In dat knutselwoord zijn de begrippen ‘graviteit’ en ‘homeostase’ te ontdekken, de zwaartekracht en het biologische evenwicht in het lichaam. Het verschijnsel houdt in dat de werking van de zwaartekracht op de massa van het lichaam bepaalde metabole processen in het lichaam dusdanig beïnvloedt, dat het gewicht daardoor verandert. Het zou (mede) een verklaring zijn voor de grotere mate van obesitas bij mensen met een sedentaire leefstijl dan bij mensen die actief zijn. Die dus veel staan en lopen, want gravitostat zit in de benen.

Botten
In 2018 publiceerden onderzoekers van de universiteit van Gothenburg hun hypothese. Het dierlijke skelet is niet een domme hoop botten, maar een levend orgaan met verschillende hormonale processen. Osteocyten (botcellen) scheiden bepaalde hormoonstoffen uit – en dat is cruciaal- naarmate ze zwaarder of minder zwaar belast worden: het verschil tussen zitten en staan. Die hormonen vormen samen een feedbacksysteem dat de homeostase beïnvloedt, de innerlijke biochemische balans in het lichaam.

Het zou (mede) een verklaring zijn voor de grotere mate van obesitas bij mensen met een sedentaire leefstijl dan bij mensen die actief zijn
De onderzoekers benoemden gravitostat als een apart systeem, om aan te geven dat het een op zichzelf staand reeks processen en interacties is. Het staat los van het leptine-systeem, het enige andere bekende feedbacksysteem dat het lichaamsgewicht beïnvloedt.

Het hormoon leptine, dat uitgescheiden wordt door vetweefsel, controleert de energiebalans en een verstoring daarvan (genetisch of door ziekte) leidt vaak tot obesitas. Ook heeft leptine een functie bij de ontwikkeling van botten, maar volgens de Zweedse onderzoekers staat gravitostat daar los van.

Gewichtjes
Het bestaan van gravitostat werd aangetoond aan de hand van proeven met muizen, die gewichtjes omgegord kregen. Ze werden onder gelijke omstandigheden vergeleken met muizen die niet verzwaard werden. Het bleek dat de verzwaarde muizen gewicht verloren, terwijl ze hetzelfde aten en deden als de andere.

Een muis is geen mens, en daarom ontwierpen de onderzoekers een ‘proof of concept’-onderzoek met 69 iets dikke proefpersonen. De ene helft kreeg een vest te dragen dat 11% woog van hun lichaamsgewicht. Zij wogen dus 111% van hun uitgangsgewicht. De anderen kregen eenzelfde vest dat 1% van hun uitgangsgewicht woog; zo creëerden de onderzoekers 10% verschil in gewicht. De deelnemers werd gevraagd het vest acht uur per dag gedurende drie weken te dragen. Verder werd gevraagd of ze zo veel mogelijk wilden staan en bijhouden wat ze aten. Hun bloed werd geregeld getest.

Vest
De meetgegevens leunen zwaar op de rapportage van de deelnemers zelf. Hoe goed het ook opgezet was, echt geblindeerd en gerandomiseerd was het onderzoek niet, zeggen de wetenschappers zelf. Wie het zwaarste vest om kreeg, merkte dan uiteraard in het gebruik.

Niettemin durven ze deze gevolgtrekking aan:
  • De conclusie is dat een hogere gewichtsbelasting het lichaamsgewicht en de vetmassa bij zwaarlijvige proefpersonen op een vergelijkbare manier verlaagt als voorheen bij zwaarlijvige knaagdieren het geval was. Deze bevindingen tonen aan dat er een homeostatische regulatie van het lichaamsgewicht is, die afhankelijk is van de gewichtsbelasting. Dat ondersteunt de gravitostat-hypothese ook bij mensen.


  • Lichaamsvet
    Het verlies aan lichaamsgewicht duidt op een verminderde vetopslag. Maar of dat minder subcutaan vet is (op dijen en billen) of visceraal (in de buik rond de organen), kon niet worden vastgesteld. Dat is wel van belang. Het eerste is wat het vetmetabolisme betreft ongevaarlijk, maar het tweede niet, dat verhoogt de inflammatie en kans op ziekte. Gravitostat kan misschien wel het lichaamsvet sturen, maar of het iets betekent voor een gezonde stofwisseling is niet duidelijk.

    Hoe het precies werkt, welke mechanismen of biochemische processen er geactiveerd of onderdrukt worden, vertelt dit onderzoek niet. Met de evolutie in het achterhoofd kan het erop lijken dat de gravitostat-sensoren in de botcellen misleid worden. Als je zit, lijk je lichter. Als je staat, ben je zwaarder. Het lichaam weet precies wat het moet doen.
    Dit artikel afdrukken