4 min
Met een wetenschappelijk congres vierde Stichting Demeter deze woensdag 100 jaar biodynamische landbouw. Het jubileum illustreerde de rijke geschiedenis van de biodynamische landbouw en de toekomst daarvan.
"Het is een heuse doorbraak," zei Bert van Ruitenbeek, directeur van de Stichting Demeter. Nieuw onderzoek laat zien dat biodynamische landbouwmethoden een meetbaar gunstige impact hebben op de bodemvruchtbaarheid, de weerbaarheid van planten tegen klimaatverandering én resulteren in hogere gehaltes aan secundaire inhoudsstoffen. Dat laatste betekent dat ze voedzamer zijn voor mensen. Uit een sociologisch onderzoek onder Nederlandse BD-boeren blijkt bovendien dat zij een hoge motivatie en een groot vertrouwen in de toekomst hebben, ondanks de ingewikkelde Nederlandse context waarin veel boeren zullen stoppen. Dat enthousiasme en optimisme kon de bezoeker van het congres bijna aanraken. De bijeenkomst barstte van de levenskracht die tekenend is voor de BD-beweging.
Antroposofie
Het begon met bijeenkomsten onder leiding van antroposoof Rudolf Steiner van 100 bezorgde boeren en grondeigenaren. Ze maakten zich zorgenover de introductie van chemie in de landbouw en de invloed daarvan op bodemvruchtbaarheid. Een eeuw later is dat begin uitgegroeid tot een wereldwijde beweging. Biodynamische landbouw wordt toegepast in 58 landen op 268.000 hectare. Nederland telt 150 Demeter-gecertificeerde boeren, die samen 10.000 hectare bewerken, 0,4% van het Nederlandse landbouwareaal.
Maar wacht eens even: BD-boeren zijn toch van die zweverige types die met gemalen koehoorn strooien en dan ook nog eens niet vanuit een plastic emmer? Daar was op het congres weinig van te merken. Hier zat een enthousiaste, door-en-door gemotiveerde groep mensen die niet alleen geloven in wat ze doen, daar levenskracht aan ontlenen en ook niets liever willen dan hun kennis delen en overdragen om "samen te bouwen aan een mooiere wereld" en te bewijzen dat het werkt.
Het stereotiepe beeld van BD krijg je niet zomaar weg. En als een kennisinstituut als de WUR al moeilijk begint te kijken als het woord 'preparaten' valt (daarover later meer), omdat het effect daarvan niet te meten is, wordt het lastig boeren te overtuigen om voor BD te kiezen. "Vergelijk het met mediteren," zegt een van de aanwezigen. "Dat heeft bewezen gezondheidseffecten, en toch gaan mensen niet meer mediteren. Pas als er in jezelf iets gebeurt, ga je mediteren." En dat kunnen bijvoorbeeld cijfers zijn, die je niet naast je neer kúnt leggen.
Impact biodynamische landbouw op bodem, klimaat en voedingswaarde
Cijfers zoals keynote-spreker dr. Jürgen Fritz van de Universiteit van Kassel presenteert. We weten allemaal dat planten groei- en ontwikkelingsstress doormaken als gevolg van klimaatverandering. Droogte, of juist wateroverlast, hitte of kou, voedingstekorten en bodemstructuurproblemen zijn allemaal stressfactoren waar planten onder lijden. Is de plantenweerstand te verbeteren? Ja, blijkt uit onderzoeksresultaten van het FIBL, het Zwitserse Instituut dat al 45 jaar vergelijkend onderzoek doet tussen biodynamische, biologische en conventionele landbouw. Dat gebeurt in de zogeheten DOK-trial. Uit dat langlopende onderzoek blijkt dat biologische en biodynamische teelten maar 8% van de kosten voor gewasbescherming, 57% van de kosten voor bemesting en 62% van de energiekosten maken in vergelijking met gangbare teelt. En ja, de opbrengsten zijn inderdaad minder, maar het gat met gangbaar loopt terug. Tot 2003 lag de productiviteit van biodynamische akkers op 80% van gangbare, 3 jaar later op 85%.
De DOK trial proefveldjes, Fotocredits: Foodlog Media
Daar staan sterke andere prestaties tegenover: betere bodemvruchtbaarheid, gemeten in humus (+18%), meer micro-organismen (+40%), een grotere bodemactiviteit (+83%) en meer mineralendynamiek (+37%) in vergelijking met gangbare teelten. Fritz berekende ook de 'gewone' biologische teelt naast de biodynamische en kwam tot scores van respectievelijk 16%, 34%, 29% en 47% in het voordeel van de BD-teelt.
