Onlangs bracht de Onderzoeksraad voor Veiligheid het rapport "Risico's in de vleesketen" uit, dat gehakt maakte van het toezicht in de vleesketen. Geen wonder dat er gisteren in de HAS Hogeschool in Den Bosch zoveel toehoorders waren - zeker 200 tot 250. Anneke Bovens van de Onderzoeksraad legde aan de ramptoeristen nog eens uit waar het precies is fout gegaan met het toezicht en deed een appèl aan de sector om te leren van gemaakte fouten. Gelukkig waren er ook hoopgevende verhalen, van Vegetarische Slager Jaap Korteweg en van de eigenwijze varkenshoudster Annechien ten Have die haar dieren met Nederlandse lupine voert.

Bodemprijzen
Anneke Bovens van de Onderzoeksraad voor Veiligheid legde in een helder en compact betoog uit hoe een terugtrekkende overheid de schandalen in de vleessector in de hand heeft gewerkt, door blindelings te vertrouwen op het zelfsturend vermogen van de sector. De sector heeft dit vertrouwen niet waargemaakt. Verbeteringen zijn vooral nodig op het gebied van hygiëneregels, fraudepreventie en de internationale handelsstromen. Supermarktinkopers die vlees voor bodemprijzen willen inkopen, moeten beseffen dat ze daarmee risico's in de hand werken.
Han Swinkels, lector Duurzame Veehouderijketens, zag vooral heil in het herstellen van de band tussen producent en consument. "Daarmee hebben we het probleem binnen een jaar opgelost."

Lupine
Varkensboerin Annechien ten Have liet zien hoe het anders kan in de varkenshouderij. Zij heeft een innovatief gemengd bedrijf in Groningen waar ze "lupinevarkens" in de markt probeert te zetten. Zo hoopt ze te ontsnappen aan de prijswurggreep die supermarkt, boer en consument in de macht houdt. Ten Have heeft een vrijwel gesloten kringloop op haar bedrijf gerealiseerd; de varkens eten lupine en tarwe van 200 hectare eigen grond. De mest en urine worden gescheiden zodat er minder ammoniak wordt gevormd, bij de vergassing komt elektriciteit en warmte vrij die wordt benut en de uitvergiste mest gaat weer als voeding naar de akker. Ten Have gaf ook een historisch lesje. Onze enorme soja-import is nooit de keuze van boeren geweest, maar het directe gevolg van een politieke beslissing, tijdens de Marshallhulp na WO2. De Amerikanen verplichtten ons om samen met het witbrood grote hoeveelheden eiwitrijke gewassen te gaan importeren. Onze landbouw is daarop aangepast. Helaas is lupine, onze inheemse variant op de sojaboon, daardoor de afgelopen dertig jaar niet meer veredeld. Lupine heeft daardoor nu een lage productie van 2 à 3 ton per hectare en is moeilijk rendabel te krijgen.

Steve Jobs, Mike Tyson & Henk Kamp: vegetariërs
Jaap Korteweg, boerenzoon en directeur van De Vegetarische Slager, maakte overtuigend reclame voor zijn vegetarische vlees en vis, in een verhaal doorspekt met oneliners. "Wij slachten vooral vooroordelen. Namelijk, dat vleesvervangers niet lekker zouden zijn." Korteweg was zelf een vleesliefhebber, maar het roer ging om tijdens de varkenspest van 1997, toen bijna tien miljoen dieren werd gedood. "Ik had koelcellen voor wortelen en aardappels en kreeg de vraag of ik ze wilde vullen met dode varkens, want er was niet genoeg destructiecapaciteit. Het zou veel geld opleveren. Ik heb er even over nagedacht en toen heb ik besloten om biologische boer en vegetariër te worden."
Korteweg geeft toe: "Voor veel mannen is een leven zonder vlees niet acceptabel. Dat is eigenlijk geen leven." Daarom zette hij ook alles op alles om het vegetarische vlees zo lekker mogelijk te maken, met medewerking van topkoks en met uitstekend resultaat: hij won de eerste prijs in een culinaire wedstrijd met vegetarische palingsalade (uit 36 inzendingen) en werd derde bij de gehaktballenwedstrijd van de Telegraaf. Culinaire journalisten hadden niet door dat ze gefopt werden, net als talloze echtgenoten en zonen. Maar het grootste voordeel zit in de voetafdruk: zelfs als er gangbare soja uit de VS wordt gebruikt, heeft het vegetarische vlees nog steeds een kleinere voetafdruk dan echt vlees. Het spul is duur, maar bij een marktaandeel van 10% à 20% wordt het product concurrerend met zelfs het goedkoopste vlees, belooft Korteweg. Wist u trouwens dat Mike Tyson vegetariër is? Net als Steve Jobs en Henk Kamp?

