Wat ging er door de Paaseilanders heen toen ze hun laatste bomen kapten, terwijl ze wisten dat hun leven daarna voorgoed zou veranderen? Een paasoverdenking van tuinder Jopie Duijnbouwer.
De geschiedenis van Paaseiland is even mysterieus als omstreden. Het is het verhaal van een afgelegen eiland ter grootte van Texel, gelegen op meer dan 2000 kilometer van het dichtstbijzijnde eiland, gekoloniseerd door een Polynesische samenleving. De inheemse naam van het eiland is Rapa Nui.
Volgens archeologisch onderzoek was het eiland bebost. Een nu uitgestorven palm was de belangrijkste boomsoort. Verder waren er veel zeevogels, die het eiland gebruikten om te broeden. Een aantal inheemse vogelsoorten bewoonde het bos. Er ontwikkelde zich een cultuur, die op de hedendaagse mens vooral indruk maakt door de beelden. Met alle bomen en vogels verdween die imponerende cultuur die mensen beelden van 70 ton van de steengroeve naar de stranden liet slepen. De beelden werden omgegooid. Een kil en kaal eiland dat ons intrigeert, bleef over.
Ecocide
Dat verhaal kennen we allemaal. De verklaring ervan zorgt voor een stammenstrijd tussen wetenschappers. Eén kamp wordt gevormd door de aanhangers van Jared Diamond, die een rechtlijnig verband legde tussen het instorten van de samenleving en de overexploitatie van hun hulpbronnen. De bewoners van Paaseiland hakten hun bomen om, die ze nodig hadden voor hun boten, als energiebron en voor het transport van de beelden. De eilandvogels en een groot deel van de zeevogels verdwenen. Het slotstuk van het verhaal van Jared werd gevormd door de mondelinge overlevering, opgetekend door Thor Heyerdahl, waarin verhalen over oorlog en kannibalisme overheersen. Het verhaal van Diamond staat nu model voor (doorgeslagen) eco-pessimisme: als je je omgeving overexploiteert staat ons hel en verdoemenis te wachten.
Genocide
De sociaal-antropoloog Benny Peiser zet de verhalen van Diamond en Thor Heyerdahl overboord en schuift alle schuld voor de teloorgang van de Paaseiland cultuur in de schoenen van de ontdekkingsreizigers, avonturiers en slavenhandelaars. Volgens hem zorgde de komst van ontdekkingsreizigers voor de introductie van geslachtsziekten. Slavernij deed de rest. In 1862 en 1863 werden meer dan duizend eilandbewoners gevangen genomen en als slaven in Peru verkocht. De meesten legden daar snel het loodje en een klein groepje werd teruggebracht naar Paaseiland, waar ze de mazelen introduceerden. Tot overmaat van ramp ontstonden er conflicten over grond en een stammenstrijd brandde los. In 1877 probeerden twee slavenhandelaren de laatste eilandbewoners naar Tahiti over te plaatsen en toen in 1888 de Chileense overheid de touwtjes in handen nam werden de laatste 100 bewoners in een detentiecentrum geplaatst, waar ze tot 1964 bleven.
Ratten
Ondertussen is er een derde stroming, die de Polynesische rat als zondebok aanwijst. Het beestje kwam met de kolonisten mee, als verstekeling en misschien ook wel als voedselreserve.
De ratten deden het in hun nieuwe omgeving erg goed. Zo goed dat archeologen alleen aangevreten zaden van de palm kunnen vinden. Of dat een overtuigend bewijs is van de schuld van de rat voor het kaalgevreten Paaseiland, weet ik overigens niet. Ook in houtwallen vind je alleen aangevreten hazelnoten, terwijl de hazelaar zelf niet uitsterft. Nog een andere theorie zegt dat de Kleine IJstijd (1350-1500) droogte veroorzaakt zou hebben die voor de kaalslaag op het eiland zou hebben gezorgd, dan wel eraan zou hebben bijgedragen. Kortom, een beetje dom doen in combinatie met domme pech. Dat is een verklaring die niet al te pessimistisch klinkt. Tegelijk is de terugkeer en overleving van mensen op het eiland voor sommigen een bewijs van de veerkracht van mensen als soort. Ze overleefden ook toen het ecosysteem helemaal op zijn kop lag.
