Bagel en falafel, 2 gezichten van modern jodendom

“Op het eerste gezicht hebben bagels en falafel vooral gemeen dat ze beide begonnen zijn als streetfood en van oorsprong ‘Joods’ zijn, zonder een koppeling aan een bestaande feestdag”, zegt hij op Phys.org. “Wie dieper kijkt, ziet dat de status van de bagel in Amerika en falafel bij de Israëlische Joden iets vertelt over het moderne jodendom."

Bagel in Amerika
Stampfer: “De bagel en falafel bevestigen de wens van een gemeenschap om te integreren in de maatschappij en tegelijkertijd een eigen culturele of etnische identiteit te behouden. Dit was vooral het geval bij de bagel”.

De bagel vindt zijn oorsprong als een kleine pretzel in Oost-Europa. In New York groeide het baksel uit tot een soort sandwich en in combinatie met roomkaas (ter vervanging van het Joodse schmalz) en zalm werd het het zondagse standaardvoedsel voor kinderen van Joodse immigranten. Zo konden mensen een link houden met het verleden en met elkaar, zonder zich af te zonderen van de rest van de samenleving.

Falafel in Israël
Ook de immigranten naar de nieuwe staat Israël moesten zich aanpassen aan nieuwe soorten voedsel in een nieuwe omgeving. Waar het in Amerika vooral ging over het behouden van de bagel als teken van hun afkomst, lag de nadruk in Israël vooral op het ontwikkelen van nieuw Joods voedsel. Voor het creëren van een nationale identiteit waren een nationale taal, nationale geschiedenis én nationale voedingsmiddelen nodig.

Vanaf de late 19e eeuw kwamen een paar ontwikkelingen samen. Een gefrituurd kikkererwtenballetje dat in India populair was, veroverde dankzij goedkoop beschikbaar frituurvet ook het Midden-Oosten en kreeg de naam falafel. In combinatie met te vullen pitabroodjes en salade met tomaat kwam een nieuw soort eten voorhanden dat als link met de (denkbeeldige) geschiedenis kon worden gezien.

Zowel de bagel als de falafel zijn niet het traditionele eten wat ze lijken te zijn. De bagel met cream cheese en zalm is een Amerikaanse uitvinding die lijkt op wat Joden vroeger in Oost-Europa aten, en ook de falafal met pitabrood en salade is een 'moderne uitvinding'. Volgens Stampfer laten de bagel en falafel de complexe en soms tegenstrijdige manier zien waarop 'gewone’ mensen probeerden grip te krijgen op de nieuwe omstandigheden.

Fotocredits: falafel, momo