Lees ook
Hercberg reageert met een aantal tegenvragen. "Waar hebben we het eigenlijk over? Wat verwacht je van een voedselkeuzelogo? Willen we het publiek uitsluitend volgens de Schijf van Vijf laten eten en voedsel 'goed' of fout' verklaren? Of willen we consumenten helpen om een beetje verstandiger om te gaan met alles wat ze buiten de Schijf van Vijf om kopen? Natuurlijk willen we mensen volgens de Schijf van Vijf laten eten. Dat doen ze alleen te weinig. Daarom is er naast de Schijf van Vijf nog iets anders nodig, iets dat hen in staat stelt bewerkt voedsel met een wat betere voedingskundige waarde te kiezen."

'Slechts een hulpmiddel naast de Schijf van Vijf'
Volgens Hercberg is Nutri-Score niet bedoeld om mensen te drillen binnen de Richtlijnen Goede Voeding, maar om hen te helpen een betere keuze te maken uit het voedsel waarvan ze eigenlijk maar beter veel minder zouden moeten eten. Daar is behoefte aan omdat mensen zich ziek eten aan veel te lekker en betaalbaar gemaakt gemaks- en genotvoedsel dat Schijf van Vijf-eten verdringt uit de voorkeur van consumenten. Gemaks- en genotvoedsel heeft vers, onbewerkt voedsel en zelf koken verdrongen, de winkelschappen staan er vol mee.

"Maar", zegt Hercberg, "daarmee is de kous niet af". Nutri-Score is slechts een radertje in het geheel van te nemen maatregelen die moeten voorkomen dat mensen zich ziek eten aan al dat buiten de Schijf van Vijf-voedsel. Het is niet de bedoeling om de Schijf van Vijf te vervangen of er iets aan te plakken, Nutri-Score is "slechts een hulpmiddel om consumenten minder ongezond bewerkt voedsel te laten kopen door alternatieven met een hogere voedingskundige waarde duidelijk uit te laten komen via de kleur- en lettercode".

'Gezonde Cola en ongezonde olijfolie'
Hercbergs critici vinden juist dat Nutri-Score nat gaat omdat het andere producten adviseert dan de Schijf van Vijf. Volgens hen werkt het algoritme waarmee Nutri-Score kleurtjes en letters toekent niet goed omdat het logo een groene A of een B geeft aan producten die volgens de Schijf van Vijf niet gezond zijn. Denk bijvoorbeeld aan Cola Light. Of het noemt producten ongezond of minder gezond door ze een C, D, E te geven terwijl die nou juist wél in de Schijf van Vijf staan. Dat overkomt bijvoorbeeld olijfolie. De olijfolie (met score C) komt als minder gezond dan cola uit de bus en is daarom een geliefde uitvergroting van de imperfecties van Nutri-Score. Emeritus-hoogleraar levensmiddelentechnologie Tiny van Boekel ging er afgelopen week nog eens uitgebreid op in op Nederland-Voedselland, de website van de Nederlandse voedselverwerkende industrie.

Wie zo met de letters en kleurcodes omgaat, veroorzaakt - zeggen de 160 Nederlandse critici (waaronder Van Boekel), maar ook de nodige buitenlandse - cognitieve kortsluiting in het hoofd van consumenten. Volgens hen kan een consument niet begrijpen dat je een Schijf van Vijf hebt en daarnaast een systeem voor 'meuk'.

Die woordkeuze is niet van Hercberg, maar van ons om in niet mis te verstane taal duidelijk te maken waar de discussie om draait. Kan een consument begrijpen dat hij zich bij voorkeur moet houden aan de Schijf van Vijf en dat hij, als hij daar grotendeels van afwijkt, zich kan vasthouden aan de kleurtjes van Nutri-Score? Anders gezegd, zijn consumenten te dom om bijvoorbeeld de volgende slogan te begrijpen: 'eet volgens de Schijf van Vijf en als je 'meuk' kiest, let dan op kleurtjes'? "En", voegt Hercberg fijntjes toe, "wist u dat ook binnen de Schijf van Vijf, het ene product binnen dezelfde categorie meer voedingswaarde biedt dan het andere?"

Zijn consumenten te dom om bijvoorbeeld de volgende slogan te begrijpen: 'eet volgens de Schijf van Vijf en als je 'meuk' kiest, let dan op kleurtjes'?
Net als Nederland - en ieder ander Westers land - kent Frankrijk richtlijnen voor de keuze van goede voeding waarvan een evenknie van de Schijf van Vijf is afgeleid. België heeft bijvoorbeeld een voedingsdriehoek, een omgekeerde piramide. Frankrijk heeft zijn aanbevelingen voor adolescenten (je mange mieux, je bouge plus, 'eet beter en beweeg') en volwassenen (ARA). Wereldwijd zijn in westerse landen de nodige schijven en piramides in omloop gebracht door gezondheidsautoriteiten.

