Agractie doet voorstel voor stikstofakkoord

Om te voldoen aan de Vogel- en Habitatrichtlijn en de natuurambities van Nederland stelt Agractie een stikstofbeleid voor dat de Staat van Instandhouding (SVI) van natuurgebieden, een bestaande methode om de toestand van de natuur in Nederland te monitoren, centraal stelt. De bestaande systematiek neemt hij niet zomaar over. Die moet vernieuwd worden door integraal naar drukfactoren te kijken. Agractie wil bovendien dat de nieuwe Ecologische Autoriteit als het ware de rol van 'NVWA van de natuur' op zich neemt. Hans Mommaas, de scheidende directeur van het Planbureau van de Leefomgeving en vanaf 1 november voorzitter van de Autoriteit, zou er een zware rol door krijgen. Mommaas noemde het overheidsbeleid ten aanzien van stikstof in een afscheidsinterview met de NRC 'pervers'. Kennelijk is er ruimte voor bestuurlijke vernieuwing. Wie weet zit er dan ook muziek in een verfrissende benadering van natuur in Nederland.

In september schreef Agractie een samenvatting en precisering van een eerder document met de titel ‘Naar een boervriendelijk stikstofbeleid’. "Agractie wil met het verkorte document zowel recht doen aan de verplichtingen die Nederland heeft aan de Vogel- en Habitatrichtlijn van de EU als zorgdragen voor een vitale en toonaangevende agrarische sector in een leefbaar platteland", zegt Bart Kemp.

Hij zegt dat de maatregelen die hij voorstelt "juridisch getoetst zijn door bureau Berenschot dat ook onafhankelijk stikstofgespreksleider Johan Remkes ondersteunde". De voorstellen zouden bovendien overeenstemmen met "het hoog-over juridische stramien dat Remkes' advies hoopte te bieden". Het voorstel circuleert inmiddels onder Kamerleden van de coalitie en in diverse agrarische kringen.

Wij nemen de Natura2000-gebieden serieus en stellen voor de Staat van Instandhouding daarvan fundamenteel te vernieuwen. Als je alleen op stikstof let, loop je een dikke kans straks voor veel geld niets te bereiken omdat andere factoren minstens zo zwaar en misschien wel veel zwaarder drukken op een gebied

Actualiseer de staat van de Nederlandse natuur
Onder verwijzing naar uitspraken van het Planbureau voor de Leefomgeving en "tal van wetenschappers" zegt Kemp dat er "inmiddels een brede consensus bestaat om de Kritische Depositie Waarde (KDW) op te geven als wettelijke criterium voor het toelaten van stiktstofuitstotende activiteiten in ons land". Eveneens op gezag van het PBL stelt hij dat de KDW ”niets zegt over de werkelijke staat de natuur omdat er meer aan de hand is." Kemp: "de afgelopen droge jaren met hun gevolgen hebben dat overtuigend laten zien. Daarom willen we geen beleid dat nagenoeg uitsluitend gericht is op het terugdringen van de stikstofdepositie".

Wat stelt Agractie precies voor ten aanzien van de Staat van Instandhouding (SVI), de aan de Nederlandse context aangepaste versie van de Standaard Data Formulieren (SDFs) van de Europese Unie? Kemp: "Wij nemen de Natura2000-gebieden serieus en stellen voor de Staat van Instandhouding daarvan fundamenteel te vernieuwen. Als je alleen op stikstof let, loop je een dikke kans straks voor veel geld niets te bereiken omdat andere factoren minstens zo zwaar en misschien wel veel zwaarder drukken op en gebied. Maatregelen mogen niet alleen gebaseerd zijn op het voorkomen van overbemesting door stikstofneerslag maar moeten uitgaan van alle drukfactoren die de staat van de natuur in een specifiek gebied beïnvloeden."

