In het krachtenveld tussen boeren en supermarkten komt de komende tijd verandering. Op 12 april komt de Europese Commissie met een richtlijn om in te grijpen in de machtsverhoudingen in de voedselketen. Zeer tot ongenoegen van de supermarkten: “Het boerenprobleem in Europa los je niet op door supermarkten overal de schuld van te geven” twittert het CBL, de organisatie van supermarkten.

"Boeren worden de dupe van de zwakke machtspositie in de voedselketen." Dat beeld hebben de landbouworganisaties in Europa met hun ijzersterke lobby neergezet. Reden voor het Europees Parlement om in 2016 te pleiten voor wetgeving zodat boeren eerlijke verkoopwaarden tegemoet kunnen zien. Zij wijst erop dat er wel wetgeving is om consumenten tegen supermarkten te beschermen, maar die ontbreekt voor zwakke leveranciers zoals de boeren tegenover die supermarkten.

"Oneerlijke handelspraktijken moeten worden tegengegaan." Dat vond ook de Commissie Veerman in 2016, die op verzoek van de Europese Commissie een advies uitbracht. Wetgeving is volgens Veerman daarvoor onontbeerlijk. Daarmee kan het afdwingen van afspraken ondersteund worden. Dat geldt bijvoorbeeld voor het afrekenen binnen een bepaalde termijn. ‘De boeren zijn de meest kwetsbare schakel in de voedselketen. Risico’s in die keten zijn niet gelijk verdeeld’, oordeelt vervolgens de Landbouwraad, de landbouwministers van alle 28 landen. Die risico’s moeten volgens de Raad beter verdeeld worden. Zij vragen aan de Europese Commissie om wetgeving om oneerlijke handelspraktijken te voorkomen.

Het front van voorstanders van wetgeving is inmiddels uitgebreid met de Europese Voedings-en Drankindustrie, die vinden dat ze ook de dupe worden van de steeds groter supermarktketens. Dat zou je toch niet verwachten van bedrijven als Unilever, Coca-Cola, Nestlé, Mars en consorten. Die hebben sterke merken die elke supermarkt in zijn schappen wil hebben. Veel NGO’s zoals SOMO, Milieudefensie, Oxfam doen inmiddels ook een beroep op de Commissie om afschrikwekkende sancties in te voeren tegen machtsmisbruik door supermarkten. Volgens hen moet een Europese aanpak voorkomen dat supermarkten hun inkoopafdelingen verplaatsen naar landen met minder strenge regels.

Supermarkten
“Wetgeving zal alleen maar leiden tot hogere prijzen voor de consument. Er ontbreekt elk bewijs voor de noodzaak van nieuwe wetgeving, waardoor we wetgeving krijgen die niet gebaseerd is op wetenschappelijke onderbouwing”, schrijft Eurocommerce, de Europese koepel van supermarkten. Volgens Eurocommerce zijn in contracten altijd voorzieningen opgenomen om partijen te beschermen tegen te late betalingen en wordt in contracten met buitenlandse leveranciers altijd opgenomen onder welke jurisdictie naleving kan worden afgedwongen. Een Europese aanpak is volgens hen niet noodzakelijk omdat in 18 landen al voorzieningen zijn getroffen.

Ook het Nederlandse CBL wendt zich namens onder meer Albert Heijn, Jumbo en Lidl tot de Europese Commissie: “Zo hebben boeren met ‘must have’ producten per definitie een zeer sterke positie in de keten”. Het CBL pleit voor vastere ketenrelaties die vertrouwen en zekerheid bieden aan alle schakels.

Zolang boeren alleen grondstoffen leveren aan de levensmiddelenindustrie wordt het nooit wat. Ongedifferentieerde bulkproducten zoals melk, graan en aardappelen kan iedereen in de wereld produceren waardoor boeren een zwakke marktpositie hebben
Voedselscheidsrechter
“Een vrijwillige gedragscode is flinterdun”, vond CDA Tweede Kamerlid Geurts in een Initiatiefnota uit 2016. Hij pleitte voor een onafhankelijke toezichthouder, een voedselscheidsrechter. Het vorige kabinet wees zijn voorstel af: “Boeren en tuinders produceren van bepaalde producten meer dan de markt kan opnemen. Dit leidt tot prijsbederf. Deze lage prijzen voor boeren en tuinders zijn in het algemeen het gevolg van een te groot aanbod”. De regering citeerde een SEO onderzoek als onderbouwing: “dat zelfregulering de meest aangewezen route is om problemen met oneerlijke handelspraktijken bij inkoopmacht tegen te gaan”. In 2014 schreef de WUR “dat er niet direct aanleiding is tot zorg of aanvullend onderzoek”.

Het nieuwe kabinet begint al een draai te maken. In het Regeerakkoord heeft het over de ongelijke machtsverhoudingen in de voedselketen. Anticiperend op de Europese richtlijn heeft LNV aan de WUR om nieuw onderzoek gevraagd. 10.000 boeren hebben afgelopen maand een enquête ontvangen om te melden of ze ervaring hebben met oneerlijke handelspraktijken. Het kan toch niet zo zijn dat alleen op basis van beelden van boeren beleid gemaakt wordt.

Effectiviteit
In de Europese voorstellen wordt het instellen van een toezichthouder gezien als de manier om de positie van boeren te versterken. Een dergelijke instelling zal boeren naar mijn mening niet veel helpen. De Franse president Macron beseft dat ook. Hij zei onlangs tegen 1.000 jonge boeren dat ze eerst hun huiswerk moeten doen en hun ketenorganisatie moeten verbeteren. In Nederland heeft de zuivelsector met een sterke coöperatie als Friesland Campina dat beter geregeld. Zij verwerkt meer dan 80% van de Nederlandse melk. Door de sterk op export gerichte landbouw is men minder afhankelijk van de Nederlandse supermarkten.

Voor het inkomen van boeren is het nodig dat de keten beter georganiseerd wordt. Dat biedt meer soelaas dan een nieuwe toezichthouder. Zolang boeren alleen grondstoffen leveren aan de levensmiddelenindustrie wordt het nooit wat. Ongedifferentieerde bulkproducten zoals melk, graan en aardappelen kan iedereen in de wereld produceren waardoor boeren een zwakke marktpositie hebben. De toegevoegde waarde van de verwerking en branding van hun producten ontstaat verderop in de keten. Dat vereist ook een duidelijker merkenstrategie waardoor het voor supermarkten moeilijker is om dat product niet in het schap te hebben.

De wetgevende voorstellen van de Europese Commissie brengen boeren daarom niet datgene wat ze verwachten. De steun die boeren krijgen van de Europese Commissie is een Pyrrusoverwinning. Het voorstel van de Europese Commissie is geen oplossing voor lage prijzen waar ze regelmatig mee geconfronteerd worden.
Dit artikel afdrukken