Al meer dan 20 jaar wéten de Belgische autoriteiten dat er rondom de 3M-fabriek bij Zwijndrecht PFOS zijn vrijgekomen. Toch komen ze nu pas en heel abrupt met het advies eieren van eigen kippen of groenten uit eigen tuin te laten staan. Wat is er aan de hand?
De Vlaamse regering kondigde dinsdag voorzorgsmaatregelen af. In een straal van 10 kilometer rond de fabriek van 3M in Zwijndrecht, waar een PFOS-vervuiling in de bodem is vastgesteld, kunnen bewoners beter geen eieren van hun eigen kippen of groenten uit hun eigen tuin eten.
PFOS zijn perfluoroctaansulfonaten, chemische stoffen die behoren tot de bredere PFAS-familie (perfluorinated alkylated substances) van zo'n 6.000 stoffen die gebruikt worden voor hun water-, vet- en vuilafstotende werking. We kennen ze in Nederland als 'forever chemicals', omdat ze buitengewoon slecht afbreken in het milieu. Ze komen voor in onder meer smeermiddelen, anti-aanbaklagen van pannen, voedselverpakkingen, kleding, textiel en cosmetica.
PFAS (en ook PFOS) komen in het milieu terecht via de lucht of het afvalwater van fabrieken. Omdat ze nauwelijks afbreken, krijgen mensen ze binnen via het drinkwater en hun voedsel. De Belgische toxicoloog Jan Tytgat zegt over het gezondheidsrisico van de stoffen: "Je gaat er niet meteen van doodvallen, maar als je dagelijks een te hoge concentratie binnen krijgt, zal de hormoonbalans verstoord raken. Verder is er kans op verhoogde cholesterol, groeistoornissen en een verhoogd risico op kanker", aldus VRT.
Al lang bekend
De chemische fabriek van 3M in het Belgische Zwijndrecht produceerde van 1976 tot en met 2002 PFOS. Dat er te veel PFOS in de grond zit, is dan ook geen geheim of verrassing voor omwonenden. Al in 2000, 2004 en 2011 vestigden bewoners de aandacht op de vervuiling, zonder dat er actie op werd genomen, schrijft Het Nieuwsblad.
Bij de voorbereidingen van de werkzaamheden voor de nieuwe Scheldetunnel en de zogeheten Oosterweelverbinding bij Antwerpen stelde Jan Tytgat in 2017 al een risicoadvies op, ontdekte De Standaard. Het advies verdween in een la en dus was de 'verrassing' voor de Vlaamse politiek dat er tot wel 26 keer te veel PFOS in de grond zit dan is toegestaan des te groter. Paniek, want de grootschalige werkzaamheden stilleggen zonder dat er een oplossing is, leidt tot nog grotere problemen. En nog meer paniek, want er blijken nog veel meer bedrijven te zijn die PFOS (en pfas) mógen lozen, ontdekte Het Nieuwsblad. Kortom: er moet meer transparantie komen over de toepassingen en het gebruik van pfas in Vlaanderen, eist de Kamercommissie Leefmilieu. Om het maar niet te hebben over oplossingen.
Die oplossingen zijn ver te zoeken. Vanuit Nederland - waar 2 jaar geleden grondwerkzaamheden in het hele land tot stilstand kwamen doordat de normen voor PFAS in grond aangescherpt werden - adviseerde expert Hans Slenders van het Nederlands Expertisecentrum PFAS de vervuilde grond af te graven en door schone grond te vervangen. Dan kunnen in ieder geval de omwonenden weer veilig de producten uit hun tuin consumeren.
Er zijn maar 2 opties om met de vervuilde grond om te gaan: verbranden of wassen met hydrocyclonage (waarbij je de kleine zand- of kleideeltjes afscheidt van de vervuiling). "Verbranden bij 1.100 graden is de enige manier om PFOS écht weg te krijgen, maar het is zeer, zeer duur. In Nederland beschikken wij niet eens over zo'n installatie," aldus Slenders op de Vlaamse zender VRT. "En als je de bodem wast, hou je nog altijd 10 tot 20 procent slib over dat alsnog ergens gestort zal moeten worden."
