Bakken de onderzoekers ze bruin, of vliegen de kilo’s er ooit echt af door bruin vet?

De opwinding was groot toen in 2007 bij toeval werd ontdekt dat volwassen personen wèl bruin vet hadden. Tot dan werd aangenomen dat het bruine vetweefsel, BAT, brown adipose tissue, alleen baby’s beschermde tegen onderkoeling en daarna geheel verdween als het kind opgroeide.

In 2009 verschenen drie studies die dieper op de materie ingingen. Eén daarvan kwam uit Maastricht, onder leiding van hoogleraar thermofysiologie en metabolisme Wouter van Marken Lichtenbelt, een van de belangrijkste bruinvetpioniers. Sindsdien wordt er veel verwacht van het vermogen van bruin vet om energie te verbranden en daarmee te helpen bij gewichtscontrole.

Energiecentraletjes
Tot nu toe heeft het vele bruinvetonderzoek echter niet geleid tot een effectieve therapie. Niettemin duikt bruin vet geregeld in de media op als een hoopvolle boodschap, zoals recent in het AD, in een interview met bruinvetonderzoeker Mariëtte Boon.

Bruine vetcellen bevatten energiecentraletjes, ijzerhoudende mitochondriën, die de vetdruppeltjes uit de cellen verbranden en daarmee warmte genereren. Wit vet, waar mensen vaak veel van hebben, kan dat niet. Muizen (en sommige andere dieren) hebben heel actief bruin vet en verstoken forse hoeveelheden vetcalorieën. Hoe mooi zou het zijn als het beetje bruine vet, dat bij mensen hier en daar in het bovenlichaam zit, opgewaardeerd zou kunnen worden tot een bruinvetkacheltje. Het opwaarderen en activeren van bruin vet (‘rekruteren’ noemt Van Marken Lichtenbelt het) is voorlopig vooral theorie, waarmee wel steeds kleine stapjes naar het doel gemaakt worden: een therapie of medicijn dat substantieel en op afroep (wit) vet verbrandt en voor gewichtsverlies zorgt.

Onderkoeld
Het stimuleren of doen toenemen van bruin vet bij mensen is een kwestie van geregelde en langdurige blootstelling aan kou. Meermaals is aangetoond dat bruin vet geactiveerd werd bij proefpersonen die gedurende enkele uren onderkoeld werden. De hoeveelheid bruin vet die een mens na zijn babytijd overhoudt, verschilt sterk per individu. Er zijn genetische factoren, maar ook lichaamsgewicht speelt een rol. Hoe dikker van (sterk isolerend) wit vet, hoe minder bruin vet.

Een mens is geen muis. Zo gemakkelijk als muizen hun bruine vet inzetten voor de controle van het lichaamsgewicht, zo lastig gaat dat bij mensen. Dat is de teneur van veel onderzoek: het effect van vetverbranding door bruin vet is heel gering. Ook het activeren gaat moeizaam en wie wil nou langdurig kou lijden.

Het onderzoek gaat voort. Naast bruin vet en wit vet is er ook beige vet: wit vet met stukjes bruin vet

Opmerkelijk is dat Boon in het AD zegt: “Het kan al helpen om elke dag een of enkele minuten koud af te douchen en in de winter de verwarming een paar uur per dag iets lager te zetten zonder een trui aan te trekken.” Elke dag een klein beetje meer vet verbranden, kan al tot structureel gewichtsverlies leiden, zegt zij ook. Boon is cum laude gepromoveerd op het onderwerp en deed onderzoek met een stipendium van de KNAW.

Iceman
De oplettende lezer vraagt zich al een tijdje af waar hij blijft: Wim Hof, de Iceman. De in 1959 in Sittard geboren duursporter werd wereldberoemd door op blote voeten halve marathons te lopen door de sneeuw, onder poolijs door te zwemmen in alleen een zwembroek en langdurig in bakken met ijsklontjes te verblijven. Hij was een uniek medisch fenomeen, grotendeels onbegrepen, tot Van Marken Lichtenbelt aantoonde dat Hof een aangeboren vermogen heeft bruin vet te activeren. Zijn ongetrainde eeneiige tweelingbroer kan het ook.

Het onderzoek gaat voort. Naast bruin vet en wit vet is er ook beige vet, wit vet met stukjes bruin vet. Recent onderzoek verklaart de rol en de werking van het verzadigingshormoon leptine bij het activeren van bruin vet. Het kunstmatig activeren van het gen SH2B1, waardoor meer van een eiwit wordt aangemaakt dat de leptineproductie verhoogt, is wellicht de sleutel tot het geheim van bruin vet.

Ander nieuw onderzoek laat met behulp van 3D-visualisering zien hoe de mitochondriën in bruin vet zich gedragen bij kou. De techniek zoomt in op de bruinvetthermostaat, als die er is.