Interview Bankier vindt als herder zijn stem

"Ik behandel mijn schapen op een manier waarvan ik denk: waarom deed ik dat niet met mijn mensen toen ik nog human resource manager was bij de Royal Bank of Scotland. Elke morgen loop ik langs de dieren om te zien of er niet een met zijn kop klem zit, of alles in orde is. Bij de bank in Amsterdam-Zuidoost zei ik goeie morgen en sloot mezelf op in m’n hok, waar ik verzoop in mails en vergaderingen." Chris de Jong van schapenboerderij Bongastate in het Friese Hilaard is geen boer, maar herder. Voor een ex-vice president van de bank heeft hij aardig wat stappen gezet op het pad naar rechtvaardigheid. Waldemar Ysebaert ging bij hem op bezoek.

Ik verzoop in mails en vergaderingen

De Jong: "Ik werd benoemd tot vice president. Nou, dan heb je het goed gedaan. Op het laatst was ik head of proces management international payments. 24 uur per dag gaan wereldwijd miljoenen tussen banken heen en weer. Ik had nul man personeel en een helpdesk in India. Als er iets goed misging, moest ik m’n plasje er over doen, maar ik kon natuurlijk helemaal niks. Die baan had een abstractieniveau 7. Hij was niet concreet. Hij paste niet bij mij. Ik nam afstand. Ik was bezig om mijn stem te vinden."

Loyaliteit
"Ik ben opgegroeid in een streng gereformeerd boerengezin. Mijn oudste broer was voorbestemd om boer te worden. Nóg een boer erbij, dat kon niet. ‘Je verdient ze makkelijker met je hoofd dan met je handen’, zeiden mijn ouders. Ik studeerde economie en werd manager bij de bank. Het was loyaliteit naar mijn ouders toe. Toen ik in 2007 mijn stem vond, ging ik weg bij de bank. Ik ontdekte dat wat er met me gebeurde, was beschreven door managementgoeroe Stephen R. Covey in zijn boek De 8ste eigenschap, over inspirerend leidinggeven. Je stem vinden is de balans bereiken van lichaam. hoofd, hart en ziel, ofwel behoefte, talent, passie en geweten. Dat laatste is essentieel, zegt Covey. Het gaat over rechtvaardigheid. Zijn alleen die eerste drie in evenwicht, dan krijg je Hitler, voeg je er rechtvaardigheid aan toe: Moeder Theresa, Mandela of Ghandi. Het hele idee van ‘je stem vinden’ is het centrale thema in wat ik doe.’’

Ik zei: Mevrouw, het is rotwerk

Geen Discussie
"Ik ben gek van dieren. In 2009 ben ik melkschapenboer geworden. Ik verhuisde met mijn vrouw Anneke van Amersfoort naar deze stelpboerderij in Hilaard, vlakbij Leeuwarden. Ik onderhield een hotline met mijn jongere broer die intussen het bedrijf van onze ouders had overgenomen. Om elf uur ’s avonds moest een schaap lammeren. Het wilde niet echt. Ik zat met m’n ene hand in het schaap en voelde kopjes en pootjes, in m’n andere hand hield ik m’n mobiel vast: ‘Mart-Jan, Ik weet het niet meer!’

Ik houd mijn schapen zo veel mogelijk binnen om ziektes te voorkomen, zoals leverbot. Daar kan ik mijn dieren niet tegen behandelen, want dan krijg ik een hoop ellende met de melk. Pas geboren lammetjes haal ik weg bij hun moeder. Tijdens een rondleiding over mijn bedrijf vroeg een mevrouw: ‘Is dat niet zielig?’ Ik reageerde vanuit mijn hart. Ik zei: ‘Mevrouw, het is rotwerk. Van alles wat ik doe is dit écht het vervelendste.’ Behalve dat ik het meende, voorkwam ik hiermee een eindeloze discussie. Maar het houdt me wel bezig. Ik was in de Roquefort en zag de lammetjes bij de moeder lopen. Dat maakte me jaloers en ik dacht: dat kan bij ons ook. Een schaap geeft dan geen 500 liter melk per jaar, maar 400, want het lammetje drinkt de rest op.

De politiek moet niet het halve, maar het héle verhaal regelen

Boerinnen protesteerden in Den Haag tegen de motie om kalveren langer bij de moeder te laten. Iedereen in dit vak weet welke drama’s je krijgt als je ze láter weghaalt. Dat is bij schapen net zo. Zo’n demonstratie levert niks op. Met Covey in m’n achterhoofd, denk ik: ga in gesprek, doe een pilot. Spreek af dat de kantine van de Tweede Kamer de twee kwartjes per liter duurdere kalf-bij-de-koe-melk in de koelvitrine zet naast de goedkope variant. Kijken wat er gebeurt.

De politiek moet niet het halve, maar het héle verhaal regelen. Je schaft de legbatterijen voor kippen af en vervolgens sta je op grond van Europese wetgeving de import van miljoenen Roemeense legbatterijeieren toe. Marianne Thieme zegt: ‘Verbied dat!’ Daar ben ik het mee eens.’’

Opgejaagd
"Wie z’n stem heeft gevonden kan anderen inspireren óók hun stem te vinden. Daarin zit de kern van goed leidinggeven: luisteren naar andere mensen en ze bevestigen. Ik geef workshops. Opdracht: leidt als team een koppel schapen van het erf de wei in en denk eerst na over je aanpak. Eén man zet het hek open, de anderen jagen aan de achterkant de schapen op. De schapen komen niet in beweging en hebben alleen oog voor die roepende idioten. Maar hoe doe jij dat dan? Nou, ik zet het hek open en dan lopen ze vanzelf die andere wei in, want daar is vers gras.

