De beelden uit het Belgische Tielt (zie hieronder) zorgen ook in Nederland voor opschudding. Dier & Recht en Varkens in Nood roepen 'klokkenluiders' in Nederlandse slachthuizen op om ook Nederlandse misstanden te melden. Personeel dat uit de school klapt, krijgt zelfs een beloning van €3.000. Directeur Hans Baay zegt uit contacten met oud-werknemers van slachterijen het beeld bevestigd te krijgen dat "ook in Nederland misstanden in slachterijen voorkomen" maar "helaas nog niemand in de media durft te komen."

Walging
In de media zijn uitingen van afschuw te horen. De beelden laten mensen walgen van vlees. De NOS laat mensen aan het woord die vertellen te stoppen met het eten van vlees. Net als de Franse organisatie L214 streeft ook Animal Rights, de nog jonge dierenwelzijnsorganisatie die het filmpje maakte, naar minder vlees eten. "We moeten naar plantaardige voeding in plaats van dierlijke", benadrukt Benoît Van den Broeck van Animal Rights in het gesprek dat ik met hem had over de beelden en de maker. Het nemen van bewust leven zorgt altijd voor een vorm van leed en stress.
Animal Rights begeleidde de maker van de beelden bij het vinden van een baan in de slachterij om daar als stalhulp aan de slag te kunnen. Dat zijn de arbeiders die dieren van de vrachtwagen de slachterij in drijven. Volgens de directeur van de slachterij zou de man aangesteld zijn als stalmeester om toe te zien op naleving van het welzijn van de nog levende dieren. In plaats daarvan maakt hij opnames van misstanden. Benoit Van den Broeck ontkent die lezing. De maker van de beelden is via een uitzendbureau in dienst getreden als arbeider in een positie waarin hij de omgang met de nog levende dieren zou kunnen observeren.

Wie is verantwoordelijk?
Nederland zit inmiddels met twee vragen. Komen zulke walgelijke toestanden ook in Nederlandse slachterijen voor, of kunnen die nagenoeg worden uitgesloten zoals de NVWA deze week zei in een ingezonden brief in de Volkskrant, in reactie op een heftig opiniestuk van de Nijmeegse hoogleraar psychologie Roos Vonk? Hoe kan het in België wel gewoon gebeuren?

We gingen op zoek naar de manier waarop dierenwelzijn in het slachthuis geregeld is: wie is verantwoordelijk voor de regelgeving, het toezicht en de handhaving?

Europese regelgeving
De regels met betrekking tot dierenwelzijn in slachthuizen zijn op Europees niveau vastgesteld in een verordening. In de loop der tijd is daar een pakket aan maatregelen op het gebied van diergezondheid bijgekomen. EU-lidstaten nemen deze over in hun eigen wetgeving en kunnen er nog extra afspraken naast maken. In Nederland zijn dat bijvoorbeeld de regels die afgesproken zijn in de zogeheten private systemen zoals het Beter Leven Keurmerk en Integraal Ketenbeheer (IKB). Dat zijn 'bovenwettelijke' afspraken in de keten tussen marktpartijen. De overheid handhaaft die niet; dat doen de ketenpartners zelf. Zo certificeert en inspecteert de Dierenbescherming bij boeren, slachters en verwerkers die BLK-vlees produceren. De Dierenbescherming gaat steekproefsgewijs te werk en controleert 1 à 2 keer per jaar, vertelt Bert van den Berg die bij de Dierenbescherming verantwoordelijk is voor het welzijn van varkens.

Nederland
De verantwoordelijke instantie voor dierenwelzijn bij slachthuizen is de NVWA. Woordvoerder Benno Bruggink laat weten dat de NVWA zo'n 250 dierenartsen aan het werk heeft. Ongeveer 170 houden toezicht in de Nederlandse slachthuizen. Ze zien toe op de gezondheid en het welzijn van de aangevoerde dieren. Zij doen de ante mortem-keuring (AM-keuring), de keuring die voorafgaat aan de slacht, en de post mortem-keuring (PM-keuring) tijdens de slacht. In het slachtproces (PM-keuring) zijn nog eens circa 300 officiële assistenten voor de NVWA werkzaam van het bedrijf KDS. Zij keuren de kwaliteit van het vlees aan het karkas.
In de praktijk betekent dit dat er in de 8 grote varkensslachthuizen van ons land permanent toezicht is, zowel op het welzijn van de dieren als op de vleeskwaliteit. Als er iets gebeurt, merken de verantwoordelijke inspecteurs dat direct en zijn ze bevoegd om in te grijpen.