Al die menuvoorschriften verschillen amper, al zijn er wat kleine cultureel bepaalde verschillen: eet vers en onbewerkt voedsel, veel meer groenten en fruit, volkoren granen, peulvruchten, noten, vis, minder rood vlees en vermijdt (vooral ultra-processed) fabrieksvoedsel, frisdrank, snoep, gezouten producten en alcohol. De levensmiddelenindustrie wordt er dan ook per definitie slecht door bediend. Toen de eerste geluiden vanuit de Franse Gezondheidsraad (le Haut Conseil de la Santé Publique) naar buiten kwamen dat Nutri-Score ontwikkeld werd, protesteerde de levensmiddelenindustrie dan ook onmiddellijk. Het logo zou gezondheidsclaims maken en dat is helemaal niet de bedoeling. Logo's mogen alleen zeggen wat er in een product zit, vindt de industrie. Wat ze met je doen, kun je niet aan een product toeschrijven maar is het gevolg van je totale eetpatroon. En dat is nou juist wat Hercberg en zijn opdrachtgever, het Haut Conseil de Santé Publique, wel beoogden.

Nog onder het presidentschap van François Hollande, trok de Franse overheid zich niets aan van die bezwaren van de industrie. Onder leiding van minister van Volksgezondheid Marisol Touraine en vervolgens Agnès Buszyn, de huidige minister, koos het land voor de ontwikkeling van Nutri-Score in combinatie met een complementair programma van informatie en communicatie. Hercberg: "de boodschap in Frankrijk luidt: 'eet vers, onbewerkt en bij voorkeur biologisch. En als je dan toch bewerkt voedsel eet, kies dan voor het product met de beste Nutri-Score'." Die communicatie is eenvoudig visueel vormgegeven en zegt zowel 'kies liever olijf- en koolzaadolie dan dierlijke vetten' als 'vermijd Nutri-Scores met een D en een E'.

Natuurlijk, zegt Hercberg, lost één logo niet alle problemen op. Maar het is wel een begin waarmee je in combinatie met de boodschap 'eet vers, onbewerkt en bij voorkeur bio' twee elkaar versterkende boodschappen uitdraagt
Bepaal hoe ingewikkeld dat is voor de spreekwoordelijke gemiddelde Nederlander of voor jouzelf.

Gedaan? Lees dan weer verder.

'Simpel en intuïtief'
Volgens Hercberg is de Nutri-Score een simpel en intuïtief logo, dat consumenten uit sociaal-economische milieu's die veel bewerkt voedsel kopen, helpt hun voedingspatroon te verbeteren. Het algoritme beloont minder zout, vet, suiker en calorieën en geeft extra punten aan elementen die positief uitpakken, zoals meer vezels, groente en fruit. "Natuurlijk", zegt Hercberg, "lost één logo niet alle problemen op. Maar het is wel een begin waarmee je in combinatie met de boodschap 'eet vers, onbewerkt en bij voorkeur bio' twee elkaar versterkende boodschappen uitdraagt die de volksgezondheid op termijn daadwerkelijk verbeteren. Samen creëren ze wel degelijk een heldere boodschap die alle neuzen dezelfde kant op richt."

Hercberg geeft grif toe dat ook de Nutri-Score niet perfect is. Als voorbeeld geeft hij zoetstoffen. "Eigenlijk zou je zoetstoffen moeten vermijden. Nu is het nog zo dat de consensus-wetenschap bepaalt dat we zoetstoffen in frisdranken als 'beter' dan suiker classificeren. In 2021 wordt een nieuwe wetenschappelijke aanpak verwacht, voor heel Europa," aldus Hercberg. "Op dit moment zeggen we al: eet minder gezoete producten en probeer minder zoetstoffen binnen te krijgen. Op termijn hebben we het misschien helemaal niet meer over suiker versus zoetstoffen, maar over 'eet minder zoet smakende producten."

Hercberg benadrukt dat Nutri-Score ondanks imperfecties een solide wetenschappelijke basis heeft. Het algoritme is gevalideerd door zogeheten peer-reviews in een aantal vakbladen. "In de praktijk is bewezen dat consumenten kwalitatief beter en gevarieerder gaan eten", zegt Hercberg. "Ze gaan anders inkopen en maken binnen het aanbod gezondere keuzes. In Frankrijk doen ze dat vanuit de boodschap 'gebruik Nutri-Score, maar eet bij voorkeur vers en onbewerkt en bij voorkeur biologische groente en fruit '. Dat leidt tot gezondheidswinst. Er zullen zeker nog verfijningen komen, maar aan de uitgangspunten en basis hoeft echt niet meer te worden getwijfeld."
Er zullen zeker nog verfijningen komen, maar aan de basis hoeft echt niet meer te worden getwijfeld
Van belang vindt hij, dat het logo verplicht wordt zodat consumenten er dagelijks hun totale keuze mee kunnen afwegen.