Vandaar dat de Vlaamse regering er voor kiest te beginnen met aanbevelingen eieren en groenten uit eigen tuin niet te consumeren. In afwachting van meer meetresultaten, schrijft Knack. "Deze voorzorgsmaatregelen moeten de inwoners beschermen en verdere blootstelling beperken", zegt minister van Volksgezondheid Wouter Beke. Ook gaat er een bevolkingsonderzoek van start, waarbij inwoners binnen de straal van 3 kilometer rond de 3M-site hun bloed kunnen laten testen. De resultaten van het bevolkingsonderzoek zullen mede bepalen of de voorzorgsmaatregelen uitgebreid, verscherpt of afgezwakt kunnen worden.
En de landbouw?
In alle paniek en onrust blijft één belangrijke sector onderbelicht. Wat doe je met de landbouwbedrijven die binnen de straal van 10 kilometer rond Zwijndrecht vallen? De gemeente Zwijndrecht legt de vraag alvast bij de minister neer: "de PFOS-problematiek treft vroeg of laat ook de professionele land- en tuinbouwers die in de buurt van de 3M-site actief zijn", schrijft VILT. "Grondig onderzoek zal moeten uitwijzen wat de toekomst brengt voor de verschillende boeren. Zolang de onzekerheid duurt, mogen zij niet het slachtoffer zijn van de verontreiniging. Daarom vraagt de gemeente aan de bevoegde minister om de nodige middelen te zoeken om hun bedrijfsvoering veilig te stellen." Want als burgers de groenten uit hun tuin niet mogen eten, is het dan wel verstandig om boeren hun producten op de markt te laten brengen?
Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) houdt nog even een slag om de arm: "Over de oogst hebben wij niets te zeggen, maar het spreekt voor zich dat producten enkel in de handel mogen worden gebracht als ze de geldende normen respecteren,” zegt woordvoerder Hélène Bonte. Wel gaat het FAVV de gevolgen van de PFOS-vervuiling voor de professionele landbouw nog grondig onderzoeken.
Dit artikel afdrukken
PFOS zijn perfluoroctaansulfonaten, chemische stoffen die behoren tot de bredere PFAS-familie (perfluorinated alkylated substances) van zo'n 6.000 stoffen die gebruikt worden voor hun water-, vet- en vuilafstotende werking. We kennen ze in Nederland als 'forever chemicals', omdat ze buitengewoon slecht afbreken in het milieu. Ze komen voor in onder meer smeermiddelen, anti-aanbaklagen van pannen, voedselverpakkingen, kleding, textiel en cosmetica.
PFAS (en ook PFOS) komen in het milieu terecht via de lucht of het afvalwater van fabrieken. Omdat ze nauwelijks afbreken, krijgen mensen ze binnen via het drinkwater en hun voedsel. De Belgische toxicoloog Jan Tytgat zegt over het gezondheidsrisico van de stoffen: "Je gaat er niet meteen van doodvallen, maar als je dagelijks een te hoge concentratie binnen krijgt, zal de hormoonbalans verstoord raken. Verder is er kans op verhoogde cholesterol, groeistoornissen en een verhoogd risico op kanker", aldus VRT.
Al lang bekend
De chemische fabriek van 3M in het Belgische Zwijndrecht produceerde van 1976 tot en met 2002 PFOS. Dat er te veel PFOS in de grond zit, is dan ook geen geheim of verrassing voor omwonenden. Al in 2000, 2004 en 2011 vestigden bewoners de aandacht op de vervuiling, zonder dat er actie op werd genomen, schrijft Het Nieuwsblad.
