinden of te ontwikkelen, waarin naast voedselproduktie wel rekening gehouden wordt met niet-economische waardes die er niettemin zeer toe doen? Ik hoop de komende maanden tijd te vinden om dieper in een paar scenario’s te duiken waarvan ik nu denk dat ze mogelijk zijn.

DISCLAIMER: ik ben mij volledig bewust van de essentiële onduurzaamheid van elk landbouwbedrijf. Alle voedingsstoffen die afgevoerd worden moeten op de een of ander manier aangevoerd worden. Biologische landbouw is zeker niet het antwoord, het is wél de plaats waar op dit moment veel experimenten plaats vinden.
Voorts wil ik op geen enkele manier gangbare boeren beschuldigen van een foute omgang met hun land. Er is nu eenmaal een landbouwsysteem gecreëerd dat leidt tot de vraagstukken die ik schets. Die kan niemand alleen of beter dan een ander oplossen. Het gaat immers om het productiesysteem als geheel.


Fotocredits: Life is a ditch, Tup Wanders
Dit artikel afdrukken