Preparaten
Er is nog meer te meten, aldus Fritz. Hij presenteerde resultaten die laten zien hoe biodynamische preparaten een positief effect hebben op het 'microbioom' van de bodem én op de voedingswaarde van gewassen. Compost- en spuitpreparaten vormen het hart van de biodynamische land- en tuinbouw, schrijft Luc Ambagts in zijn boek Werken aan Vitaliteit, dat de congresgangers mee naar huis kregen. "In het begin van de herfst vul je een aantal koehoorns met mest van een drachtige koe. Die met mest gevulde hoorn stop je in de grond. In het voorjaar kun je het opgraven. De dan verteerde mest roer je een uur lang in een ton met water. Dat spuit je uit over de grond, als een ondersteuning of aanvulling van de bemesting." Natuurlijk klinkt dat 'raar'. Maar als het werkt, is het ook raar om het niet te doen. Fritz vertelt over de Franse BD-onderzoeker Pierre Masson die boeren uitdaagde te beginnen met 1 perceel, en daarvan op de helft met preparaten te werken. Dan konden ze zelf kiezen of ze door gingen of niet. Niet één boer hield er mee op, want: het werkt. Ooit sprak ik de Franse wijnboer Charles Brand uit de Elzas die de proef van Masson heeft gedaan en moest constateren dat 'het inderdaad werkt'. Hij proefde het zelfs terug in de wijn. "Schiet mij maar lek", zei Brand, "maar ik ga ermee door".
Drijfveren: 'voorbeeldfunctie'
Het congres gaf ruimte aan de presentatie van een sociologisch onderzoek dat het Louis Bolk-instituut samen met de Universiteit van Utrecht/Future Food Utrecht uitvoerde naar de drijfveren van jongere en oudere biodynamische boeren. De onderzoeksvraag was: 'welke drijfveren, uitdagingen, ambities en toekomstdromen hebben BD-boeren, en in hoeverre verschillen die per generatie?' Bijna 70% van de 80 bevraagde BD-boeren noemt arbeidsvreugde als belangrijkste drijfveer, liet onderzoeker Charlotte Sederel zien. Daarnaast heeft dik 80% vertrouwen in de toekomst van hun bedrijf. Zo'n 70% wil nooit stoppen, ondanks de uitdagingen in de agrarische sector.
Fotocredits: Foodlog Media
Juist de jongere boeren blijken vastberaden om het verhaal van BD-landbouw breder uit te dragen en het marktaandeel te vergroten. "BD hoeft geen niche te zijn, vertel het de yuppen, vertel het de kinderen", klonk het in een audiofragment dat de onderzoekers lieten horen. Ze willen dat Demeter-producten ook in de reguliere supermarkten komen te liggen om hun levensgevoel verder uit te kunnen dragen.
Een serie workshops, waar naast de bodemvruchtbaarheid, ook gezondheid, plantenveredeling en toekomst en markt aan de orde kwamen, maakte het congres compleet. Een van mijn lunchgenoten merkte dat ze er graag over honderd jaar weer bij zou willen zijn "om te zien of 20 november 2024 dan ook zo'n baanbrekende impuls is geweest voor de hele BD-landbouw." De uitspraak tekent het aanstekelijke levensgevoel van de BD-beweging.
Dit artikel afdrukken
Antroposofie
Het begon met bijeenkomsten onder leiding van antroposoof Rudolf Steiner van 100 bezorgde boeren en grondeigenaren. Ze maakten zich zorgenover de introductie van chemie in de landbouw en de invloed daarvan op bodemvruchtbaarheid. Een eeuw later is dat begin uitgegroeid tot een wereldwijde beweging. Biodynamische landbouw wordt toegepast in 58 landen op 268.000 hectare. Nederland telt 150 Demeter-gecertificeerde boeren, die samen 10.000 hectare bewerken, 0,4% van het Nederlandse landbouwareaal.
Maar wacht eens even: BD-boeren zijn toch van die zweverige types die met gemalen koehoorn strooien en dan ook nog eens niet vanuit een plastic emmer? Daar was op het congres weinig van te merken. Hier zat een enthousiaste, door-en-door gemotiveerde groep mensen die niet alleen geloven in wat ze doen, daar levenskracht aan ontlenen en ook niets liever willen dan hun kennis delen en overdragen om "samen te bouwen aan een mooiere wereld" en te bewijzen dat het werkt.
