Als we 3,8 kilo uien en knoflook, 3,6 kilo kaas, 400 gram dadels, vijgen avocado's en mango's en nog zo wat eetspul, dan eten we Poetin's ban zelf op en is het probleem weg. Dat berekende de NRC met grote precisie op basis van Eurostatcijfers. Op de site van de krant staat een keurig staatje afgebeeld met 20 producten.

Een half of anderhalf miljard?
Dat valt best weg te eten, stelde de krant. Met cijfers van het CBS in de hand concludeerde de krant dat we slechts voor een half miljard euro extra weg hoeven te eten om een dikke vinger in de lucht naar Poetin te kunnen maken.

Toch schrijft ook de NRC dat het zo niet helemaal werkt. Als je net teveel van allemaal hetzelfde spul in een markt krijgt, bederf je de prijzen voor iedereen, zelfs als het maar om een procentje teveel gaat. Eén procentje, bederft dus honderd procent als tienduizenden boeren nagenoeg allemaal hetzelfde product maken. Daar zit dus het probleem en dat klopt als een bus.

Maar nou de cijfers over die volumes. Die blijven maar verschillende klinken en dat kan natuurlijk niet. Volgens de cijfers die vorige week meteen naar boven kwamen exporteert Nederland voor € 1,5 miljard, een kleine 2% van zijn totale landbouwexport, naar Rusland. Staatssecretaris Dijksma vertelde de Kamer nog preciezer dat het maar om 1,9% gaat en houdt dus vast aan het bedrag van ongeveer € 1,5 miljard. Het LEI rekende het ook allemaal nog eens goed na en kwam met de cijfers die de staatssecretaris noemde.

Cijfers?
Naar aanleiding van de noodklok die de Rabobank luidde, berekende ik afgelopen week op Foodlog over de heel natte duim dat de schade aan de nationale productie - los van de doorvoerhandel van bijvoorbeeld Belgische peren en sinaasappelen - voor ons echt op eigen bodem producerende nationale agribedrijf tot zo'n 16% van onze nationale productie zou kunnen oplopen.

Telegraaf, de regering en het CBS
Ik riep de hulp van het Landbouw Economisch Instituut in om het te checken en kreeg dezelfde cijfers die ook Dijksma noemt, inclusief perziken, koffie, cacao en dus toch meer dan alleen Nederlandse waar. De Telegraaf nam een beetje onvoorzichtig mijn met een slag in de lucht berekende cijfer buiten de context van mijn uitdagende stukje over. Prompt kwam er natuurlijk kritiek van lezers uit de sector. Ik adviseerde de krant hen te vragen of zij de nationale cijfers dan wel precies kennen. Dat blijkt niet het geval, al valt op basis van CBS gegevens te schatten dat de productie op Nederlandse bodem een dikke 60 miljard zou bedragen.

FD, Volkskrant en LEI
Er wordt aan alle kanten geschermd met cijfers. De Volkskrant wist, tot groot vermaak van een econoom in het FD, zelfs tot op het halve miljoen precies te berekenen welke exportschade ons land lijdt, namelijk €549,5 miljoen. Onzin, want het product is nog best ergens anders af te zetten, dus je kunt nu helemaal niets zeggen, stelt econoom Matthijs Bouman. Het Landbouw Economisch Instituut (LEI) zegt hem dat na. Elke schadeberekening noemde het LEI op dit moment 'pure speculatie'. Senior econoom Krijn Poppe van het LEI noemde de Nederlandse exportpositie op Foodlog gisteren onomwonden 'vrij laag'.

NRC, de EU, het CDA, VNO-NCW
Net als de NRC denkt de Volkskrant dat het om een half miljard gaat. Zo kun je dat helemaal niet berekenen, zeggen echte economen want je kunt die spullen best nog ergens anders kwijt. De Russen gaan elders kopen, zodat weer elders opnieuw behoefte aan onze producten ontstaat. De wereld bulkt immers niet van de overproductie en laat ons dus echt niet met de gebakken peren zitten. Natuurlijk, want waar de een opeens aan een ander gaat leveren, kunnen wij aan zijn oorspronkelijke handelspartner leveren. Dat klopt ook als een bus.