Geen lange termijn, zonder de korte
Wat de juiste verklaring of mix van verklarende elementen ook mag zijn, één van de onderzoekers stelt de centrale vraag: wat gaat er door de mensen heen als ze bezig zijn de laatste bossen of, wat dramatischer, de laatste boom, om te hakken?
Ze weten dat ze niet zonder kunnen. Zonder bomen konden de bewoners van Rapu Nui geen beelden meer transporteren (er is een groeve vol onafgemaakte beelden), was er geen brandstof meer (ze schakelden over op het verbranden van gras) en waren er geen boten om te gaan vissen of te migreren (de eerste ontdekkingsreizigers zagen vooral nog boten van wrakhout). De geringe omvang van het eiland moet de bewoners zich hebben doen realiseren dat ze hun laatste oortjes versnoepten.
Toch gaat blijkbaar het eigen directe belang boven dat van de komende generaties en zelfs boven dat van de eigen toekomst. Er is geen lange termijn, zonder de korte. Soms duwt die de lange weg.
Gewoon doorpompen
Paaseiland is ver weg, lang geleden en exotisch. We kunnen niet meer in hun hoofden kijken om na te gaan wat ze voelden. Een betrokken, nota bene biologische boer in Californië gedraagt zich als een Paaseilander. Hij pompt grondwater op en maakt ons deelgenoot van zijn gevoelens.
Californië lijdt al jaren onder droogte. Hij heeft het geluk dat hij op zijn grond het grondwater relatief ondiep zit, maar hij heeft ook gemerkt dat het grondwaternivo daalt. De laatste jaren sneller dan daarvoor. Hij denkt na over de consequenties voor zijn kinderen en heeft 20% van zijn grond braak gelegd. Maar hij pompt door en hoopt op regen en El Niño. In Lubbock County, Texas, schat men de waterreserve van een uitloper van de Ogallala aquifer op 15 jaar. En wat doet men? Gewoon doorpompen, én een dijkje om het land leggen, zodat het water niet zomaar wegloopt. En er worden nieuwe technieken toegepast waardoor er nóg meer water uit de grond gepompt kan worden. Onderwijl komt geen extra water meer bij; de reserves worden dieper en sneller uitgeput dan met de huidige technologie. In Californië gebruikt men ondertussen op grote schaal boormateriaal uit de olie industrie en er zijn waterbronnen geslagen tot 750 meter diep. Doorgaans slimme mensen weten dat ze het einde van de put naar boven pompen, maar gaan er versneld mee door. Oók ten behoeve van biologische teelt.
In de val
Wij zitten met zijn allen ook op een eiland. Het is wat groter, maar ook onze wereld is een eiland in een oceaan, met even beperkte hulpbronnen als Paaseiland. De wetten van eindige hulpbronnen gelden ook voor fossiele brandstoffen, fosfaat en grondwater. De Paaseilanders hadden geen wetenschappers die aan de bel trokken en waarschuwden voor overexploitatie, maar hadden daar door de geringe afmetingen van het eiland ook geen behoefte aan. Ze zagen domweg wat er om hen heen gebeurde.
Wij hebben ecologen, hydrologen en energiedeskundigen die ons vertellen dat we met roofbouw bezig zijn. Het verschil met ons is dat de Polynesiërs af en toe uit pure wanhoop de boot in het water duwden, het kaalgeslagen en uitgeboerde eiland achter zich lieten en op goed geluk een nieuw onbewoond eiland zochten. Een enkeling lukte dat nog ook. Die optie hebben wij niet. Wij zitten als ratten in de val.
Perplex
Waarom reageren moderne goed geïnformeerde burgers niet massaal op overexploitatie van hun eindige hulpbronnen? Ik begrijp dat niet en sta perplex.
Zien we het niet of geloven we onze ogen en oren niet? Geloven we in wetenschappers die uiteindelijk toch wat zullen verzinnen of de markt dat het tij uiteindelijk op tijd zal weten te keren? Willen we het niet horen en gewoon doorgaan met waar we mee bezig waren? Of is het nog wat anders?