Bij de voorbereidingen van de werkzaamheden voor de nieuwe Scheldetunnel en de zogeheten Oosterweelverbinding bij Antwerpen stelde Jan Tytgat in 2017 al een risicoadvies op, ontdekte De Standaard. Het advies verdween in een la en dus was de 'verrassing' voor de Vlaamse politiek dat er tot wel 26 keer te veel PFOS in de grond zit dan is toegestaan des te groter. Paniek, want de grootschalige werkzaamheden stilleggen zonder dat er een oplossing is, leidt tot nog grotere problemen. En nog meer paniek, want er blijken nog veel meer bedrijven te zijn die PFOS (en pfas) mógen lozen, ontdekte Het Nieuwsblad. Kortom: er moet meer transparantie komen over de toepassingen en het gebruik van pfas in Vlaanderen, eist de Kamercommissie Leefmilieu. Om het maar niet te hebben over oplossingen.
Die oplossingen zijn ver te zoeken. Vanuit Nederland - waar 2 jaar geleden grondwerkzaamheden in het hele land tot stilstand kwamen doordat de normen voor PFAS in grond aangescherpt werden - adviseerde expert Hans Slenders van het Nederlands Expertisecentrum PFAS de vervuilde grond af te graven en door schone grond te vervangen. Dan kunnen in ieder geval de omwonenden weer veilig de producten uit hun tuin consumeren.
Er zijn maar 2 opties om met de vervuilde grond om te gaan: verbranden of wassen met hydrocyclonage (waarbij je de kleine zand- of kleideeltjes afscheidt van de vervuiling). "Verbranden bij 1.100 graden is de enige manier om PFOS écht weg te krijgen, maar het is zeer, zeer duur. In Nederland beschikken wij niet eens over zo'n installatie," aldus Slenders op de Vlaamse zender VRT. "En als je de bodem wast, hou je nog altijd 10 tot 20 procent slib over dat alsnog ergens gestort zal moeten worden."
Want als burgers de groenten uit hun tuin niet mogen eten, is het dan wel verstandig om boeren hun producten op de markt te laten brengen?Bevolkingsonderzoek
Vandaar dat de Vlaamse regering er voor kiest te beginnen met aanbevelingen eieren en groenten uit eigen tuin niet te consumeren. In afwachting van meer meetresultaten, schrijft Knack. "Deze voorzorgsmaatregelen moeten de inwoners beschermen en verdere blootstelling beperken", zegt minister van Volksgezondheid Wouter Beke. Ook gaat er een bevolkingsonderzoek van start, waarbij inwoners binnen de straal van 3 kilometer rond de 3M-site hun bloed kunnen laten testen. De resultaten van het bevolkingsonderzoek zullen mede bepalen of de voorzorgsmaatregelen uitgebreid, verscherpt of afgezwakt kunnen worden.
En de landbouw?
In alle paniek en onrust blijft één belangrijke sector onderbelicht. Wat doe je met de landbouwbedrijven die binnen de straal van 10 kilometer rond Zwijndrecht vallen? De gemeente Zwijndrecht legt de vraag alvast bij de minister neer: "de PFOS-problematiek treft vroeg of laat ook de professionele land- en tuinbouwers die in de buurt van de 3M-site actief zijn", schrijft VILT. "Grondig onderzoek zal moeten uitwijzen wat de toekomst brengt voor de verschillende boeren. Zolang de onzekerheid duurt, mogen zij niet het slachtoffer zijn van de verontreiniging. Daarom vraagt de gemeente aan de bevoegde minister om de nodige middelen te zoeken om hun bedrijfsvoering veilig te stellen." Want als burgers de groenten uit hun tuin niet mogen eten, is het dan wel verstandig om boeren hun producten op de markt te laten brengen?
Het Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV) houdt nog even een slag om de arm: "Over de oogst hebben wij niets te zeggen, maar het spreekt voor zich dat producten enkel in de handel mogen worden gebracht als ze de geldende normen respecteren,” zegt woordvoerder Hélène Bonte. Wel gaat het FAVV de gevolgen van de PFOS-vervuiling voor de professionele landbouw nog grondig onderzoeken.
