Het bestrijdingsmiddel chloorpyrifos, dat sinds 1965 op de markt is en in de landbouw veel wordt gebruikt als pesticide tegen ongedierte bij allerlei gewassen, zou een bijdrage kunnen leveren aan de wereldwijde obesitasepidemie. Op basis van onderzoek met muizen tonen researchers van de McMasters universiteit in Hamilton, Canada, aan dat het middel al in een heel kleine concentratie de zogeheten diet induced thermogeneses (DIT) ontregelt. Een deel van de energie uit voeding wordt niet verbrand in het bruine vet, maar opgeslagen in het vetweefsel en kan bijdragen aan obesitas.

DIT is kort gezegd de energie die nodig is voor gebruik en opslag van voeding. Ook komt er warmte vrij bij het verbranden van voeding in het bruine vet. Gemiddeld genomen is DIT tien procent van het energieverbruik van het lichaam. Er wordt al lange tijd veel onderzoek naar gedaan. De Nederlandse wetenschapper Klaas Westerterp heeft er in 2004 een duidelijk artikel over gepubliceerd.

Baby’s
Bruin vet is een van de mysterieuze onderdelen van het lichaam. Anders dan de andere soort opgeslagen lichaamsvet, wit vet, bevatten bruine vetcellen veel mitochondriën, de celorgaantjes waar voedingsstoffen (vet, eiwitten, glucose en alcohol) worden geoxideerd en omgezet in warmte. Baby’s hebben veel bruin vet, dat hen warm houdt. Volwassenen hebben – anders dan lang werd gedacht – ook bruin vet, vijftig tot honderd gram, verdeeld over diepgelegen locaties in de torso.

Chloorpyrifos onderdrukt de vorming van een eiwit, Uncoupling protein 1 (UCP1), dat een sleutelrol speelt bij de verbranding van vet in bruine vetcellen. Door die verminderde verbranding blijft er vet over dat in wit vetweefsel wordt opgenomen en daarom slaat de energiebalans door, is de theorie. Gezien de geringe hoeveelheid bruin vet bij mensen en het geringe aandeel van DIT in het totale energieverbruik zal het effect van chloorpyrifos op het ontstaan of versterken van obesitas bij mensen niet heel groot zijn.

Onderzoeksgebied
Maar elk schadelijk effect op de gezondheid van chemische bestrijdingsmiddelen is zorgelijk. In de strijd tegen obesitas trekt elke wetenschappelijke vondst buitenproportioneel de aandacht. De invloed van landbouwchemicaliën op welvaartsziekten, waaronder ook diabetes en kanker, is zo ongeveer een apart eigen onderzoeksgebied. En chloorpyrifos is geen onbekende van de politie. Sterker: in Europa en binnenkort ook in de Verenigde Staten is het middel verboden vanwege aangetoonde schade voor de gezondheid, vooral voor de ontwikkeling van kinderen.

Daardoor lijkt de ontdekking van de Canadezen een beetje op een gele kaart na de wedstrijd. Anders dan andere al dan niet verboden landbouwvergiften, zoals DDT, wordt chloorpyrifos niet opgeslagen in vetweefsel. Maar omdat er residuen op alle mogelijke landbouwproducten zitten, weliswaar in minieme hoeveelheden meestal, mist het zijn neurotoxische werking op de vetrijke hersenen niet.

De Europese voedselveiligheidautoriteit EFSA heeft sinds eind vorig jaar chloorpyrifos in de ban gedaan. Wie wil weten wat EFSA rapporteert over residuen van pesticiden in voeding moet maar een snipperdag opnemen en in dit stuk uit 2019 duiken.

Aandachtstoornissen
De reden voor de Amerikaanse Environmental Protection Agency (EPA) om het middel nu te verbieden is niet de vrees voor obesitas, wat heel legitiem zou zijn in de Verenigde Staten, maar de neurologische schade bij kinderen, zoals verminderde intelligentie, een slechter geheugen en aandachtstoornissen. Ook beïnvloedt het het geboortegewicht.

In een reconstructie beschrijft The Conversation waarom het zo lang duurde (veertien jaar) voordat het middel verboden werd. Onder president Obama werd gewerkt aan een verbod, maar onder Trump werd dat (zoals alles van Obama) weer teruggedraaid.

Onder de nieuwe president Biden kreeg de strijd van milieuorganisaties weer meer grip op de overheid en vonniste een federale rechter dat het afgelopen moest zijn met het uitstellen van het verbod. Op 18 augustus van dit jaar werd het verbod van het gebruik op voedingsmiddelen van chloorpyrifos van kracht.

Maar de wereld is groter dan Europa en de Verenigde Staten. Wereldwijd zit chloorpyrifos bijvoorbeeld in één derde van alle citrus. In landen als China en Brazilië wordt het gewoon nog gebruikt.
Dit artikel afdrukken