Dat zei volgens de website van ZEMBLA één van de klokkenluiders die VION in de reportage Sjoemelen met vlees beschuldigde van fraude met sterrenvlees.

In reactie op het zojuist verschenen rapport Een akelig misverstand? van Hans Alders over de vermeende vleesfraude schrijven de makers van ZEMBLA zelf:

De uitzending heeft een enorme schok veroorzaakt in het bedrijf. De directie is op alle vestigingen gaan praten, en er zijn strenge regels afgekondigd voor de productie van Beter Leven vlees. Dus toen Alders begon was alles al in orde. Bovendien wordt helemaal niet goed bijgehouden hoeveel kilo’s er zijn van alle verschillende onderdelen van het varken. Het is heel makkelijk om te rommelen. Ook als er nog wel zou worden gefraudeerd, zou Alders het niet hebben kunnen vinden zonder met werknemers op de vloer te praten.

Diskwalificatie
Met deze opmerkingen diskwalificeren de klokkenluiders en ZEMBLA het rapport Alders terwijl de inkt daarvan nog aan het drogen is. De ruis die daardoor ontstaat, is alleen uit te sluiten door een procedure die ik vanaf Foodlog aan Hans Alders voorstelde: alleen als je alle braadworsten, gehaktballen, karbonaadjes en leverworsten telt en vergelijkt met de zogenaamde technische delen (grote, nog onversneden stukken vlees of karkas) waar ze oorspronkelijk onderdeel van waren, kun je zonder voorbehoud vaststellen dat er geen fraude is gepleegd. Alders geeft in zijn rapport aan dat er een structurele overproductie is van meer dan 50% sterrenvlees. Dat percentage meet hij in kilo's voor-, midden- en achterdelen van het karkas.

Stel nu dat voor de soep van Unox varkenswangen nodig zijn. Een dier heeft er maar twee en ze wegen niet veel. Wat doe je als je al teveel kilo's moet afwaarderen, maar wangen wilt omdat je klant wangen nodig heeft?
Niet in grove kilo's maar op een dergelijk gedetailleerd niveau constateerden de klokkenluiders de fraude waarover ze lekten naar ZEMBLA. Zulke fraudes zijn moeilijk vast te stellen vanuit de administraties die Alders ter beschikking stonden en kunnen alleen worden uitgesloten door op detailniveau de gehele verwerking tot aan het eindproduct te controleren.

'Geen structurele opwaardering'
Alders geeft aan die procedure - forensische accounting - te hebben overwogen, maar er niet voor te hebben gekozen. Een dergelijk onderzoek is kostbaar en de beschuldigingen waren te weinig specifiek. Alders schrijft: Uit de rapportage van VION en de externe audits blijkt dat de regels, behorende bij het Beter Leven kenmerk, volledig zijn verwerkt in het proces van VION. Uit zowel de interne als de externe rapportages blijkt op geen enkele wijze dat daarvan afgeweken wordt. Duidelijk is dat het aanbod van BLK-vlees groter is dan de vraag en dat derhalve op grote schaal wordt afgewaardeerd. Tegen die achtergrond is het onaannemelijk dat op structurele wijze opwaardering zou plaats vinden. Noch de rapportage van VION, noch de externe audits geven enige aanleiding tot die veronderstelling.

Dat oordeel is mede gebaseerd op audits van Unilever, Albert Heijn, twee onaangekondigde controles en een onafhankelijke expert. Kous af, zou je zeggen.

Albert Heijns slagerij - Hilton Meats - stelde zijn goedkeurende audit vast op basis van een zogenaamde mass balance benadering op papier, die niet naar specifieke onderdelen kijkt. Ook Unilever deed zijn audit op die manier en deed een aantal steekproeven op daadwerkelijke vleesdelen in de slachterij. Daarnaast lieten 2 onaangekondigde controles in de slachterij geen onregelmatigheden zien.
Op basis daarvan is structurele fraude onaannemelijk. De eerlijkheid gebiedt echter toe te geven dat fraude niet kan worden uitgesloten.

Nog tijdens het klinken van de blijde boodschap van Alders dat er niets aan de hand is en ZEMBLA zich vermoedelijk door een misverstand liet leiden, springt nu ZEMBLA alweer op het toneel met de jongste verklaringen van de klokkenluiders. Dat is vervelend voor de naam Beter Leven omdat het als een vervelende ruis aan het kenmerk blijft kleven.

Het echte schandaal: de afwaardering
Feit is dat meer dan de helft van het sterrenvlees niet wordt op- maar juist afgewaardeerd tot gewoon vlees. Rabiate tegenstanders van welzijnsvlees krijgen het dus veelvuldig en ongemerkt te eten, terwijl mogelijk af en toe iemand een gewoon wangetje of snippertje in zijn soep aantreft terwijl het blik trots met een ster pronkt.
Dat merkte VION-directeur Marc van der Lee al op vóór de ZEMBLA-uitzending. Ook Volkskrantjournalisten Mac van Dinther en Gerard Reijn constateerden het.