Nog 3
Je hebt 0 van de 3 kado-artikelen gelezen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Op 5 april krijg je nieuwe kado-artikelen.
Als betalend lid lees je zoveel artikelen als je wilt, én je steunt Foodlog
Lees ook
De Belgische krant Gazet van Antwerpen onderzocht hoeveel pfos er in eieren zit.
Het Antwerpse laboratorium SGS onderzocht 4 eieren, eentje van een kip in Zwijndrecht, die rondscharrelt op zo’n driehonderd meter van de 3M-fabriek. De andere eieren komen respectievelijk uit Wommelgem (op zo’n 15 kilometer van Zwijndrecht), Bornem (op zo’n 25 kilometer afstand) en Rijkevorsel (op 45 kilometer afstand). In het Zwijndrechtse ei zat 210 microgram per kilo, ruim 200 keer meer dan de eieren van verder weg. In het ei uit Wommelgem zit bijvoorbeeld maar 0,72 microgram pfos per kilogram.
“Ik ben geschrokken van de resultaten uit Zwijndrecht. Dit is een nog hoger PFOS-gehalte dan ik had verwacht”, zegt Jan Tytgat, professor toxicologie van de KU Leuven in Het Nieuwsblad. “Ik adviseer om in Zwijndrecht zeker geen eieren van eigen kippen te consumeren. De PFOS-waarde in het onderzochte ei uit Zwijndrecht ligt veel hoger dan elke norm die er over de toegelaten hoeveelheid PFOS bestaat. Wie eieren uit Zwijndrecht eet, neemt een risico met zijn gezondheid.”
Hoe hoog dat risico is, kan Tytgat niet benoemen. Dat te veel pfos kunnen leiden tot kanker, een verzwakking van het immuunsysteem en een verstoring van de hormoonbalans, is bekend. Maar of een teveel aan pfos iemand zeker ziek zal maken, staat niet vast en hangt ook af van andere factoren, zoals genetische aanleg.
Er werd nog een andere chemische stof aangetroffen in het Zwijndrechtse ei: 0,84 microgram PFOA per kilo. Ook een stof uit de pfas-groep, vroeger gebruikt in teflon. In de eieren uit Bornem, Wommelgem en Rijkevorsel was het PFOA-gehalte zo laag dat er geen concrete waarde aangegeven kon worden.
Toch maakt Tytgat zich niet echt zorgen. "Eigenlijk zijn de advieswaarden van het Europese Voedselagentschap veel te streng. Er mag van dat voedselagentschap zo weinig PFOS in eieren zitten dat je de stof in een labo niet eens zou kunnen waarnemen. Dat is overdreven. Ik sluit me meer aan bij het advies van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij OVAM. Als ik hun normen toepas op dit onderzoek, dan mogen kleine kinderen uit Bornem gerust vier eieren per dag van eigen kippen eten. In Rijkevorsel zijn dat drie eieren per dag en in Wommelgem zelfs negen eieren per dag. Ik zou eerder dat advies volgen. Wie in die gemeentes woont, kan dus met mate eigen eieren consumeren."
Voorzorgsprincipe dan maar eens gaan invoeren, met omgekeerde bewijslast? Eerst (bijzonder robuust) aantonen dat producten a la landbouwgiffen/lozingen van chemische stoffen geen schade veroorzaken aan mens of milieu, daarna pas verkopen/toestaan. De geschiedenis wordt anders een opeenstapeling van 'oeps'en' met bijbehorende problematiek en gigantisch dure/moeilijke oplossingen, allemaal vanwege gedachten over kortetermijnwinst. Laten we nu een keertje wijs gaan doen, we moeten nog langer mee dan vandaag.
When the last tree has been cut down, the last fish caught, the last river poisoned, only then will we realize that one cannot eat money.