Ga ik iets proberen, of ga ik iets doen?

Een andere opdracht: communiceer met de schapen. Een directeur van een bedrijf met 200 man, klimt over het hek en alle schapen deinzen verschrikt terug. Dan loopt het brutaalste schaap naar hem toe. De directeur maakt een zwaai met zijn arm. Wég schaap. Dit tafereel herhaalt zich zeven keer. Ik zeg tegen die man: ‘Ik weet wel wat er gebeurt als medewerkers bij jou de kamer binnenkomen. Ze zeggen beleefd: meneer, maar laten hun hart thuis.’

Een oefening in persoonlijk leiderschap: haal een ram uit zijn hok. Ik weet: die ram gaat pas mee als hij het gevoel heeft geen andere keuze te hebben. Hier gaat het om de vraag: ga ik iets proberen, of ga ik iets dóén?’’

Nomadenbestaan
"Ik ben schaapherder. Je hoeft niet met een kudde schapen over de hei te lopen om schaapherder te zijn. De joodse filosoof Yoram Hazony onderscheidt in The Philosophy of Hebrew Scripture, boer en herder. Hij stelt herdersethos bóven boerenethos. Kaïn tegenover Abel. Boer Kaïn is gebonden aan één plek. Abel is herder, hij leidt een nomadenbestaan en zit niet vast. Het gaat over vrijheid, onafhankelijkheid, een eigen mening, eigen initiatief en een keuze voor eerlijk leven. Kaïn wilde bezit, macht, status, geld en bouwde een stad. Begrijp me goed. Er zijn een heleboel boeren die gáán voor hun vee, dat zijn de herders, maar er zijn er ook veel die het er alleen om gaat wat er onder streep overblijft.

Herdersethos bóven boerenethos

Marielle Bordewijk is strategic food designer in Utrecht. Ze ontwierp het verpakkingsconcept voor mijn yoghurt en heeft me op het spoor van de schaapherder gezet. Schaapherder Chris de Jong hoedt zijn schapen… begint haar tekst op de yoghurtbekers. Ik kreeg kritiek: ‘Schaapherder? Wat is dat voor bullshit? Jij bent toch gewoon schapenboer?’ Daar was ik het wel mee eens. Maar Marielle zei: ‘Het blijft staan, want als ik zie hoe jij met je schapen omgaat, dan ben jij een herder!’ Ik had dus opnieuw een stap gemaakt in het vinden van mijn stem. Op de verpakking van mijn schapenyoghurt staat verder dat mijn schapen beschut leven. Dat is de vertaalslag van die stadse mevrouw, dat is de nuancering die je krijgt als je met iemand in gesprek gaat.’’

Het is te goedkoop om te zeggen: we leven niet in een volmaakte wereld

Godsbeeld
"In de bijbel gaat het over de Goede Herder en het Lam Gods. Als de bijbel spreekt over Schapen die geen herder hebben, gaat het over een aan haar lot overgelaten schare mensen. Schapen en mensen zijn kwetsbaar. Ik geloof in de noodzaak van een leider, een herder die naar zijn schapen luistert en van ze geniet. Ik ben opgevoed met een streng godsbeeld en heb na mijn studie een hbo-opleiding theologie gedaan. Soms denk ik: zou God nu net zo naar mij kijken, als ik naar mijn schapen? Het antwoord is: ja. Ik denk dat hij geniet als hij mij ziet. Vroeger had ik te maken met een God die niet van mij genoot. Door herder te zijn heb ik nu een ander godsbeeld.

Ik vond mijn stem en kan stappen zetten om nóg dichter bij mezelf te komen. Ik sluit niet uit dat over tien jaar al mijn schapen buiten lopen en de lammetjes bij hun moeder blijven. Ik werk nu op een manier die moeder en kind het minste pijn doen. Gegeven de situatie is dat een zo goed mogelijke manier, maar het kan altijd beter. Het is te goedkoop om te zeggen: we leven niet in een volmaakte wereld."

Bongastate-yoghurt is hot
Meteen bij de start van zijn bedrijf struikelde Chris de Jong over de crisis. Begin 2009 zegde de afnemer van zijn schapenmelk het contract op. Er was te weinig vraag naar schapenkaas. Een project waarbij hij Friese schapenkaas in een Franse grot liet rijpen, liep uit op een debacle toen de Franse afnemer financieel niet thuis gaf. Vorig jaar constateerde De Jong zwoegerziekte bij zijn kudde en moest opnieuw beginnen. ,,Ik heb vaak gedacht: dit is het einde, maar door financiële noodzaak zie ik altijd weer kansen die bij mij passen en die me dichter bij een verdienmodel brengen.’’
De Jong zette na de breuk met zijn afnemer zijn eigen Bongastate-schapenyoghurt in de markt. Die is, via een groothandel, te koop in de 90 zaken van de regionale supermarktketen Poiesz, bij De Spar en bij Jumbo. Schapenyoghurt is hot als koemelkvervanger en heeft een hoge concentratie vet en eiwit. Rens ‘Powerfood’ Kroes, de zus van Doutzen, is fan van de schapenyoghurt, laat De Jong opgetogen weten. De Friese ‘schaapherder’ hoopt de yoghurtproductie snel op te voeren (twee nieuwe koppels gaan na de winter melk geven). Momenteel is 15 tot 20 procent van de melk voor de yoghurtproductie. Afnemer van de melk is Klaver Kaas. Een liter schapenmelk doet zo’n 1,30 euro per liter.

Dit artikel verscheen in de nieuwste uitgave van Vork. Klik op de link als je het blad in de bus wilt krijgen.