De NVWA en branchevereniging COV zijn dan ook stellig. "Wat je op de beelden van Tielt ziet, kan in Nederland niet plaatsvinden", zegt Dé van de Riet namens de COV. De NVWA-dierenarts doet niet alleen de AM-keuring maar loopt tussen de keuringen door rond in de stallen en verzamelpunten van de dieren. Er is dus sprake van permanent toezicht waarin weinig aan het oog en oor van de controleurs kan ontsnappen. Met zieke of gewonde dieren mag niet worden gesleept. De vervoerders en slachthuismedewerkers op de losplatformen hebben materiaal onder handbereik om zulke dieren ter plekke te verdoven en doden. Protocollen bepalen wat er moet gebeuren als een dier niet mee kan komen in de stroom, afwijkend reageert of fouten worden gemaakt door de slachters. Ze horen direct in werking te treden zodra de afwijkingen en fouten worden geconstateerd. Dat gebeurt tijdens het gehele proces. Na het lossen van de dieren, gaan ze de stallen in en worden ze de slachtlijn in geleid. Daar worden ze verdoofd, gestoken (de keel doorgesneden) en verbloed en vervolgens tot een karkas verwerkt. Het vlees wordt gekeurd in de PM-keuring.

De conclusie is dan ook niet mals: het filmpje toont geen incident, maar de in de slachterij van Tielt gangbare praktijk
Misstanden waren 'normale routine'
Waarom konden in Tielt ondanks de Europese regels zulke wreedheden plaatsvinden? We spraken er drie Nederlandse slachters over die allen anoniem willen blijven omdat ze hun naam niet willen verbonden willen zien met het Belgische slachthuis. Ze bekeken het filmpje en waren eensluidend in hun oordeel. Steevast reageren de slachthuismedewerkers in het geheel niet geschrokken of vanuit een houding 'we moeten ingrijpen' op de fouten, afwijkingen en wreedheden. Dat betekent dat ze tot de normale routine behoren, zeiden onze gesprekspartners onafhankelijk van elkaar. De conclusie is dan ook niet mals: het filmpje toont geen incident, maar de in de slachterij van Tielt gangbare praktijk.

België: toezicht op dierenwelzijn
In België heeft de federale instantie Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen (FAVV, het equivalent van onze NVWA) sinds 2014 de bevoegdheid voor het dierenwelzijn overgedragen aan respectievelijk de Vlaamse, Waalse en Brusselse overheden. In een persbericht legt de FAVV uit niet verantwoordelijk te zijn voor de controle op dierenwelzijn in Tielt: Het toezicht op de activiteiten in de slachthuizen wordt uitgevoerd door zelfstandige dierenartsen, de zgn. dierenartsen met opdracht (DMO), die een dubbele opdracht hebben. Enerzijds houden zij er sinds de regionalisering van de bevoegdheid dierenwelzijn voor rekening van de diensten voor dierenwelzijn van Vlaanderen, Wallonië en Brussel toezicht op de naleving van het dierenwelzijn. Anderzijds voeren zij voor rekening van het FAVV de keuring uit van de dieren die geslacht worden met als bedoeling het vlees geschikt te verklaren voor consumptie.

De FAVV werkt met 660 (deeltijd)dierenartsen. Deze DMO's, zo vertelt Brigitte Borgmans, woordvoerster van de Vlaamse dienst Leefmilieu, Natuur, Energie (LNE), moeten overtredingen van dierenwelzijnsregels melden bij de dienst Dierenwelzijn, die onderdeel is van LNE. Op grond van die meldingen besluit de LNE dan of er controle nodig is of dat er direct maatregelen genomen moeten worden. De dienst Dierenwelzijn van LNE heeft per provincie 2 à 3 inspecteurs beschikbaar voor deze controles. Volgens de woordvoerster zijn er in de 6 Vlaamse regio's 19 slachthuizen, waarvan er 13 uitsluitend varkens verwerken.

Verklaring slachthuis
Volgens de vorige week direct afgegeven verklaring van de slachthuisdirectie werd in Tielt permanent toezicht gehouden door 1 FAVV dierenarts die de slachtwaardigheid van de dieren keurt. Het bedrijf geeft tevens aan dat het aangekondigd en onaangekondigd gecontroleerd werd door afnemers en de dienst Dierenwelzijn. Op dierenwelzijn bestond geen permanent toezicht. Opvallend genoeg vroeg het bedrijf vervoerders het dierenwelzijn mee te willen handhaven en daar verantwoordelijkheid voor te willen nemen. Inmiddels wil het onder permanent toezicht van een voltijds-inspecteur van de dienst Dierenwelzijn worden geplaatst.