Daarom zeggen de EU en de Nederlandse regering dat er eerst een goede analyse van de situatie moet worden gemaakt van de schade, eer vastgesteld kan worden hoe de EU en, in ons land, Den Haag met de Russische boycot om moeten gaan. Tweede Kamerlid Jacco Geurts (CDA) is daar woest over en noemt die houding 'ongerijmd'. Het kabinet zou Nederlandse boeren en ondernemers het failliet in jagen. Vanmorgen blijkt dat werkgeversorganisatie VNO-NCW het met die CDA én Rabobankvisie eens is.
Het FD laat voorzitter Hans de Boer aan het woord en schrijft dat waar eerder rekening werd gehouden met een schadelast van de Russische voedselban voor Nederland van zo'n € 500 miljoen, die schatting volgens De Boer 'veel te optimistisch' is. Bij die berekening zou niet gekeken zijn naar Nederlandse groothandelsbedrijven die vanuit Oost-Europa en de Baltische staten werken. Ook zou de wederuitvoer van in Nederland bewerkt product niet zijn meegenomen. "Als je dat alles wel meerekent, is het directe effect van de boycot minstens € 1,5 mrd", zegt De Boer. Dat klinkt als de 1,5 miljard van Dijksma en het LEI, maar het is een andere omdat daarin ook de omzetten van Nederlandse bedrijven in het buitenland zijn meegenomen. De Boer gaat vervolgens verder: "Eind vorige week, toen de boycot bekend werd, zagen we meteen al een prijsdaling van paprika’s en tomaten van 75% tot 80%. Uiteindelijk kan er wel voor miljarden aan extra omzetderving bijkomen." De Boer ziet dus als grootste probleem prijsbederf. Daarnaast ziet hij de Europese vleesproductie ongenadig krimpen ten gunste van de Zuid-Amerikaanse. Onze staatssecretaris en haar minister van EZ zien dat samen met Eurocommissaris Dacian Ciolos van Landbouw heel anders. Zij verwachten dat de markt domweg een nieuw evenwicht zal gaan vinden. In de woorden van Ciolos: de Europese agrimarkt is 'veerkrachtig'.

Embargolijst zorgt voor extra verwarring
Daarnaast blijkt Rusland voor een zodanige verwarring te zorgen dat vervoerders en vertegenwoordigers van handelshuizen al aangeven liever geen producten meer naar Rusland te sturen. Tegen Boerderij zegt Herman Verveld van handelshuis HZPC: "We wachten af hoe het gaat lopen voordat we weer gaan exporteren." Martin Noeverman, directeur van Twentepoort Logistiek, zegt in dezelfde alinea's vaak gevraagd te worden welke producten precies onder het embargo vallen. "De lijst is wel erg algemeen", zegt hij. En met bederfelijk product is het risico te groot om het te proberen, daarvoor ben je te lang onderweg."
Daar zien we alweer het echte probleem opduiken: dat beetje - in de inschatting van het LEI dan - dat niet meer weg kan, remt nog meer en zorgt voor extra prijsbederf.

Verwarring lijkt op EHEC, maar dan ernstiger
De Russische crisis vertoont gelijkenissen met de EHEC-crisis enkele jaren geleden. Iedereen riep van alles en door elkaar heen. Hollandse komkommers zouden de bron zijn geweest van een dodelijke bacterie, toen dat niet zo bleek hopte het nieuws verder van speculatie tot speculatie. Onderwijl zakte de markt in en waren verse tuinbouwproducten uit Nederland niets meer waard.

Ook nu springen de cijfers en speculaties in het rond. Poetin heeft de EU weten te verrassen. Terwijl wij in volstrekte verwarring over de cijfers bekvechten, stuurt hij - zo luidt het nieuws vanmorgen - een konvooi naar Oost-Oekraïne (terwijl het Westen zich eergisteren nog fel tegen verklaarde) en had hij daags na het afkondigen van de ban reeds dé Zuid-Amerikaanse landbouwstaten op bezoek. Zoals Foodlogs Zuid-Amerikakenner Zé Povinho gisteren verklaarde: ze zullen graag zaken met anderen en dus Rusland doen en verder alles wat Amerikaans of Europees is in hun eigen vet gaar laten stomen.

Echte cijfers
Van een oplettende en terzake kundige lezer kreeg ik zeer precieze cijfers van de volledige groenten- en fruitexport van de EU naar Rusland en de rest van de wereld.