Paaseiland: Ahu Akivi, uitsnede, Robert Nyman
Dit artikel afdrukken
Volgens archeologisch onderzoek was het eiland bebost. Een nu uitgestorven palm was de belangrijkste boomsoort. Verder waren er veel zeevogels, die het eiland gebruikten om te broeden. Een aantal inheemse vogelsoorten bewoonde het bos. Er ontwikkelde zich een cultuur, die op de hedendaagse mens vooral indruk maakt door de beelden. Met alle bomen en vogels verdween die imponerende cultuur die mensen beelden van 70 ton van de steengroeve naar de stranden liet slepen. De beelden werden omgegooid. Een kil en kaal eiland dat ons intrigeert, bleef over.
Ecocide
Dat verhaal kennen we allemaal. De verklaring ervan zorgt voor een stammenstrijd tussen wetenschappers. Eén kamp wordt gevormd door de aanhangers van Jared Diamond, die een rechtlijnig verband legde tussen het instorten van de samenleving en de overexploitatie van hun hulpbronnen. De bewoners van Paaseiland hakten hun bomen om, die ze nodig hadden voor hun boten, als energiebron en voor het transport van de beelden. De eilandvogels en een groot deel van de zeevogels verdwenen. Het slotstuk van het verhaal van Jared werd gevormd door de mondelinge overlevering, opgetekend door Thor Heyerdahl, waarin verhalen over oorlog en kannibalisme overheersen. Het verhaal van Diamond staat nu model voor (doorgeslagen) eco-pessimisme: als je je omgeving overexploiteert staat ons hel en verdoemenis te wachten.
Genocide
De sociaal-antropoloog Benny Peiser zet de verhalen van Diamond en Thor Heyerdahl overboord en schuift alle schuld voor de teloorgang van de Paaseiland cultuur in de schoenen van de ontdekkingsreizigers, avonturiers en slavenhandelaars. Volgens hem zorgde de komst van ontdekkingsreizigers voor de introductie van geslachtsziekten. Slavernij deed de rest. In 1862 en 1863 werden meer dan duizend eilandbewoners gevangen genomen en als slaven in Peru verkocht. De meesten legden daar snel het loodje en een klein groepje werd teruggebracht naar Paaseiland, waar ze de mazelen introduceerden. Tot overmaat van ramp ontstonden er conflicten over grond en een stammenstrijd brandde los. In 1877 probeerden twee slavenhandelaren de laatste eilandbewoners naar Tahiti over te plaatsen en toen in 1888 de Chileense overheid de touwtjes in handen nam werden de laatste 100 bewoners in een detentiecentrum geplaatst, waar ze tot 1964 bleven.
Ratten
Ondertussen is er een derde stroming, die de Polynesische rat als zondebok aanwijst. Het beestje kwam met de kolonisten mee, als verstekeling en misschien ook wel als voedselreserve.
De ratten deden het in hun nieuwe omgeving erg goed. Zo goed dat archeologen alleen aangevreten zaden van de palm kunnen vinden. Of dat een overtuigend bewijs is van de schuld van de rat voor het kaalgevreten Paaseiland, weet ik overigens niet. Ook in houtwallen vind je alleen aangevreten hazelnoten, terwijl de hazelaar zelf niet uitsterft. Nog een andere theorie zegt dat de Kleine IJstijd (1350-1500) droogte veroorzaakt zou hebben die voor de kaalslaag op het eiland zou hebben gezorgd, dan wel eraan zou hebben bijgedragen. Kortom, een beetje dom doen in combinatie met domme pech. Dat is een verklaring die niet al te pessimistisch klinkt. Tegelijk is de terugkeer en overleving van mensen op het eiland voor sommigen een bewijs van de veerkracht van mensen als soort. Ze overleefden ook toen het ecosysteem helemaal op zijn kop lag.
Geen lange termijn, zonder de korte
Wat de juiste verklaring of mix van verklarende elementen ook mag zijn, één van de onderzoekers stelt de centrale vraag: wat gaat er door de mensen heen als ze bezig zijn de laatste bossen of, wat dramatischer, de laatste boom, om te hakken?
