Lees ook
Tante Corrie is weer naar Bakkum. Dat was een mededeling die elk najaar gedaan werd. ‘Bakkum’ was de Psychiatrische Inrichting Duin en Bosch in Castricum. Niet te verwarren met de camping die historisch een overloopgemeente-annex-vluchtelingenkamp voor jonge Amsterdamse gezinnen is. Zowel die Amsterdammers als tante Corrie gingen ’s zomers naar de Noord-Hollandse stranden. Corrie naar Egmond aan Zee, ze was daar ongeveer op het strand geboren.

Blaadjes
Aan een vitamine D-gebrek kon het niet liggen dat Corrie elk jaar na de zomer instortte, zou je zeggen. Ze was zo bruin als het paard van neef Arie. Ook haar humeur verder in het jaar gaf geen aanleiding haar als depressief te ervaren. Vrolijk, hulpvaardig en sportief, dat kwam eerder in gedachten. (Ze had nog turnonderricht gehad van streekgenoot Klaas Boot, die op de Olympische Spelen van 1928 de Nederlandse driekleur had verdedigd.) Over haar mooie eigenschappen was in de familie meer bekend dan over haar sombere herfsten.

Vraag het in het rond, iedereen kent wel een verhaal van mensen die van slag raken ‘als de blaadjes gaan vallen’. Het wordt niet altijd even serieus genomen. Hoe tante Corrie in Bakkum werd behandeld, is in de mist van de familiegeschiedenis verdwenen. Ze kwam er wel elk voorjaar uit, als de zon weer vroeger op de dag begon te schijnen. Het levensgeluk van tante Corrie werd bepaald door de lengte van de dagen en de wending van de seizoenen. Het maakt maar weer eens duidelijk hoe afhankelijk de mens van de zon is.

SAD
Er zijn mensen die genieten van de herfst. Die de mooie kleuren van de bladeren waarderen op de foto’s van weerman Gerrit Hiemstra. Ze kijken uit naar de kerst en hopen op schaatsweer. Ze zien geen enkel bezwaar in de down time van de natuur. Anderen betreuren het einde van de zomer, want afgelopen is het weer met de warmte en de vrijheid. Zij hebben hooguit last van wat ‘winterblues’, maar dat dipje is tegen Sinterklaas wel over.

De lichttherapie gebeurt met een sterk, wit licht van ongeveer 10.000 lux. In dit licht zit geen ultraviolette straling. Het is dus niet slecht voor de huid
Er zijn ook mensen die serieus lijden aan SAD, seasonal affective disorder. De afkorting is niet zonder gevoel voor donkere humor gekozen, lijkt het. Winterdepressie wordt – meteen maar het goede nieuws – met succes behandeld in gespecialiseerde klinieken. Soms met medicijnen of gesprekstherapie, maar vooral door blootstelling aan wat er ontbrak: licht.

10.000 Lux
“De lichttherapie gebeurt met een sterk, wit licht van ongeveer 10.000 lux. In dit licht zit geen ultraviolette straling. Het is dus niet slecht voor de huid. Het licht is vergelijkbaar met het daglicht drie kwartier na zonsopgang”, aldus de toelichting op de site van het Universitair Medisch Centrum Groningen (UMCG).

Het volgens een behandelplan geregeld blootstellen aan licht herstelt de balans (van aanmaak en afbraak) van het hormoon melatonine in de hersenen. Melatonine heeft als functie de fysiologische processen in het lichaam te ‘informeren’ over het dag-nachtritme en de seizoenswisselingen. Het is een sterk werkend mechanisme, maar extra inname van melatonine uit een potje van de drogist heeft amper effect. Het wordt geslikt door mensen die last hebben van jetlags of ’s nachts werken, maar de werking van deze exogene toediening is onbewezen.