Kijk rustig en goed door de volgende complete spreadsheets waarin de exportpositie per land en per product is weergegeven. Daarin valt zelfs af te lezen dat de kwakkelende paprikatelers van Nederland (die met een gierende overproductie zitten) hun overschot in de eerste helft van dit jaar met succes in Rusland hebben weten te slijten.

Ik stel voor ze hier collectief in al hun volledige vorm te bekijken en er een collectief oordeel over te vormen. Ik heb ze inmiddels 2 dagen lang bestudeerd en kom tot maar 1 conclusie: als dit het is, is er geen enkele reden om Nederlandse groenten- en fruittelers te compenseren. Het gaat echt maar om piepcijfers als we kijken naar onze € 80 miljard handelsvolume waarvan € 60 miljard uit Nederland zou komen. De Balten, Finnen en de Belgen met hun peren en de Spanjaarden met hun nectarines en perziken zitten inderdaad met hun omzet klem tussen de deur. Wij niet en de Fransen, die klagen dat Spanjaarden met hun perziken en nectarines hun markt verpesten, ook al niet als je het Europees bekijkt. Nu de EU heeft besloten tot steunmaatregelen hoor je de Fransen daar niet meer over.

De zwakte van ons landbouwbeleid
Maar, als het maar om een paar rimpels gaat die nu eenmaal bij de moderne wereldeconomie horen en er toch zo gepiept wordt, wat is er dan aan de hand?

Dat staat als een rode draad in al het bovengaande te lezen: als alle agri in essentie hetzelfde product maakt en er komt teveel product even niet meer weg, dan wordt alles nagenoeg waardeloos. Europa en met name Nederland kreunen en steunen al decennia dat er sprake is van te lage prijzen. Die waren al domweg het gevolg van overproductie. In het streven naar de laagste kostprijs, maken we hier steeds meer. Al minstens een decennium ligt het accent op kostprijsverlaging door grotere productie. Het teveel komen we elders wel kwijt. Om dat aan te kunnen is het Vreemd Vermogen van land- en tuinbouwers gestegen terwijl hun winsten onvoldoende waren om die weelde - rente- en aflossing - bedrijfseconomisch gezond te kunnen betalen. Daardoor zijn hun balansen uitgehold en staan ze op het randje. Ze hebben niet meer het Eigen Vermogen om een markt die even van evenwicht moet veranderen op te vangen. Zo kunnen rimpeltjes en een procentje inderdaad hele sectoren omver trekken. 'Rusland' is het zetje dat het onmogelijk maakt dat feit nog langer te verbergen zoals de laatste jaren wordt geprobeerd.

Uitwisselbare perziken, varkens en zelfs babymelkpoeder
Poetin confronteert ons niet met zijn boycot, maar met de zwakte van ons eigen landbouwbeleid: veel maken en vergeten er onderscheid mee op te bouwen, zodat alles perfect inwisselbaar is. Zelfs die lekkerdere Franse perziken en nectarines (vinden de Fransen) zijn voor consumenten niet beter dan de mindere kwaliteit Spaanse (alweer volgens de Fransen).

Dáár krijgt Europa nu de rekening van gepresenteerd. Niet van Poetin, maar van zichzelf. Bij nieuwe geopolitieke oprispingen - bijvoorbeeld in Azië, de uitwijk waar onze varkensslachters en boeren nu over spreken - zal dat opnieuw gebeuren. Zelfs de van prima merken voorziene Nederlandse zuivelindustrie zal dan met zijn babymelkpoeder niet meer veilig zijn. Toch lijkt ons vlaggenschip FrieslandCampina, zoals Poppe van het LEI hier fijntjes opmerkte, daar zonder verder nadenken op in te zetten om veel voor weinig in Nederland te kunnen produceren.

Compensatie is dan ook onverstandig als daardoor de werkelijke zwakte in onze Europese en Nederlandse landbouw blijft voortbestaan. Europa en onze regering hadden besloten de markt dat probleem te laten oplossen; Dijksma stuurde vorig jaar haar boeren zonder pardon naar de bank om hun probleem op te lossen of 0 op het rekest te krijgen in een situatie die niet wezenlijk verschilt van deze. Omdat nu teveel bedrijven, boeren en telers ineens dreigen te klappen, kan steun overwogen worden. Maar alleen als de zwakte wordt benoemd en er beleid voor wordt ontwikkeld.

Fotocredits: perziken, uitsnede, Liz West
Dit artikel afdrukken