Dat zijn er nogal wat, merk ik op tijdens het gesprek. Denk aan de grondwaterstand, wateronttrekking voor landbouw en bewoning, droogte, de lengte van droge periode, hoge temperaturen en de lengte van perioden met hoge temperaturen, recreatie in en tegen de natuur aan, woningbouw tegen natuurgebieden aan en de ontsluiting en verkeersdrukte die bewoning en recreatie in ons dichtbevolkte land met zich meebrengen. In Ede, waar Kemp en ikzelf wonen, doorkruist bijvoorbeeld de steeds drukker wordende N224 de natuurgebieden achter de Ginkelse en Eder Heide. Regelmatig wordt er wild aangereden. Een van de eerste Veluwse wolven sneuvelde door de weg. Kemp reageert fel: "Ik ben tegen wolven omdat de dieren ons meer last dan lusten gaan bezorgen. Dat beginnen we door de tamme wolven discussie op de Hoge Veluwe hopelijk te begrijpen. Maar om bij het onderwerp te blijven, Agractie pleit inderdaad voor een fundamentele herbezinning op de factoren die de SVI's en de verbeter- en instandhoudingsdoelen bepalen. Dat moet goed opnieuw bekeken, aangestuurd en bewaakt worden. En dat is geen geintje om tijd te winnen. Wij zijn serieus en willen dat ook de overheid de natuur serieus neemt als ze van boeren heel ingrijpende aanpassingen verlangt. Ze kan niet in een paar algemeenheden blijven hangen."

De Ecologische Autoriteit wordt - net zoals de NVWA op het gebied van productveiligheid - de politieagent die de daadwerkelijke uitvoering van de natuurplannen door terreinbeherende organisaties (zoals onder meer Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten) bewaakt

Actualiseren SVI's
Om dat voor elkaar te krijgen wil Agractie de gebiedsanalyses "actualiseren" door nauwkeurig in kaart te brengen welke drukfactoren van invloed zijn in specifieke situaties. Ook moet in kaart worden gebracht "welke maatregelen en oplossingen voorhanden zijn om een verbetering van de betreffende habitat te bereiken inclusief de impact en (kosten)effectiviteit van de desbetreffende maatregel". Kemp: "Voorbeelden van maatregelen zijn bijvoorbeeld: het verbeteren van het watervasthoudend vermogen van de bodem, het corrigeren van de mineralenbalans of zuurgraad van de bodem, het terugdringen van stikstofdepositie en het verschalen van de bodem door het afvoeren van organische stof. Maar onverantwoorde hoge maatschappelijke kosten moeten kunnen worden afgevangen. De Europese Vogel- en Habitatrichtlijn bevat een sociaal-maatschappelijke weging die dat mogelijk maakt."

De Ecologische Autoriteit als NVWA voor Nederlandse Natuur
Behalve een fundamentele integrale update van de SVI's wil Kemp dat de Ecologische Autoriteit (EA) het proces "zorgvuldig" gaat "monitoren en bewaken". Kemp: "wij stellen voor dat de EA, net zoals de NVWA dat doet voor de veiligheid van producten, de politieagent wordt die de daadwerkelijke uitvoering van de natuurplannen door terreinbeherende organisaties (zoals onder meer Staatsbosbeheer en Natuurmonumenten) bewaakt. Ze zal die aan de kaak moeten stellen als die organisaties te kort schieten om de instandhouding te handhaven en/of verbeteringsdoelen te realiseren.

Naast de rol als handhaver, geeft Agractie de EA ook een beleidsbewakende taak. Kemp: "De autoriteit moet voorkomen dat het parlement, de wetgever dus, in de nabije toekomst opnieuw onhaalbare doelstellingen vastlegt waarmee Nederland opnieuw in een trechterfuik komt". Met die woorden kapittelt Agractie het Nederlandse parlement en de regering die ambitieuze ecologische wensen ten koste wil laten gaan van wat Kemps organisatie ziet als 'grotere maatschappelijke belangen'. De Europese Vogel- en Habitatrichtlijn biedt de ruimte om dat juridisch te voorkomen, zegt Kemp, "maar politiek en overheid kijken daarvan weg en plaatsen zich daarmee buiten wet en werkelijkheid".

Kemp wil "structurele bodemanalyse en de herstart van het trendmeetnet verzuring (een belangrijke feitelijke graadmeter voor een overmaat aan stikstof), moeten deel gaan uitmaken van het instrumentarium waarmee de EA terreinbeherende organisaties kan controleren". Agractie wil niet van de KDW als wetenschappelijk begrip af, maar het laten functioneren "als waar het voor is bedoeld, namelijk als indicator voor de ontwikkeling van de factor stikstofdepositie". Dat is een verstandige keuze omdat stikstof een 'overwaai'-vraagstuk is: het ene land ontvangt met de wind meegevoerde stikstof die door regenval neerslaat, maar produceert ook stikstof die in een buurland neerslaat. "Om op vergelijkbare manier onderzoek te kunnen doen naar stikstofeffecten is het van belang dat de notie wetenschappelijk kan blijven functioneren", zegt Kemp.