Het stereotiepe beeld van BD krijg je niet zomaar weg. En als een kennisinstituut als de WUR al moeilijk begint te kijken als het woord 'preparaten' valt (daarover later meer), omdat het effect daarvan niet te meten is, wordt het lastig boeren te overtuigen om voor BD te kiezen. "Vergelijk het met mediteren," zegt een van de aanwezigen. "Dat heeft bewezen gezondheidseffecten, en toch gaan mensen niet meer mediteren. Pas als er in jezelf iets gebeurt, ga je mediteren." En dat kunnen bijvoorbeeld cijfers zijn, die je niet naast je neer kúnt leggen.
Impact biodynamische landbouw op bodem, klimaat en voedingswaarde
Cijfers zoals keynote-spreker dr. Jürgen Fritz van de Universiteit van Kassel presenteert. We weten allemaal dat planten groei- en ontwikkelingsstress doormaken als gevolg van klimaatverandering. Droogte, of juist wateroverlast, hitte of kou, voedingstekorten en bodemstructuurproblemen zijn allemaal stressfactoren waar planten onder lijden. Is de plantenweerstand te verbeteren? Ja, blijkt uit onderzoeksresultaten van het FIBL, het Zwitserse Instituut dat al 45 jaar vergelijkend onderzoek doet tussen biodynamische, biologische en conventionele landbouw. Dat gebeurt in de zogeheten DOK-trial. Uit dat langlopende onderzoek blijkt dat biologische en biodynamische teelten maar 8% van de kosten voor gewasbescherming, 57% van de kosten voor bemesting en 62% van de energiekosten maken in vergelijking met gangbare teelt. En ja, de opbrengsten zijn inderdaad minder, maar het gat met gangbaar loopt terug. Tot 2003 lag de productiviteit van biodynamische akkers op 80% van gangbare, 3 jaar later op 85%.
De DOK trial proefveldjes, Fotocredits: Foodlog MediaDaar staan sterke andere prestaties tegenover: betere bodemvruchtbaarheid, gemeten in humus (+18%), meer micro-organismen (+40%), een grotere bodemactiviteit (+83%) en meer mineralendynamiek (+37%) in vergelijking met gangbare teelten. Fritz berekende ook de 'gewone' biologische teelt naast de biodynamische en kwam tot scores van respectievelijk 16%, 34%, 29% en 47% in het voordeel van de BD-teelt.
Preparaten
Er is nog meer te meten, aldus Fritz. Hij presenteerde resultaten die laten zien hoe biodynamische preparaten een positief effect hebben op het 'microbioom' van de bodem én op de voedingswaarde van gewassen. Compost- en spuitpreparaten vormen het hart van de biodynamische land- en tuinbouw, schrijft Luc Ambagts in zijn boek Werken aan Vitaliteit, dat de congresgangers mee naar huis kregen. "In het begin van de herfst vul je een aantal koehoorns met mest van een drachtige koe. Die met mest gevulde hoorn stop je in de grond. In het voorjaar kun je het opgraven. De dan verteerde mest roer je een uur lang in een ton met water. Dat spuit je uit over de grond, als een ondersteuning of aanvulling van de bemesting." Natuurlijk klinkt dat 'raar'. Maar als het werkt, is het ook raar om het niet te doen. Fritz vertelt over de Franse BD-onderzoeker Pierre Masson die boeren uitdaagde te beginnen met 1 perceel, en daarvan op de helft met preparaten te werken. Dan konden ze zelf kiezen of ze door gingen of niet. Niet één boer hield er mee op, want: het werkt. Ooit sprak ik de Franse wijnboer Charles Brand uit de Elzas die de proef van Masson heeft gedaan en moest constateren dat 'het inderdaad werkt'. Hij proefde het zelfs terug in de wijn. "Schiet mij maar lek", zei Brand, "maar ik ga ermee door".
Drijfveren: 'voorbeeldfunctie'
Het congres gaf ruimte aan de presentatie van een sociologisch onderzoek dat het Louis Bolk-instituut samen met de Universiteit van Utrecht/Future Food Utrecht uitvoerde naar de drijfveren van jongere en oudere biodynamische boeren. De onderzoeksvraag was: 'welke drijfveren, uitdagingen, ambities en toekomstdromen hebben BD-boeren, en in hoeverre verschillen die per generatie?' Bijna 70% van de 80 bevraagde BD-boeren noemt arbeidsvreugde als belangrijkste drijfveer, liet onderzoeker Charlotte Sederel zien. Daarnaast heeft dik 80% vertrouwen in de toekomst van hun bedrijf. Zo'n 70% wil nooit stoppen, ondanks de uitdagingen in de agrarische sector.