Europa?
De regeringen van Frankrijk, Spanje, België en Duitsland hebben inmiddels officieel gekozen voor Nutri-Score. Europese wetgeving bepaalt dat het logo niet verplicht kan worden gesteld, zodat fabrikanten het logo kunnen weigeren. Daarom loopt er een burgerinitiatief, gesteund door onder meer verschillende consumentenorganisaties en foodwatch, om het gebruik van het logo in de hele EU behalve geaccepteerd, ook verplicht te krijgen.

"Hoe groter de acceptatie", zegt Hercberg, "hoe groter ook de druk op producenten". In Frankrijk riepen vorige maand consumenten- en maatschappelijke organisaties in samenwerking met wetenschappelijke onderzoekers op om de Nutri-Score, die nu nog op basis van vrijwilligheid vermeld wordt, verplicht te stellen. Zelfs als producenten niet meer doen dan hun recepturen aanpassen (minder zout, suiker, vet, of iets 'gezonds' erbij) heeft dat al effect, vindt Hercberg. "Je kunt altijd kritiek hebben," zegt hij, "maar je moet niet stil blijven staan bij een paar tekortkomingen als het instrument op zich werkt. Je moet beginnen, anders doe je niets."

Het trauma van het blauwe Vinkje
In Nederland kwam de kritiek ineens uit een andere hoek. Niet de industrie, maar 160 Nederlandse voedingswetenschappers steunden een open brief aan staatssecretaris Paul Blokhuis om te waarschuwen tegen de algoritmes van Nutri-Score. Ze maken bezwaar tegen het voedselkeuzelogo omdat het communicatief niet zou sporen met de Schijf van Vijf. Niettemin tonen zich enerzijds de Consumentenbond en foodwatch en anderzijds de Nederlandse supermarkten en fabrikant HAK zich nadrukkelijke voorstanders.

Van Boekel: bang dat fabrikanten niet de voeding maar hun score gaan optimaliseren
Voorbarig, vinden de briefschrijvers, die zeggen niet tegen, maar zeker ook niet voor te zijn zolang cola met aspartaam beter kan scoren dan olijfolie. Van Boekel zei zelfs bang te zijn dat fabrikanten "niet de voeding gaan optimaliseren, maar hun score." Hercberg wijst nu juist op de bredere communicatie die nodig is om het logo goed te laten functioneren. Vertaald naar de Nederlandse context zou die kunnen luiden: Eet volgens de Schijf van Vijf, maar als je veel 'meuk' eet vermijd dan Nutri-Scores met een D en een E.

Over de verwarring merkten de consumentenbonden in België (Test-Aankoop) en Frankrijk (Que Choisir) op dat het logo niet voor verwarring zorgt, maar dat de critici verwarring onder het publiek veroorzaken.

De Nederlandse critici blijven erbij dat het onbestaanbaar is dat het logo ook groen kan kleuren op producten die niet in de Schijf van Vijf staan
De kritiek van de 160 Nederlandse critici lijkt terug te voeren op het trauma dat ze hebben meegemaakt met het voormalige, door minister Edith Schippers (VWS, Rutte II) uit de Warenwet geschrapte blauwe Vinkje. Dat noemde 'iets minder meukige' chips, cola en chocolademelk een 'bewuste keuze' en suggereerde daarmee dat die producten gezond waren. Dat spoorde natuurlijk al evenmin met de Schijf van Vijf. Hetzelfde gold overigens ook voor de nodige producten die vroeger het eveneens verdwenen Groene Vinkje ('gezondere keuze', een logo dat de Nederlandse industrie zeer waardeerde) kregen en daar wel een gezondheidsclaim mee mochten maken. De Nederlandse critici blijven erbij dat het onbestaanbaar is dat het logo ook groen kan kleuren op producten die niet in de Schijf van Vijf staan. Eigenlijk, zo luidt een voorstel, zou je de groene A en B moeten reserveren voor categorieën die in de Schijf van Vijf staan en de oranje en rode C, D en E voor de overige 80% van het aanbod in de supermarkten.