De vraag is waarom die ante mortem-dierenarts de dienst Dierenwelzijn van LNE niet heeft gewaarschuwd. Diezelfde vraag moet gesteld worden bij de onaangekondigde controles door klanten en de dienst Dierenwelzijn. Een aantal situaties is denkbaar. Klanten en de dienst Dierenwelzijn kwamen nooit onaangekondigd langs. De AM-dierenarts was niet aanwezig tijdens het lossen,
vond de uitdaging mogelijk te groot of ziet een dier voornamelijk als vlees. Op die mogelijkheden moet het onderzoek naar de wantoestanden in het slachthuis van Tielt zich concentreren.

De PM-dierenartsen in Tielt werken in ruimtes waarin ze het gesol met de nog levende dieren niet kunnen zien of horen. Wel moeten ook zij ook met regelmaat aan het vlees kunnen zien, zegt één van onze gesprekspartners uit het slachtvak, dat het niet goed behandeld is toen het nog leefde.

En toch bleek het ook in Frankrijk mogelijk om een reeks filmpjes te maken die duidelijke misstanden tonen
Frankrijk
We keken ook hoe Frankrijk met de Europese regelgeving omgaat. Uit dat land komen regelmatig verborgen-camera-filmpjes van dierenwelzijnsorganisatie L214. Ze leidden ertoe dat de Franse minister van Landbouw, Stéphane Le Foll, in april 2016 een dierenwelzijns-plan bekend maakte. In Frankrijk is het ministerie van Landbouw verantwoordelijk voor de sanitaire controle. Frankrijk liet al zijn 263 slachthuizen opnieuw inspecteren, paste de wetgeving (inclusief verplicht cameratoezicht) aan en gaat vanaf komende maand alle voedselgerelateerde inspectieresultaten - dus ook van slachthuizen - openbaar maken via een website.

Voor het toezicht op de 263 slachthuizen, waar in 2015 32.747.185 dieren geslacht werden (runderen, schapen, geiten, varkens en paarden), heeft de Direction générale de l'Alimentation 2.026 dierenarts-inspecteurs en 'agents techniciens des services vétérinaires' in dienst die permanent in de slachthuizen aanwezig zijn. De inspectie-taken betreffen zowel de keuring van het levende dier voorafgaand aan de slacht en het toezicht op het dierenwelzijn als de kwaliteitscontrole op de karkassen. En toch bleek het ook in Frankrijk mogelijk om een reeks filmpjes te maken die duidelijke misstanden tonen.

Wat ging er uiteindelijk mis in Tielt? In de nagenoeg gelijkluidende woorden van zowel Bert van den Berg van de Dierenbescherming als één van onze slachters: de beelden laten zien dat het personeel van de slachterij in Tielt "op geen enkele manier nadenkt over wat ze doen."
Een van de slachters voegt daar aan toe: "een vakman ziet aan de beelden dat volledig ontbreekt aan adequaat toezicht, noch door het management, noch door de overheid." Een ander zegt: "In Nederland is in de eerste plaats het overheidstoezicht goed geregeld. Bovendien blijken de private systemen een minstens zo sterk effect te hebben: niemand wil het risico lopen af te gaan in de ogen van de ketenpartners - en dus uiteindelijk de consument." Bert van den Berg van de Dierenbescherming signaleert dat de NVWA nog altijd een tekort aan dierenartsen heeft en dat hij daarom niet durft te garanderen dat het in Nederland overal koek en ei is. Wel benadrukt hij dat in Nederlandse slachterijen het personeel - ook het buitenlandse - via cursussen goed wordt opgeleid en leert met dieren om te gaan zoals het moet.

Mogelijk is het ontbreken van opleidingen voor het personeel (een schriftelijk 'attest van dierenwelzijn' volstaat) én het volgens professionals gebleken schrijnende gebrek aan aandacht van het management voor goede procedures en handhaving de meest voor de hand liggende verklaring voor de beelden uit Tielt.

Cameratoezicht
In Nederland hangen in 6 grote abattoirs al filmcamera's. De Duitse varkensslachter Tönnies staat onder vakmensen bekend om zijn geavanceerde cameratoezicht en de handhaving die het bedrijf er aan de slachtlijn mee uitoefent. Frankrijk stelt camera's verplicht. Staatssecretaris Van Dam reageerde politiek na de consternatie die de beelden uit Tielt opriepen. Hij wil overal cameratoezicht. De Dierenbescherming wil dat Van Dam in heel Europa pleit voor cameratoezicht. Helpt dat? Van den Berg: "alleen als je de beelden ook bekijkt en er wat mee doet." Hij wil dat mensen zich bekeken weten. Dat is naast goede opleidingen en toezicht de beste garantie voor moraliteit.

Dit artikel afdrukken