Fotocredits: Foodlog MediaJuist de jongere boeren blijken vastberaden om het verhaal van BD-landbouw breder uit te dragen en het marktaandeel te vergroten. "BD hoeft geen niche te zijn, vertel het de yuppen, vertel het de kinderen", klonk het in een audiofragment dat de onderzoekers lieten horen. Ze willen dat Demeter-producten ook in de reguliere supermarkten komen te liggen om hun levensgevoel verder uit te kunnen dragen.
Een serie workshops, waar naast de bodemvruchtbaarheid, ook gezondheid, plantenveredeling en toekomst en markt aan de orde kwamen, maakte het congres compleet. Een van mijn lunchgenoten merkte dat ze er graag over honderd jaar weer bij zou willen zijn "om te zien of 20 november 2024 dan ook zo'n baanbrekende impuls is geweest voor de hele BD-landbouw." De uitspraak tekent het aanstekelijke levensgevoel van de BD-beweging.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 30 december krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 30 december krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
_480_289_s_c1.png)
Nieuw onderzoek? In landbouwkringen is het allang bekend dat koolstof in organische meststoffen ligt op geslagen. Koolstof opslag heeft te maken met opslag in organische stoffen. Meer koolstof opslag in de bodem krijg je met een toename van het organische stof gehalte in de bodem. Toename organische stof in de bodem valt ook met kunstmest te realiseren..
Nog een opsteker voor echte mest-aanhangers: een nieuw onderzoek (helaas: in het Frans) zou uitwijzen dat het beter is voor het vastleggen van koolstof in de bodem.
In het bijzonder positief getoonzette verslag van de BD bijeenkomst schrijft Cecile:
"Vergelijk het met mediteren," zegt een van de aanwezigen. "Dat heeft bewezen gezondheidseffecten, en toch gaan mensen niet meer mediteren. Pas als er in jezelf iets gebeurt, ga je mediteren." En dat kunnen bijvoorbeeld cijfers zijn, die je niet naast je neer kúnt leggen".
Deze aanwezige was ik. Ik maakte de opmerking over mediteren omdat Dr. Fritz, een van de sprekers, al een opmerking over de gezondheidseffecten van mediteren maakte. Maar mijn punt was dat ondanks veel decennia-lang peer-reviewed wetenschappelijk onderzoek (dus harde cijfers) naar de effecten van mediteren, dat niet noodzakelijkerwijs mensen overtuigt om te gaan mediteren. In de huidige gepolariseerde maatschappij overtuigen wetenschappelijk gefundeerde cijfers mensen nog nauwelijks om hun gedrag te veranderen. In die context: zal het percentage van 0,4% van het Nederlandse landbouwareaal dat nu door Demeter-gecertificeerde boeren bewerkt wordt door meer cijfers gaan stijgen?
Door sommige sprekers en aanwezigen werd heel summier verwezen naar het 'geestelijke/spirituele' aspect van BD landbouw, maar (helaas) werd daar niet verder op ingegaan. Terwijl naar mijn idee juist het eco-filosofische begrip 'grondhoudingen naar de natuur' (bijvoorbeeld rentmeesterschap, partner, participant) bij de motivatie van BD boeren om op hun eigen (tegendraadse) manier landbouw te bedrijven een grote rol speelt. Alleen in de workshop Plantenveredeling werd door Emeritus hoogleraar Edit Lammerts van Bueren uitdrukkelijk aandacht besteed aan deze grondhoudingen.
Veel meer over cijfers, grondhoudingen en het aspect van bewustzijnsontwikkeling is te lezen in onderstaand artikel uit 2019.
Van Eijk T. (2019). Boerenprotest: veel emotie, weinig rede. Civis Mundi Digitaal #90, oktober 2019. https://www.civismundi.nl/index.php?p=artikel&aid=5421
#4 Tijdens dat congres ( waar ik overigens niet was) werd ook gerefereerd naar ander onderzoek bijvoorbeeld naar dit, waar het ging om het effect van twee preparaten op het gehalte aan gezondheid ondersteunende antioxidanten.