De Nutri-Score is slechts één van de 15 maatregelen die Hercberg in 2014 heeft voorgesteld. Ook in Frankrijk waren diëtisten aanvankelijk tegen het logo
'Wil je de consument het bos insturen?'
"Nee, dat moet je niet willen!" reageert Hercberg duidelijk. "Nutri-Score gaat wel degelijk uit van de richtlijnen, dezelfde richtlijnen als in Nederland; we hebben alleen geen specifieke aanbevelingen voor koffie en thee. Ook in Frankrijk speelde verwarring in de discussie over de Nutri-Score een belangrijke rol. Diëtisten waren tegen het logo omdat ze bang waren dat hun adviezen overbodig zouden worden. Niets is minder waar. Het gaat om de complementariteit. De winkelschappen liggen vol bewerkte levensmiddelen. Daarom blijft het verhaal: 1. eet vers, onbewerkt, eet dus die appel. 2. als je dan toch appelmoes eet in plaats van een appel, kies dan de beste Nutri-Score. Die complementaire boodschappen dragen we uit, zo help je de consument. Doe je niets, dan stuur je de consument het bos in. Wil je dat?"

Hercberg blijft bescheiden over de merites van het door hem en zijn team ontworpen logo en de algoritmes erachter. De Nutri-Score is slechts één van de 15 maatregelen die hij in 2014 heeft voorgesteld om de volksgezondheid te verbeteren. "Naast een voedselkeuzelogo zijn harde, dwingende acties nodig als je echt wat wilt bereiken", zegt hij. Maar wil je de consument helpen een betere keus te maken binnen het aanbod aan bewerkte producten, dan is Nutri-Score wat hem betreft een prima oplossing omdat er anders niets gebeurt. Hij is dan ook blij dat na Frankrijk, België (een land waar de levensmiddelenindustrie 20% van de economie uitmaakt), Spanje, Zwitserland en nu ook Duitsland voor Nutri-Score heeft gekozen.

Volgens Hercberg draait de hele verwarring rond het logo over onbegrip over het doel van het logo en de communicatie waarmee het moet worden geïntroduceerd. De erin te hameren boodschap aan het publiek is wat hem betreft poepsimpel: eet in de eerste plaats vers en onbewerkt en als je dat niet doet gebruik dan in ieder geval Nutri-Score. "Hoe", vraagt Hercberg, "kun je dat nou verwarrend vinden?"

Volgens Hercberg draait de hele verwarring rond het logo over onbegrip over het doel van het logo en de communicatie waarmee het moet worden geïntroduceerd
Twee laatste vragen. Waarom krijgt olijfolie nou geen groene A of B? Hercberg: "Omdat je er geen grote hoeveelheden van moet gebruiken, maar dat ook niet in je hoofd haalt. De vraag gaat uit van de veronderstelling dat consumenten cola en olijfolie met elkaar vergelijken, maar ze maken de keuze voor hun olie in een deel van de winkel waar geen Cola light staat. In de praktijk vergelijken ze producten binnen hun eigen categorie. Dat geldt zowel voor het moment van koop als thuis. Er is geen enkele consument die denkt, laat ik mijn salade eens aanmaken met Coca-Cola, of een lekker glas olijfolie nemen tegen de dorst. Vergelijkingen tussen olies en frisdrank zijn daarom zinloos. Ze komen niet voor in de keuzes die een consument maakt."

En waarom staat het ook op een appel en spinazie? "Omdat velen zowel onbewerkt als bewerkt voedsel eten en heel goed in staat zijn om te snappen dat je binnen iedere categorie een betere en een minder goede keuze hebt. Zoals ik in het begin van ons gesprek al zei, is het doel van geen enkel voedselkeuzelogo en dus ook niet van Nutri-Score om producten domweg binair in te delen in 'gezonde' en 'ongezonde'. Dat gaat niet omdat gezonde voeding van veel meer factoren afhangt, onder meer de hoeveelheid, afwisseling en frequentie waarmee we producten eten. Nutri-Score is slechts bedoeld om consumenten de voedingskundige waarde van merkproducten in één oogopslag te kunnen laten vergelijken met een product in dezelfde categorie. Dat helpt hen een betere keuze te maken. De Schijf van Vijf is gemaakt om hen gezond te laten eten. Daar zijn voedselkeuzelogo's niet geschikt voor, maar ze kunnen er wel hun steentje aan bijdragen door consumenten minder slechte keuzen te helpen maken."

Staatssecretaris Blokhuis moet nu een logo kiezen, terwijl de landen waar de, voor een belangrijk deel exporterende, Nederlandse industrie aan levert dat al gedaan hebben. Producten uit die landen moet hij bovendien op onze markt tolereren op basis van de bestaande EU-wetgeving.
Dit artikel afdrukken