Met deze aanpak kan Nederland zijn opdracht van de EU om de aangewezen natuurgebieden goed te onderhouden en verzorgen beter invullen dan met de tegelijk veel te precieze en zinloos algemene KDW, zegt Kemp met zoveel woorden. Kemp: "Met onze voorstellen kan het werk van terreinbeheerders en boeren die aan natuurbeheer doen beter worden gevolgd en waar nodig bijgestuurd. De EA als waakhond of politieagent helpt iedereen serieus te blijven en weer vertrouwen te scheppen dat de goeie dingen ook goed gebeuren. Via integrale, op een specifiek gebied toegesneden vernieuwde SVI's kan de politiek haar controlerende en wetgevende werk doen en de regering waar nodig aansporen aanvullende maatregelen te nemen.

Algemene maatregelen in plaats van 'piekbelasters'
Volgens Kemp "bestaat er een redelijke consensus onder stikstofwetenschappers dat buiten een straal van maximaal 1 kilometer piekbelasters niet bestaan. Alle ammoniak-stikstof vervliegt en is daardoor niet meer specifiek te alloceren en gaat op in de algemene deken waaruit vooral de regenval het weer ergens neer laat komen. Tegen die achtergrond pleiten wij van Agractie voor een benadering van daling van de stikstofemissies die zoveel mogelijk op basis van generieke maatregelen en eisen ten aanzien van zowel 'boerenstikstof' (ammoniak NH₃) als stikstofoxiden (NOx) gesteld wordt. Dat politieke besluit zou onder het beleid moeten worden gelegd."

Agractie wijst streefdata en -percentages van stikstofemissiedaling af. "Dat is een logisch gevolg van het centraal stellen van de SVI's", zegt Kemp. "Je moet je niet doodstaren op stikstof." Wel bepleit Agractie een specifiek stikstofaanpak "in en rond de Natura 2000-gebieden waar Stikstofdepositie een essentiële of meest cruciale drukfactor is" op voorwaarde "dat de rechtspositie van boeren in en rond die gebieden goed geborgd is". Kemp wil onder geen beding dat ammoniakrechten worden gebruikt om stikstofoxiden van de industrie te compenseren. Kemp: "Het zijn heel verschillende gassen. Daarom moet je het ecologisch niet willen. Bovendien moet je de verleiding weerstaan om heel boeren-Nederland uit te kopen als de industrie, gesteund door de overheid, een rupsje-nooit-genoeg blijkt. Daar zijn al te veel signalen van."

Net als de FDF hijst Agractie in de notitie voor haar boerenachterban dapper en waarschuwend een witte vlag

Voortdurende update
Agractie wil door algemene maatregelen de bijdrage van emissies van zowel NH₃ als NOx aan de 'deken' verminderen. Dat moet de algemene stikstofbelasting verlagen en minder stikstof naar het milieu laten weglekken. Die daling kan "niet worden benut ten dienste van de uitgifte van vergunningen", zegt de organisatie. Maar op termijn geeft de besparing "wel minder druk en mogelijk ruimte voor een gebiedsspecifieke drempelwaarde bij de uitgifte van vergunningen".

Via het registratiesysteem moet ruimte ontstaan voor bedrijven die stikstofemissieruimte nodig hebben door een voortdurende update van uitstaande vergunningen. Dat formuleert Kemp als volgt: "De stikstofruimte van gestopte bedrijven of verminderde emissie dient te worden ingeboekt. De overheid koopt latente ruimte van boeren en bedrijven door middel van tenders en registreert die. Het registratiesysteem wordt ook met vrijwillige opkoopregelingen gevuld. En ook, als dat in de vergunning kan worden afgeboekt, wanneer een bedrijf produceert met minder emissie kan die ruimte worden gebruikt om nieuwe vergunningen te verstrekken." De bekende PAS-melders en knelgevallen moeten "met voorrang" uit de 'pot' die in het registratiesysteem ontstaat worden gelegaliseerd.


Net als voorman Mark van den Oever van de FDF die zijn leden bekende dat de geldende wet uiteindelijk krachtiger is dan actie, hijst Agractie voor haar boerenachterban dapper en waarschuwend een witte vlag om ruimte te maken voor de voorgestelde aanpak: In een vol land als Nederland moeten we de modus vinden tussen de botsende belangen van natuur en biodiversiteit, de agrarische sector en voedselproductie, bouw industrie en mobiliteit. Dat kan alleen door niet uit de pas te lopen met het draagvlak in de samenleving. In de hierboven geschetste route zal de vergunningverlening duurzaam kunnen worden vlotgetrokken, van groot belang voor Nederland.