Ik heb het onderzoeksrapport van het DOK Trail met veel belangstelling gelezen. Een zeer interessant langjarig onderzoek. Ik had er nog niet van gehoord. Er is veel over te zeggen Nochthans snap ik niet zo goed dat de BD sector met dit onderzoek zich zo op de borst klopt. Voor een aantal vaak gehoorde opmerkingen die ook in het bovenstaande artikel staan vindt ik geen onderbouwing in het onderzoeksrapport. Zoals de opmerking dat BD geteeld voedsel rijker is aan voedingsstoffen of een hogere voedingswaarde heeft of meer inhoud. In de paragraaf over de kwaliteit van de tarwe verwachte ik te kunnen gaan lezen dat de bio / bd geteelde tarwe een hogere kwaliteit / voedingswaarde zou hebben. Dat zou mij nog wel logisch geleken hebben omdat daar minder stikstof gebruikt wordt en wellicht rassen gezaaid worden die meer voor de broodbak beschikt zijn. Maar dat blijkt niet zo te zijn. Ook eiwit gehalte was bij gangbaar hoger. Dat dhr Ruitebeek in een eerder artikel deze week aangaf dat de opbrengst van bd bijna gelijk is aan gangbaar en daarbij het voorbeeld noemt van soja is voor een Nederlandse situatie toch wel bijzonder. In het onderzoek was bd soja idd 1% hoger als gangbaar. Maar dat in aardappelen de opbrengst niet minder dan 40% lager ligt als gangbaar daar praten we maar niet over. Enig thema is dat in Nederland nauwelijks soja geteeld word omdat ons klimaat niet echt geschikt is, maar wel 100.000 ha aardappelen. Dat bio en bd goede resultaten halen t.o.v. gangbaar in gewassen die nauwelijks bemesting vragen of ziektegevoelig zijn is meer dan logisch. Ook wordt er een wel heel erg extensief bouwplan aangehouden. Dat zie ik zelfs bij de bd telers in mijn streek nog niet. Ook die bio en bd telers in Nederland telen heel intensief met veel hakvruchten. soms wel 2 teelten hakvruchten per jaar. (bijv. rode biet na plantui). Ik weet niet of die koolstofopbouw in de grond, waarin de laatste hoofdstuk van het onderzoek bij stil wordt gestaan dan nog wel zo groot. Ik wil graag geloven dat bd landbouw daarin zich positief onderscheid van gangbaar bij een dermate extensief bouwplan.
De enige kritiek aan het onderzoek vindt ik de paragraaf over het wormen onderzoek. Daar verwachte ik als gangbaar boer volledig onderuit te gaan, maar dat bleek eigenlijk niet zo te zijn. In de eerste onderzoeksperiode van 5 jaar in de jaren 90 was gangbaar idd fors slechter als bio/bd wat aantal wormen in de grond betreft. Echter was die in de tweede periode van 5 jaar onderzoek begin 2000 helemaal niet het geval. Gedurende 5 jaar was gangbaar zelfs significant beter. Ook ik snap dat niet. Kennelijk zaten de onderzoekers hier ook mee, maar hebben ze gelukkig een kleine 20 jaar later in 2024 toch een onderzoek gehad waarbij de resultaten in lijn lagen met het eerste onderzoek uit de jaren 90. Is daarmee dan bevestigd met dit ene jaar dat bio / BD dan zoveel meer wormen in de grond heeft? Waarom heeft het 20 jaar geduurd vooraleer er kennelijk een onderzoek was waarin de wormen in gangbaar op het niveau van de jaren 90 zat?
Het is mooi dat na zoveel jaar blijkt dat de grondstructuur en weerbaarheid van de grond van BD beter is. Daar twijfel ik niet aan. Het is alleen jammer dat dit niet tot uitdrukking komt in de productie. Wat toch het hoofddoel is van landbouw.
Of ik nu de telling van het aantal (onkruid)zaden dat in een bio/bd perceel hoger is als in gangbaar als vooruitgang voor de biodiversiteit moet bestempelen, laat ik maar in het midden. Goed voor de biodiversiteit wellicht maar wel 25 uur wiedwerk / ha aldus het rapport, ofwel voor mijn bedrijf ruim 6250 uur arbeid welke op 3 maanden moet gebeuren.
Duidelijk is ook wel dat de gangbare landbouw met haar co2 uitstoot kunstmestproductie een fors nadeel heeft t.o.v bio /bd. Maar ook daarin blijkt uit het rapport dat je niet ongestraft kunstmest kan weghalen. Daarvoor moet de gangbare landbouw dus nog aan de bak.