Ze weten dat ze niet zonder kunnen. Zonder bomen konden de bewoners van Rapu Nui geen beelden meer transporteren (er is een groeve vol onafgemaakte beelden), was er geen brandstof meer (ze schakelden over op het verbranden van gras) en waren er geen boten om te gaan vissen of te migreren (de eerste ontdekkingsreizigers zagen vooral nog boten van wrakhout). De geringe omvang van het eiland moet de bewoners zich hebben doen realiseren dat ze hun laatste oortjes versnoepten.
Toch gaat blijkbaar het eigen directe belang boven dat van de komende generaties en zelfs boven dat van de eigen toekomst. Er is geen lange termijn, zonder de korte. Soms duwt die de lange weg.
Gewoon doorpompen
Paaseiland is ver weg, lang geleden en exotisch. We kunnen niet meer in hun hoofden kijken om na te gaan wat ze voelden. Een betrokken, nota bene biologische boer in Californië gedraagt zich als een Paaseilander. Hij pompt grondwater op en maakt ons deelgenoot van zijn gevoelens.
Californië lijdt al jaren onder droogte. Hij heeft het geluk dat hij op zijn grond het grondwater relatief ondiep zit, maar hij heeft ook gemerkt dat het grondwaternivo daalt. De laatste jaren sneller dan daarvoor. Hij denkt na over de consequenties voor zijn kinderen en heeft 20% van zijn grond braak gelegd. Maar hij pompt door en hoopt op regen en El Niño. In Lubbock County, Texas, schat men de waterreserve van een uitloper van de Ogallala aquifer op 15 jaar. En wat doet men? Gewoon doorpompen, én een dijkje om het land leggen, zodat het water niet zomaar wegloopt. En er worden nieuwe technieken toegepast waardoor er nóg meer water uit de grond gepompt kan worden. Onderwijl komt geen extra water meer bij; de reserves worden dieper en sneller uitgeput dan met de huidige technologie. In Californië gebruikt men ondertussen op grote schaal boormateriaal uit de olie industrie en er zijn waterbronnen geslagen tot 750 meter diep. Doorgaans slimme mensen weten dat ze het einde van de put naar boven pompen, maar gaan er versneld mee door. Oók ten behoeve van biologische teelt.
In de val
Wij zitten met zijn allen ook op een eiland. Het is wat groter, maar ook onze wereld is een eiland in een oceaan, met even beperkte hulpbronnen als Paaseiland. De wetten van eindige hulpbronnen gelden ook voor fossiele brandstoffen, fosfaat en grondwater. De Paaseilanders hadden geen wetenschappers die aan de bel trokken en waarschuwden voor overexploitatie, maar hadden daar door de geringe afmetingen van het eiland ook geen behoefte aan. Ze zagen domweg wat er om hen heen gebeurde.
Wij hebben ecologen, hydrologen en energiedeskundigen die ons vertellen dat we met roofbouw bezig zijn. Het verschil met ons is dat de Polynesiërs af en toe uit pure wanhoop de boot in het water duwden, het kaalgeslagen en uitgeboerde eiland achter zich lieten en op goed geluk een nieuw onbewoond eiland zochten. Een enkeling lukte dat nog ook. Die optie hebben wij niet. Wij zitten als ratten in de val.
Perplex
Waarom reageren moderne goed geïnformeerde burgers niet massaal op overexploitatie van hun eindige hulpbronnen? Ik begrijp dat niet en sta perplex.
Zien we het niet of geloven we onze ogen en oren niet? Geloven we in wetenschappers die uiteindelijk toch wat zullen verzinnen of de markt dat het tij uiteindelijk op tijd zal weten te keren? Willen we het niet horen en gewoon doorgaan met waar we mee bezig waren? Of is het nog wat anders?
Paaseiland: Ahu Akivi, uitsnede, Robert Nyman
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 mei krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
#Jopie Pasen is het feest van de hoop! 30 jaar geleden dacht ik ook zo... Maar van die somberheid is niet zoveel bewaarheid. In feite er is een overschot aan energie, water genoeg, voedsel genoeg en er raakt niks echt op; het wordt alleen wat moeilijk (terug) te winnen. Helaas wordt het slecht verdeeld. De vergelijking met Paaseiland is niet juist. De aarde is geen eiland of je moet het in kosmisch perspectief zien. En in die kosmos zijn wellicht nog andere aardes...
