Een nieuw Frans onderzoek, waarvan de resultaten vorige week werden gepubliceerd in JAMA Internal Medicine, legt een verband tussen het eten van biologische groente en het voorkomen van kanker. De resultaten "geven aan dat een hogere consumptie van biologisch voedsel verband houdt met een vermindering van het risico op kanker." Aldus de eerste zin van de conclusie.

Dit is goed nieuws en slecht nieuws. De Franse onderzoekers menen aangetoond te hebben dat het residu van pesticiden in en op conventioneel geteelde groenten de consument blootstelt aan een risico op kanker. Wie vooral biologische producten eet, loopt die kans 'significant minder' kopte de Franse kwaliteitskrant Le Monde zonder voorbehoud.

Er is meer onderzoek gedaan naar het verband tussen biologisch eten en kanker, maar de uitkomsten daarvan werden niet eerder zo stellig geformuleerd.

Het goede nieuws lijkt dat eindelijk aangetoond zou zijn dat het eten van biologische groente gezondheidsvoordelen heeft. Dat idee bestaat al lang en is voor veel consumenten de reden om bewust voor biologisch geproduceerd voedsel te kiezen. Zonder giftige bestrijdingsmiddelen, zonder kunstmest, met oog voor welzijn van dier, aarde en mens. Nog los van een eventuele hogere kwaliteit van bioproducten.

Gezonde vrijwilligers
Het klinkt als een erkenning. De verkoop van biologische producten mag dan enorm toenemen en consumenten mogen dan bewuster en kritischer worden op hoe het voedsel wordt geproduceerd, echt bewijs dat conventioneel geteelde groente en fruit schadelijk voor de gezondheid zouden zijn door de gebruikte chemicaliën ontbrak.

Van een dergelijk onderzoek, prominent in de media gebracht met klinkende koppen, kan een waarschuwing uitgaan: pas op met gewone groente en fruit.

Het Franse onderzoek werd geleid door Julia Baudry, die verbonden is aan een reeks achtenswaardige Franse instituten, waaronder het Centre de Recherche Epidémiologie et Statistique Sorbonne Paris Cité en het Institut National de la Recherche Agronomique (INRA). Baudry publiceerde eerder onderzoek over biologisch voedsel en gezondheid.

De conclusie dat het aanbevelen van biologische voeding voor het grote publiek een veelbelovende preventieve strategie tegen kanker kan zijn, is overdreven
Voor het onderzoek is geput uit het cohort van de NutriNet-Santé Prospective Cohort Study, waarbij 272.374 zogeheten ‘Nutrinautes’ zijn aangesloten, vrijwilligers. 68.946 van hen, alle Franse volwassenen, namen deel aan deze studie. Zij vulden geregeld uitgebreide enquêteformulieren in met vragen over hun eet- en leefgewoonten. Ze werden specifiek gevraagd naar hoe vaak ze biologische producten uit 16 categorieën kochten. Afhankelijk van hoe vaak (nooit, af en toe, vaak) werden er punten toegekend die tot een totaalscore leidden.

Volgen en monitoren
Bijgehouden werd ook hoeveel kankergevallen zich voordeden gedurende een periode van zeven jaar, van 2009 tot 2016. Al die gevallen werden onderzocht door onafhankelijke artsen. Ook werd geregistreerd wie overleed en waaraan. Het bleek dat er ’maar’ twee soorten kanker in verband gebracht konden worden met een hoge of een lage consumptie van bioproducten, te weten Non-Hodgkin-lymfoom en borstkanker bij vrouwen na de overgang.

Een sterk punt van dit onderzoek, in vergelijking met ander epidemiologisch onderzoek, is dat het een prospectieve studie was. De onderzoekers konden volgen en monitoren wat de deelnemers gedurende die zeven jaar deden en wat hen overkwam. Dat soort onderzoek heeft een streepje voor qua betrouwbaarheid op retrospectief onderzoek, waarbij de gegevens achteraf worden geïnterpreteerd. Verder komen bepaalde uitkomsten van de studie overeen met twee oudere onderzoeken, wat als een bevestiging van de onderzoeksresultaten wordt uitgelegd.

Ziekmakend effect
Maar dat is dan ook het enige positieve dat er over het onderzoek te melden valt. In de internationale media is beleefd, doch kritisch gereageerd.