Non-GMO soja uit Europa kan economisch uit
Ruud Tijssens, directeur van Agrifirm, legde daarna uit hoe we de sojateelt naar Europa kunnen halen. Het knelpunt zit vooral in massa; de verwerking van sojaschroot (soja waar de olie al is uitgeperst) moet met duizenden tonnen tegelijk. "Het probleem van Europese soja is de opbrengst per hectare, die is 500 tot 700 euro per hectare te laag. Er zijn echter markten waar die opbrengst al overbrugt wordt, namelijk bij biologische soja en bij non-GMO soja. Als je daarmee wat volume kan maken, komt conventioneel sojaschroot ook binnen bereik."

Blij met biologisch namaakvlees van Europese soja
Na afloop reageert Gert-Jan van Delft, lector aan de HAS: "Ik vond het heel inspirerend. De verhalen van Annechien en Jaap bieden zicht op een overgang naar een cyclische economie en geven een beetje hoop voor agrariërs die nu gevangen zitten in een neerwaartse spiraal. Het probleem draait feitelijk rond de omzetting van stikstof naar eiwitten. Dat moeten we lokaal oplossen, zodat je geen lokale ophopingen van nutriënten krijgt en tekorten op andere plekken."

Dianne Knoren, health coach: "Ik ben vrijwel vegetarisch, maar ik eet twee keer per maand biologisch vlees. Het vegetarische vlees is weliswaar een industrieel product, maar ik denk het hoe dan ook gezonder is dan gangbaar vlees. Er zit geen stresshormoon in het vlees, geen antibiotica, en bovendien is de ecologische voetafdruk veel beter."

Jasper Vink, werkzaam bij Bionext: "Ik was blij met de opmerking van Ruud Tijssen dat de biologische soja als tussenstop fungeert om sojaverwerking en -teelt in Europa op gang te helpen. De biologische sojaverwerkende bedrijven hebben nu een convenant ("Solidair met soja") gesloten om strenge normen bovenop de Europese normen vast te leggen; alle biologische soja moet voldoen aan eco-sociale normen en is boskapvrij."

Luite Snijder, student aan de Youth Food Academie en adviseur bij de Kennistransfer van de HAS: "Ik vond het een mooie koppeling van nieuwe technieken met duurzame systemen, zonder geitenwollensokkerig te worden. Ik merk dat er nog heel veel kansen zijn voor kennisinstellingen om innovatieve boeren als Annechien verder te helpen, zoals bij haar vraag naar de gezondheidsaspecten en de vermarkting van het lupinevarken".

Jan Juffermans, tot 2012 directeur van De Kleine Aarde: "Als je ziet dat 70% van alle landbouwgrond nu wordt gebruikt voor dierlijke productie, is vegetarisch vlees een geweldige oplossing. Twee jaar geleden kwam er een rapport van Crem uit waarin zij becijferden dat Nederland voor 23 miljoen hectare landbouwgrond importeert aan productie terwijl we zelf maar 2 miljoen hectare hebben. Dat rapport is echter nooit in de Tweede Kamer besproken. Zulke rapporten worden in Den Haag steevast genegeerd, omdat volumebeleid een taboe is."

Tom van der Avoort, student Youth Food Academie: "Ik werk al jaren in de catering en zie dat er veel wordt weggegooid. Zo'n verhaal als dat van Jaap of Annechien kan wellicht helpen om bewustzijn bij de klant te kweken. Overigens zijn er meer veiligheidsregels rond het weggooien van eten dan rond het gebruik ervan. Het weggooien van eten wordt door die regels niet minder."

De vijfde dialoog van "It's the food, my friend!" vindt plaats op woensdag 23 april, in de Rode Hoed in Amsterdam. Het thema is dan: 'It's the Youth, my Friend'.

Fotocredits: Felix Rottenberg (l), Annechien ten Have (r), Alexis de Roode
Dit artikel afdrukken