Geconcludeerd moet worden dat sterrenvlees duurder is dan nodig, omdat meer dan de helft moet worden gedegradeerd tot 'gewoon' vlees. Dat is in smaak en type dier identiek aan het sterrenvlees. De vraag moet dan ook gesteld worden of het niet veel beter zou zijn om welzijnsvarkens en 'gewone' door elkaar te verwerken en alle verpakkingen van een ster te voorzien. Met zo'n 'alles-op-1-hoop' systeem zouden VION en zijn afnemers dan alleen nog maar hoeven te garanderen dat er bijv. 3 miljoen varkens in de totale slachtstroom zitten. Op die manier kunnen ze goedkoper worden aangeboden, stijgt de consumptie van welzijnsvlees en hoeven er geen uitgebreide - en dus sterk kostenverhogende en op precisie nog altijd tekort schietende - controles plaats te vinden.
Omgekeerd betekenen die kosten dat de huidige manier van werken en de administratie in kilo's in plaats van traceerbaar eindproduct, zorgt voor een vervelende verleiding. Daar de kosten onnodig hoog zijn omdat de meerwaarde van meer dan de helft van het vlees als het ware wordt doorgedraaid, is het aanlokkelijk om het financiële gat in de exploitatie op te vangen door het opwaarderen van kleine volumes 'gewoon' vlees op productniveau. Alle specifieke kilo's die je terugverdient tegen de algemene kilo's van de zogenaamde technische delen zijn immers lekker meegenomen. Dat is een aspect van wat in vleesjargon 'verwaarden' heet, een praktijk die haaks staat op het sterrensysteem dat varkensvleesonderdelen onuitwisselbaar maakt.

Verweesd merk
Maar Beter Leven koos niet voor 'alles op 1 hoop' (mass balance, in vaktaal). Het Beter Leven Kenmerk wilde een merk zijn dat met een flinke bekendheid onder het publiek gegarandeerd sterrenvlees verkoopt. Te constateren valt dat het niet onmogelijk is dat er soms wat tekort door de bocht mee is omgesprongen door slachters en verwerkende en verpakkende slagers. Omdat consumenten gegarandeerd in een gelukkig varken willen bijten als ze een braadworstje of salami met een ster kopen, gaat het mis als dit soort geluiden naar buiten komt en - zoals nu - voor nareutelende ruis blijft zorgen.

Ik denk dat dat komt omdat het merk verweesd blijkt. Alders beveelt aan om audits zoals die van AH en Unilever voortaan te delen met merkhouder Dierenbescherming. Die bleek niet te kunnen instaan voor zijn merk. Toen de fraude naar buiten kwam schoot Frank Dales, directeur van de Dierenbescherming, dan ook van de heup en liet hij zijn zakelijke partner VION vallen als een baksteen. Als het waar zou zijn, zou hij VION zwaar vervolgen, zei hij in felle bewoordingen omdat hij geen 'lulletje lampenpit' wilde zijn. Zoiets doe je alleen, als je niet zeker weet dat de garanties die je met je merk afgeeft kloppen. (Nog steeds grove) audits van Unilever en Albert Heijn moeten nu mede bewijzen dat het wél klopt. Net als Alders kunnen zij dat niet met absolute zekerheid tenzij ze een kostbare, gedetailleerde controle opzetten en handhaven voor een merk dat niet het hunne is.

Dat is een rare situatie. Een merk moet van zichzelf weten dat het klopt. Beter Leven is een verweesd merk. Frank Dales moet zich dan ook afvragen of de Dierenbescherming en zijn Stichting Beter Leven Kenmerk het wel zelf moeten willen exploiteren als ze het niet kunnen garanderen. Die vraag of een aanbeveling daarover ontbreken in het rapport Alders.

Eer gered
Na het lawaai dat ontstond door de ZEMBLA-uitzending pasten de productiechefs wel op om door te gaan met frauderen, zeggen ZEMBLA's klokkenluiders.

Dat geloof ik zonder meer. De affaire maakt VION gierend kwetsbaar. Iedere productiechef weet dat hij het al in zwaar weer verkerende VION en daarmee zijn baan echt op het spel zet, als het nog een keer misgaat. Daarom zijn de klokkenluiders door hun anonieme klikken nu de beste garantie tegen fraude met het Beter Leven Kenmerk geworden. Waar audits kleine fraude nooit met zekerheid kunnen uitsluiten, kunnen de klokkenluiders dat wel.

VION weet niet wie het zijn. Mocht het bedrijf, zoals de klikkers beweren, gefraudeerd hebben, dan durven de frauderende productiechefs er nu niet eens meer over te fantaseren. Zolang die mannen - of zouden het vrouwen zijn? - daar werken, gaat het dus goed. Nee, zelfs als ze ontslag nemen, zal het nog een tijd goed gaan. Niemand weet immers dat zij het waren. Daarom blijft iedereen vanzelf op zijn tellen passen.

Dankzij die twee klokkenluiders is de eer van het Beter Leven kenmerk voor varkensvlees voorlopig echt 100% gered. Daar durf ik m'n hand voor in het vuur te steken.

Fotocredits: Compassion in World Farming
Dit artikel afdrukken