Het onderzoek lijkt iets te zeggen over het voordeel van biologische producten, maar het enige waar in feite naar gekeken is, is het mogelijke ziekmakende effect van pesticiden in conventioneel geteelde groente en fruit. Het Amerikaanse Foodnavigator laat de Britse hoogleraar Tom Sanders aan het woord, die de vinger op de zere plek legt.

Sanders zegt: “Dit is een observationele studie, geen gecontroleerde trial. De deelnemers die opgaven dat ze vaak biologisch aten waren waarschijnlijk niet-rokers, hadden een lagere BMI en dronken minder alcohol. Allemaal factoren die het waarschijnlijk maken dat er minder kanker in deze groep voorkomt. De conclusie dat het aanbevelen van biologische voeding voor het grote publiek een veelbelovende preventieve strategie tegen kanker kan zijn, is overdreven.”

Een bespreking op de website The New Food Economy is meedogenloos, ondanks de sympathie die auteur Patrick Clinton voor het onderwerp heeft. De aanname over de waarschijnlijkheid van het kankerrisico kloppen niet, voedselenquêtes zijn notoir onbetrouwbaar, biologische landbouw gebruikt ook pesticiden en planten maken ook nog eens hun eigen pesticiden aan.

De onderzoekers erkennen dat een aantal factoren op de achtergrond, zogeheten confounders, mogelijk niet meegenomen is
Baudry en haar co-auteurs geven zelf ook een aantal zwakke punten aan. In de onderzoeksgroep zaten veel bewuste, gezond levende en welgestelde vrijwilligers, wier gegevens een overdreven sterk contrast vormen met dat van deelnemers die nooit biologisch eten, omdat ze het niet interesseert of omdat het te duur is. Dat verzwakt de algemene geldigheid van de uitkomsten, erkennen de auteurs. Verder beschikten ze niet over kwantitatieve gegevens, dus hoeveel de deelnemers aten. Geen onbelangrijke factor in dergelijk onderzoek.

Het onderzoek duurde ook niet lang genoeg eigenlijk, geven de onderzoekers toe. Sommige vormen van kanker, zoals darmkanker, ontwikkelen zich pas naar verloop van vele jaren. Verder erkennen de onderzoekers dat een aantal factoren op de achtergrond, zogeheten confounders, mogelijk niet meegenomen is. Dat euvel duikt vaker op bij observationeel onderzoek, de onbekende factoren die van invloed kunnen zijn.

Boeren lopen risico
Op de koop toe verschijnt samen met het onderzoek in JAMA ook een begeleidend commentaar van onder meer de Harvard hoogleraar Frank Hu, waarin de nodige vraagtekens geplaatst worden. Het commentaar begint nog met te wijzen op de ernst van de zaak, door in herinnering te brengen dat een aantal pesticiden aantoonbaar kankerverwekkend is verklaard door hogere instanties. Vooral voor boeren, tuinders en andere landbouwers die ermee in aanraking komen tijdens hun werk lopen risico. In de Franse wijnbouw neemt de angst voor 'kanker door spuiten' onder druivenboeren de afgelopen jaren toe, vertelde wijnmaker François Pugibet van domaine La Colombette bij Béziers in Frankrijk deze zomer de redactie van Foodlog.

Al gauw zwakken Hu en co-auteurs hun beleefdheden af om over te gaan tot een bespreking van de risico's voor consumenten. Er zijn veel grotere zorgen over het ontstaan van kanker, zoals lichaamsgewicht, hoeveelheid beweging, eetgewoonten, roken, drinken. Ook moet niet de indruk ontstaan dat conventioneel geteelde groente en fruit gemeden moet worden. De nadelen van een hogere consumptie van conventioneel geteelde groente en fruit wegen niet op tegen de voordelen. Kortom, geen enkele reden voor paniek.

Milieu, biodiversiteit
De vraag rijst wat de waarde van zo’n publicatie en studie dan nog is, als er geen aantoonbaar causaal verband te leggen valt dat de onderzoeksconclusies voldoende kan staven. De nuchtere conclusie luidt immers dat dit onderzoek niets aantoont, maar in de media is wel de indruk gewekt dat biologische teelt gezonder is en dat gangbaar geteelde groente en fruit misschien niet zo goed voor je zijn.

Hoe wankel en dubieus een onderzoek als dit ook is, er gaat wel een signaal van uit. Verminder het pesticidegebruik in de conventionele teelt zoveel mogelijk. Vooral Nederlandse tuinders en boeren zetten er graag op in. Niet voor zichzelf, maar om het milieu en de biodiversiteit te sparen.
Dit artikel afdrukken