De Vlaamse regering kondigde dinsdag voorzorgsmaatregelen af. In een straal van 10 kilometer rond de fabriek van 3M in Zwijndrecht, waar een PFOS-vervuiling in de bodem is vastgesteld, kunnen bewoners beter geen eieren van hun eigen kippen of groenten uit hun eigen tuin eten.

PFOS zijn perfluoroctaansulfonaten, chemische stoffen die behoren tot de bredere PFAS-familie (perfluorinated alkylated substances) van zo'n 6.000 stoffen die gebruikt worden voor hun water-, vet- en vuilafstotende werking. We kennen ze in Nederland als 'forever chemicals', omdat ze buitengewoon slecht afbreken in het milieu. Ze komen voor in onder meer smeermiddelen, anti-aanbaklagen van pannen, voedselverpakkingen, kleding, textiel en cosmetica.

PFAS (en ook PFOS) komen in het milieu terecht via de lucht of het afvalwater van fabrieken. Omdat ze nauwelijks afbreken, krijgen mensen ze binnen via het drinkwater en hun voedsel. De Belgische toxicoloog Jan Tytgat zegt over het gezondheidsrisico van de stoffen: "Je gaat er niet meteen van doodvallen, maar als je dagelijks een te hoge concentratie binnen krijgt, zal de hormoonbalans verstoord raken. Verder is er kans op verhoogde cholesterol, groeistoornissen en een verhoogd risico op kanker", aldus VRT.

Al lang bekend
De chemische fabriek van 3M in het Belgische Zwijndrecht produceerde van 1976 tot en met 2002 PFOS. Dat er te veel PFOS in de grond zit, is dan ook geen geheim of verrassing voor omwonenden. Al in 2000, 2004 en 2011 vestigden bewoners de aandacht op de vervuiling, zonder dat er actie op werd genomen, schrijft Het Nieuwsblad.

Bij de voorbereidingen van de werkzaamheden voor de nieuwe Scheldetunnel en de zogeheten Oosterweelverbinding bij Antwerpen stelde Jan Tytgat in 2017 al een risicoadvies op, ontdekte De Standaard. Het advies verdween in een la en dus was de 'verrassing' voor de Vlaamse politiek dat er tot wel 26 keer te veel PFOS in de grond zit dan is toegestaan des te groter. Paniek, want de grootschalige werkzaamheden stilleggen zonder dat er een oplossing is, leidt tot nog grotere problemen. En nog meer paniek, want er blijken nog veel meer bedrijven te zijn die PFOS (en pfas) mógen lozen, ontdekte Het Nieuwsblad. Kortom: er moet meer transparantie komen over de toepassingen en het gebruik van pfas in Vlaanderen, eist de Kamercommissie Leefmilieu. Om het maar niet te hebben over oplossingen.

Die oplossingen zijn ver te zoeken. Vanuit Nederland - waar 2 jaar geleden grondwerkzaamheden in het hele land tot stilstand kwamen doordat de normen voor PFAS in grond aangescherpt werden - adviseerde expert Hans Slenders van het Nederlands Expertisecentrum PFAS de vervuilde grond af te graven en door schone grond te vervangen. Dan kunnen in ieder geval de omwonenden weer veilig de producten uit hun tuin consumeren.

Er zijn maar 2 opties om met de vervuilde grond om te gaan: verbranden of wassen met hydrocyclonage (waarbij je de kleine zand- of kleideeltjes afscheidt van de vervuiling). "Verbranden bij 1.100 graden is de enige manier om PFOS écht weg te krijgen, maar het is zeer, zeer duur. In Nederland beschikken wij niet eens over zo'n installatie," aldus Slenders op de Vlaamse zender VRT. "En als je de bodem wast, hou je nog altijd 10 tot 20 procent slib over dat alsnog ergens gestort zal moeten worden."

Want als burgers de groenten uit hun tuin niet mogen eten, is het dan wel verstandig om boeren hun producten op de markt te laten brengen?
Bevolkingsonderzoek
Vandaar dat de Vlaamse regering er voor kiest te beginnen met aanbevelingen eieren en groenten uit eigen tuin niet te consumeren. In afwachting van meer meetresultaten, schrijft Knack. "Deze voorzorgsmaatregelen moeten de inwoners beschermen en verdere blootstelling beperken", zegt minister van Volksgezondheid Wouter Beke. Ook gaat er een bevolkingsonderzoek van start, waarbij inwoners binnen de straal van 3 kilometer rond de 3M-site hun bloed kunnen laten testen. De resultaten van het bevolkingsonderzoek zullen mede bepalen of de voorzorgsmaatregelen uitgebreid, verscherpt of afgezwakt kunnen worden.

En de landbouw?
In alle paniek en onrust blijft één belangrijke sector onderbelicht. Wat doe je met de landbouwbedrijven die binnen de straal van 10 kilometer rond Zwijndrecht vallen? De gemeente Zwijndrecht legt de vraag alvast bij de minister neer: "de PFOS-problematiek treft vroeg of laat ook de professionele land- en tuinbouwers die in de buurt van de 3M-site actief zijn", schrijft VILT. "Grondig onderzoek zal moeten uitwijzen wat de toekomst brengt voor de verschillende boeren. Zolang de onzekerheid duurt, mogen zij niet het slachtoffer zijn van de verontreiniging. Daarom vraagt de gemeente aan de bevoegde minister om de nodige middelen te zoeken om hun bedrijfsvoering veilig te stellen." Want als burgers de groenten uit hun tuin niet mogen eten, is het dan wel verstandig om boeren hun producten op de markt te laten brengen?

Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) houdt nog even een slag om de arm: "Over de oogst hebben wij niets te zeggen, maar het spreekt voor zich dat producten enkel in de handel mogen worden gebracht als ze de geldende normen respecteren,” zegt woordvoerder Hélène Bonte. Wel gaat het FAVV de gevolgen van de PFOS-vervuiling voor de professionele landbouw nog grondig onderzoeken.

Dit artikel afdrukken