Door het korten van de dagen blijft de productie van melatonine op gang, met als gevolg vermoeidheid, sufheid en gebrek aan energie. Wie een winterdepressie heeft zal ook veel gaan snoepen en snaaien (en dus aankomen), zal moeite hebben uit bed te komen voor school of werk en zich lusteloos onttrekken aan sociaal verkeer.

KNMI
Huisartsen zien in hun praktijk al tijden dat patiënten met depressieve klachten vaker hulp zoeken als de winter eraan komt. De tante Corries zijn talrijk. Dat blijkt onder meer uit een onderzoek onder 75 huisartsenpraktijken. ‘Als de blaadjes vallen… Meteorologische omstandigheden en depressie in de huisartsenpraktijk’ heet het verslag daarvan uit 2006.

“In de herfst, als de blaadjes vallen, spelen bij veel mensen latente depressieve gevoelens meer en sterker op dan in andere seizoenen. Dat is tenminste het volksgeloof. In de literatuur zijn de meningen hierover verdeeld,” schreven de onderzoekers Robert Verheij en Hans te Brake destijds. Ze kozen een simpele aanpak om dat ‘volksgeloof’ te toetsen. Ze vroegen de huisartsen te melden wanneer zij het vaakst patiënten met depressieve klachten kregen en legden die cijfers naast meteorologische gegevens van het KNMI.

huib depressie therapie

Vitamine D
Een beetje winterdip is nog wel te doen voor de meesten, maar ‘latente depressieve gevoelens’ kunnen manifest worden bij mensen die toch al (door aanleg) naar depressiviteit neigen. ‘Depressie’ is een vaak misbruikte of te gemakkelijk gebruikte term, maar dat is nog geen reden om signalen van depressiviteit te onderschatten. De seizoenswisseling kan het zetje geven, dat blijkt uit veel onderzoek, waarin ook de mogelijke behandelingen worden geëvalueerd.

Een beetje winterdip is nog wel te doen voor de meesten, maar ‘latente depressieve gevoelens’ kunnen manifest worden bij mensen die toch al (door aanleg) naar depressiviteit neigen
Fototherapie blijkt het meest effectieve, naast medicatie met antidepressiva en gesprekstherapie. Maar – daar is zij dan – een goede vitamine D-status is onontbeerlijk. De meeste gevallen van SAD (zie de grafiek) doen zich voor in de winter, als de aanmaak van vitamine D in de huid door zonlicht al geminimaliseerd is en bijslikken geboden. Een verband met te weinig D en SAD is heel waarschijnlijk. Extra vitamine D, meer dan voor een gezond niveau, helpt echter niet.

Klokjes
SAD-experts raden in het algemeen af zelf met daglichtlampen te experimenteren, maar die zijn wel populair aan het worden. Met een geavanceerd lichtsysteem in de slaapkamer is het mogelijk een vroegere zonsopkomst te simuleren. Of het veel uithaalt, is de vraag. De biologische systemen in het lichaam die afhankelijk zijn van zonlicht en duisternis worden geregeld door meerdere moleculaire klokjes en laten zich niet zo gemakkelijk om de tuin leiden.

In The New York Times noemt een deskundige de meeste daglichtlampen die op de (Amerikaanse) markt zijn garbage. Wie het toch zelf wil proberen moet een goeie daglichtlamp kopen en er gedurende minstens drie weken, elke dag voor acht uur ’s ochtends een half uur voor gaan zitten.

Hoe gaan mensen in noordelijke streken met de winterblues of erger om? Daar schrijft The New York Times ook over. In de Scandinavische landen zoekt men graag de natuur en elkaar op. Veel buiten zijn, wandelen in de (witte dus lichtgevende) sneeuw en daarna bij elkaar kruipen onder warme plaids, met dikke sokken en je Mart Smeets-trui aan, kaarsen aansteken, iets lekkers bij de hand. Hygge in het Deens, koselig in het Noors, mys in het Zweeds en ‘gezellig’ in het Nederlands.

Wist tante Corrie dit allemaal maar.
Dit artikel afdrukken