Laten we met positivisme de uitdagingen aangaan. Meer kan je als ondernemer niet doen.
Vrolijke Pasen
mooie, sprekende voorbeelden van de tragedy of the commons, individual exploitation of the commons (bossen, grondwater, a.o. resources), means ruin for all. Hardin heeft daar, op instigatie van zijn critici, later iets essentieels aan toegevoegd: the unmanaged commons werd het toen! Idd, we moeten the commons verstandiger gaan managen, maar wel het managen van de goede soort, dus niet puur commercieel managen , want dan loopt het geheid spaak.
Misschien .... minder mensen op de commons laten grazen, zolang we van de kosmos geen vruchten kunnen plukken? Deze organisatie geeft wèl een drastische reactie op overexploitatie van eindige hulpbronnen: Club van Tien Miljoen/overpopulation awareness.
Al wordt deze geïsoleerd werkende club ook weer mediageniek afgeblaft, als zijnde extreem-rechts.
Realistisch? Rechts? Dekmantel voor 'eigen volk eerst'? Hypothese: in ieder geval lijkt 'minder mensen meer' tot op zekere hoogte werkzaam. Een veronderstelling die het onderzoeken (modelleren) waard is. Want doorgaan en pieken op 9 miljard, wie ziet dat zitten?
"Wat ging er door de Paaseilanders heen toen ze hun laatste bomen kapten, terwijl ze wisten dat hun leven daarna voorgoed zou veranderen?"
Jared Diamond zegt in zijn boek Collapse [Ondergang] - mooi dat blijkbaar meerderen het kennen - dat Paaseiland niet gheel kaal is. er zijn wel bomen maar niet hoger dan 2 meter. Opvallend vond ik dit: de westerse wetenschap pijnigt hun hersenen hoe dat proces verlopen is. Reactie van 1 van de nazaten: waarom hebben ze ons nooit wat gevraagd? Want in hun overleveringen zeggen ze hoe het eiland langzaam onherbergzaam werd, er daarmee overbevolking was, de machthebbers (priesters die altijd beweerden dat ze contact met het opperwezen hadden en stamhoofden die beloofden dat ze alles onder controle hadden) niet meer geloofd werden, er opstanden uitbraken waarbij de meeste beelden omver werden getrokken.
Wat de inwoners bij de laatste boom dachten? Ik weet het niet. Maar bijv 2 generaties daarvoor? Ik denk dat het niet treffender verwoord kan worden als door Henk in #1 aangeeft: "dat alle doemverhalen van oprakende bomen niet bewaarheid werden. Want bomen zijn immers een oneindige, zichzelf reproducerende grondstof [NB veel meer dan onze fossiele energie, zoet water, etc]"
Henk: "De vergelijking met Paaseiland is niet juist. De aarde is geen eiland of je moet het in kosmisch perspectief zien. " Ik heb zomaar het idee dat dat laatste nou net is wat Jopie wil zeggen.
Als ondernemer kun je alleen positief de uitdagingen aangaan. Inwoners van Paaseiland dachten wellicht: "Als er te weing bomen komen moeten we extra bomen gaan kappen. Ze worden immers steeds kleiner. En anders verstoken we toch gras om eten te koken? "
bomen zijn in principe een zichzelf steeds vernieuwende bron van hout, maar rond afrikaanse en latijnsamerikaanse steden verdwijnen ze rigoereus op steeds verdere afstand om in houtskool omgezet te worden voor de stoofpotten in die steden, dat zou niet hoeven bij verstandig beheer, van overheidswege, maar het gebeurt wel gewoon natuurlijk. in India begonnen mensen,toen alles op was, koeienpoep als brandstof te gebruiken, als je niet op een klein eiland zit zijn er gelukkig op termijn nog allerlei uitwijkmogelijkheden,maar in hoeverre is onze planeet een (klein) eiland? ja, goeie vraag!